بررسی روند ذخیره کربن لاشبرگ و خشک دار ریز در لایه کف جنگل های شهرستان مریوان

جنگل های زاگرس دارای خدمات بوم سازگانی متنوع بوده و از نظر بوم شناسی، اقتصادی و اجتماعی دارای جایگاه ارزنده ای هستند و ذخیره کربن به عنوان یکی از خدمات ارزشمند تنظیمی بوم سازگان شناخته شده است. گونه های درختی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر ویژگی های خاک از طریق تولید لاشریزه بوده و نقش اساسی در چرخه کربن و ترسیب آن دارند. لاشبرگ و لاشریزه به عنوان راه ورود کربن به خاک جنگل، دارای اهمیت زیادی است. هدف از این پژوهش بررسی روند ذخیره کربن لایه کف (لاشبرگ و خشک دار ریز) در دو قطعه نمونه ثابت در جنگل های شهرستان مریوان استان کردستان (1398 تا 1400) است.

برای اجرای پژوهش در هریک از مناطق گاران (توده قرق و حفاظت شده) و دوله ناو (تیپیک جنگل-های استان) یک قطعه نمونه یک هکتاری پیاده شد. بازه زمانی اجرای پروژه از سال 1398 تا پایان مهرماه سال 1400 بود. در پایان مهرماه هر سال، با پیاده کردن 10 ریز قطعه نمونه 5/0 مترمربعی (قطعه نمونه های ثابت) در هر منطقه، اقدام به نمونه برداری لاشبرگ و خشک دار ریز شد. برای اندازه گیری زی توده و مقدار کربن نمونه های لاشبرگ و خشک دار ریز بر اساس استاندارد ASABE S358.2 (2010) به مدت 24 ساعت در دستگاه آون در دمای 104 درجه سانتی گراد قرار داده شدند و بعد از آن بلافاصله وزن خشک (زی توده) نمونه ها محاسبه شد. برای اندازه گیری درصد کربن آلی نمونه های لاشبرگ و خشک دار ریز از روش احتراق در کوره الکتریکی استفاده شد و نمونه ها به مدت چهار ساعت در دمای 600-550 درجه سانتی گراد قرار گرفته و پس از اندازه گیری درصد خاکستر محاسبه شد و در ادامه از ضرب درصد کربن در زی توده نمونه ها، وزن کربن برای هر ریز قطعه نمونه (به تفکیک لاشبرگ و خشک دار ریز) محاسبه شد؛ بنابراین نمونه های لاشبرگ و خشک دار ریز بلافاصله در عرصه توزین و بسته بندی شده و در آزمایشگاه زی توده ، درصد رطوبت، درصد کربن و مقدار ذخیره کربن آنها محاسبه شد. همچنین برای بررسی و مقایسه مولفه های مورد پژوهش در سه دوره نمونه برداری از آزمون مقایسه بین گروهی دانکن استفاده شد. آنالیز داده ها و مقایسه های آماری با استفاده از برنامه SPSS 20 انجام شد.

نتایج نشان داد که در رویشگاه گاران در سال های 1398، 99 و 1400 زی توده لاشبرگ به ترتیب 46/4، 89/2، 94/4 تن در هکتار بود و میانگین زی توده لاشبرگ در رویشگاه گاران از دوله ناو بیشتر بود؛ همچنین وضعیت ذخیره کربن لاشبرگ رویشگاه گاران در سه سال پژوهش به ترتیب  878/1، 21/1 و 009/2 تن در هکتار برآورد شد و  این مقادیر نسبت به رویشگاه دوله ناو بیشتر بود. نتایج آزمون تجزیه واریانس دو طرفه نشان داد که اختلاف زی توده و ذخیره کربن در دو رویشگاه از نظر آماری معنی دار بود. همچنین میانگین زی توده نمونه های خشک دار ریز در رویشگاه گاران در سال های 1398، 1399 و 1400 به ترتیب 456/0، 327/0 و 599/0 تن در هکتار بود، در زمینه ذخیره کربن این نمونه ها در رویشگاه گاران در سال های موردبررسی به ترتیب 214/0، 178/0 و 322/0 تن در هکتار تایید شد و در مجموع ذخیره کربن نمونه های خشک دار ریز در رویشگاه گاران بیشتر از دوله ناو بود و این اختلاف از نظر آماری معنی دار بود. از طرفی میانگین درصد کربن نمونه های لاشبرگ در قطعه نمونه گاران در سال 1398، 1399 و 1400 به ترتیب 07/42، 22/42 و 03/41 درصد بود و درصد کربن لاشبرگ کوچک در قطعه نمونه گاران بیشتر از دوله ناو بود. براساس آزمون تجزیه واریانس دو طرفه برای نمونه های خشک دار ریز درختان، برای مولفه های زی توده، ذخیره کربن و درصد کربن نمونه ها در سال های آماربرداری اختلاف معنی دار مشاهده شد، اما در زمینه رویشگاه و اثر متقابل سال× رویشگاه اثر معنی داری مشاهده نشد. درکل، در رویشگاه گاران ذخیره کربن لاشبرگ و خشک دار ریز به ترتیب 09/4 و 46/0 تن در هکتار برآورد شد که از دوله ناو (با مقادیر 55/3 و 39/0 تن در هکتار) بیشتر بود. بیشترین ذخیره کربن لاشبرگ به ترتیب در سال های 1400، 1398 و 1399 رخ داده بود. نتایج کلی نشان داد که مقدار زی توده و موجودی کربن لاشریزه درشت و کوچک در منطقه گاران 14/0 بیشتر از دوله ناو بود.

یافته های کلی پژوهش نشان داد که میانگین زی توده و ذخیره کربن برای لاشبرگ و خشک دار ریز در رویشگاه گاران از رویشگاه دوله ناو بیشتر بود و با توجه به اثر مثبت قرق بر مقدار زی توده و موجودی کربن لاشریزه درشت و کوچک (قطعه نمونه گاران)، در راستای مدیریت بهینه جنگل های موردبررسی و دیگر جنگل های مشابه، پیشنهاد می شود که در مناطق تخریب یافته اقدام به اعمال مدیریت قرق شود و با استفاده از احیاء و توسعه جنگل، مقدار ذخیره کربن لاشریزه درشت و کوچک را افزایش داد.