بررسی جغرافیای ادبی تقدیرگرایی در منظومه حماسی شهنامه چنگیزی

یکی از اعتقادات و باورهای عرفی در روزگاران گذشته، باور به تقدیر است. ذهن و زبان انسان کهن، گاه مقدرات را ناشی از خواست الهی و گاه متاثر از حرکات و خواص سیارات می دانسته است. مقدرات و سرنوشت امری جبری است که از قبل تعیین شده و قابل تغییر نیست ولی گاهی اوقات می توان با انجام بعضی از کارها از وقوع تقدیر اجتناب نمود و مقدرات را تغییر داد. در این نوشته کوشیده ایم پس از ذکر مقدماتی درباره ریشه ها و ابعاد عامل تقدیرگرایی، نوع کاربرد آن را در منظومه شهنامه چنگیزی اثر شمس الدین کاشانی را بیابیم. این پژوهش با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری داده ها کتابخانه ای بوده و در تحلیل داده ها از روش منطقی بهره برده ایم. تقدیرگرایی باور و اعتقادی است که قدمتی کهن در زندگی بشر دارد. این باور در بعضی موارد موجب توجیه و تسلیم در برابر وقایع ناخوش شده و گاه عاملی برای پیشبرد اهداف مورد نظربوده است. به طور مثال گاهی تقدیر و سرنوشت یک جامعه در دستان یک سردار قرار میگرفت؛ به این معنی که نابودی یا حیات آن جامعه تنها به سرنوشت وی بستگی داشته است. استفاده از برخی واژه ها مثل زمانه، بخت، فال، طالع، خواب و... همگی نشان از اعتقاد انسان کهن به عامل تقدیر است. شمس الدین کاشانی همانند سایر شعرای حماسه سرا از عقاید تقدیرگرایی در اثر خود بهره برده است ولی این باور مطلقا جبرگرایانه نیست.