سنجش پایداری بعد نهادی طرح های آبخوانداری در مقیاس محلی با رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی در روستاهای کتویه، کال و بهرستان، جنوب استان فارس

به دلیل خشکسالی های اخیر و افت شدید ذخایر آب زیرزمینی در اکثر دشت های کشور، به طرح های آبخوانداری به عنوان راهکاری مناسب بیش از بیش توجه شده است. ارزیابی پایداری طرح های آبخوانداری در زمینه های گوناگون محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی و به ویژه نهادی بسیار مهم است. در این پژوهش، ارزیابی پایداری بعد نهادی در جنوب استان فارس (ایران) در مقیاس محلی و با بهره گیری از روش تحلیل شبکه ی اجتماعی بررسی شد.

ارزیابی پایداری بعد نهادی در سه طرح آبخوانداری کتویه لارستان، کال لامرد و بهرستان مهر که در سال های 1396 تا 1398 اجرا شده بود، در پنج گام بررسی شد. در گام اول، دو سنجه ی اعتماد و همکاری به وسیله ی اجماع نظر خبرگان و با روش دلفی کلاسیک انتخاب شدند. در گام دوم، شبکه ی رابطه های اجتماعی شامل شش موضوع برای هر سه روستای هدف تعریف شد. در گام سوم، پرسش نامه مربوطه طراحی شد. تعداد پرسش نامه های تکمیل شده برای روستاهای کتویه ، کال و بهرستان به ترتیب 25، 60 و 20 شمار (جمعا 105 شمار) بود. در گام چهارم، اطلاعات به دست آمده از پرسش نامه ها برای هر روستا در نرم افزار UCINET وارد شد. سپس سنجه های تراکم و مرکزیت (درجه و بینابینی) برای ارزیابی دو سنجه ی اعتماد و همکاری محاسبه شدند. در گام پنجم، دو موضوع همکاری اداره ها و تمایل به همکاری با اداره ها به ترتیب برای دو سنجه ی همکاری و اعتماد انتخاب شدند و وضعیت پایداری این دو سنجه در سه روستای هدف تعیین شد.

نتایج و بحث:

نتایج این پژوهش نشان داد، در روستای کتویه، درجه ی پایداری برای هر دو سنجه ی همکاری و اعتماد 3/3 (پایداری متوسط) بود. از این رو، درجه ی پایداری در بعد نهادی برای روستای کتویه 3/3 یا پایداری متوسط برآورد شد. در روستای کال، درجه ی پایداری برای دو سنجه همکاری و اعتماد به ترتیب 2/7 و 2/3 بود. از این رو، درجه ی پایداری در بعد نهادی برای روستای کال 2/5 یا تقریبا ناپایدار تا پایداری متوسط برآورد شد. در روستای بهرستان، درجه ی پایداری برای دو سنجه ی همکاری و اعتماد به ترتیب 3 و 1/7 بود. از این رو، درجه ی پایداری در بعد نهادی برای روستای بهرستان 2/4 یا تقریبا ناپایدار برآورد شد.

نتیجه گیری و پیشنهادها:

در سه روستای کتویه، کال و بهرستان، نهاد دولتی اداره ی منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مربوطه و به تبع آن اداره ی کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان از یک سو و شورای اسلامی روستاهای مزبور به عنوان نمایندگان اهالی از سوی دیگر، توانستند با ایجاد رابطه های دو سویه، اعتماد و همکاری متقابل را میان طرفین ایجاد کنند. بنابراین، این موضوع سبب تقویت بعد نهادی در پایداری توسعه ی طرح های آبخوانداری شد. به منظور جلب بیشتر اعتماد و همکاری آبخیز نشینان و استمرار آن در زمینه ی فعالیت های آبخوانداری، پیشنهاد می شود نگهداری از طرح های آبخوانداری به معتمدین محلی یا شوراهای اسلامی روستاها واگذار شود تا بستر مناسبی برای تقویت و ادامه ی مشارکت، همکاری و اعتماد دوطرفه آبخیز نشینان و نهادهای دولتی در زمینه ی حفاظت آب و خاک فراهم شود.