ارزیابی ارزش گردشگری زمین سازه های مناطق خشک (مطالعه ی موردی: گنبدهای نمکی استان سمنان)

گنبدهای نمکی استان سمنان به عنوان یکی از زمین سازه هایی است که در گذر زمان و با تاثیرپذیری عوامل درونی و بیرونی، دچار تغییر و تحولات بسیاری شده اند. در پی این تحولات، اشکال زمین ریخت شناسی بسیار متنوع و زیبایی در سطح این گنبدها و مناطق پیرامون آن پدیدار گشته است. وجود چنین جاذبه های طبیعی باعث گردیده، تا این استان از مهم ترین مناطق کشور برای جذب سرمایه گذار خصوصی در زمینه ی جذب گردشگر و فراهم نمودن زیرساخت های توسعه ی صنعت گردشگری باشد. هدف از انجام این تحقیق در ابتدا بررسی گنبدهای نمکی استان سمنان و سپس شناسایی گنبدهایی است که قابلیت تبدیل شدن به زمین سازه را دارند. بدین منظور، دو منطقه از گنبدهای نمکی استان شامل گنبدهای نمکی جنوب استان و گنبدهای نمکی گرمسار به عنوان زمین سازه در نظر گرفته شدند.

پس از تعیین موقعیت گنبدهای نمکی این دو منطقه بر روی نقشه ی استان به کمک نرم افزارهایGoogle Earth  و ArcGIS نقشه های مربوطه، با بهره گیری از الگوی ارزیابی ژئوسایت (GAM) و مدل اصلاح شده ی آن (M-GAM) به تحلیل و ارزیابی میزان ارزش گردشگری دو منطقه پرداخته و سپس محدودیت های دو زمین سازه مشخص گردید. گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان و گرمسار، در قالب 27 زیرمعیار دو مدل GAM و M-GAM و با استفاده از پرسش نامه مورد تجزیه ی کمی قرار گرفت. داده های حاصل از پرسش نامه ها (168 مورد شامل 117 کارشناس و متخصص و 51 گردشگر و بازدیدکننده) در هر دو مدل جای گذاری شده و نتایج حاصل با یکدیگر مقایسه گردید. ارزش های کلی (اصلی و مکمل) به دست آمده، در ماتریس دو مدل جای گذاری و مورد تحلیل قرار گرفت. در نهایت، بر اساس سه ارزش نهفته در هر زمین سازه (ارزش های علمی، حفاظتی و گردشگری)، زمین سازه ها مورد رتبه بندی قرار گرفت. از آن جا که زمین سازه ها ارتباط تنگاتنگی با سه ارزش علمی، حفاظتی و گردشگری دارند، با ترکیب زیرمعیارها و ارزش های جزئی موجود در دو مدل، دو زمین سازه موردمطالعه، بر اساس این ارزش ها رتبه بندی گردیدند.

بر اساس ارزش نهایی به دست آمده، گنبدهای نمکی گرمسار در رتبه ی اول و گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان در رتبه ی دوم قرار دارد. نتایج حاکی از آن است، ارزش نهایی گنبدهای نمکی جنوب استان و گرمسار در مدل GAM به ترتیب 5/10 و 25/13 و در مدل M-GAM به ترتیب، 66/5 و 61/6 می باشد. با بررسی نتایج این تحقیق و دیگر پژوهش ها می توان گفت، که اکثر زمین سازه ها در زمینه ی ارزش های اصلی از ارزش بالایی برخوردارند و در بخش ارزش های مکمل و زیرساختی، ارزش پایینی دارند. نتایج حاصل از این ترکیب در دو مدل به طور یکسان به دست آمد. در هر دو مدل، در بخش ارزش های علمی و ارزش های گردشگری، گنبدهای نمکی گرمسار و در بخش ارزش های حفاظتی، گنبدهای نمکی جنوب استان در رتبه ی اول قرار گرفت. مهم ترین دلیل برتری گنبدهای نمکی جنوب استان سمنان در بخش ارزش های حفاظتی و پایین بودن ارزش های علمی و گردشگری آن، به سبب دسترسی نامناسب به گنبدهای نمکی جنوب استان است. نبود جاده های مناسب جهت تردد وسایط نقلیه، وجود منطقه ی نظامی در جنوب استان و روند طولانی دریافت مجوز جهت ورود به منطقه از دلایل اصلی عدم دسترسی مناسب به گنبدهای نمکی جنوب استان است. عدم دسترسی مناسب می تواند تنگناهایی ایجاد کند. ازجمله ی آن ها می توان به این موارد اشاره کرد؛ عدم وجود زیرساخت های مناسب، عدم وجود اماکن اقامتی، عدم وجود خدمات رستوران، عدم شناخت مردم از وجود گنبدهای نمکی جنوب استان و غیره. ازاین رو، توجه و رسیدگی به موضوع دسترسی به گنبدهای نمکی جنوب استان و استفاده ی مناسب از ظرفیت این موهبت الهی، اهمیت زیادی دارد.

به دلیل توجه بیش تر به گنبدهای نمکی جنوب و غرب کشور و اهمیت این گنبدها از لحاظ ذخایر نفتی و سایر منابع اقتصادی، نسبت به دیگر گنبدهای نمکی موجود در سطح کشور، توجه کمتری شده است. با توجه به موارد بحث شده، می توان نتیجه گرفت که با استفاده از روش های GAM و M-GAM  به‎ صورت توامان می توان به بررسی بهتر زمین سازه ها پرداخت. از آن جا که زمین سازه ها ارتباطی تنگاتنگ با سه ارزش علمی، حفاظتی و گردشگری دارند، 27 زیرمعیار به صورت ارزش های علمی، حفاظتی و گردشگری تقسیم و دسته بندی گردید. ترکیب جدید می تواند به برنامه ریزی و اولویت بندی زمین گردشگری کمک شایانی نماید. از آن جا که گردشگری تبدیل تهدیدها به فرصت ها است، می توان جنبه های منفی گنبدهای نمکی را با توسعه، ایجاد زیرساخت های مناسب و سرمایه گذاری در گردشگری، بهبود بخشید.