قوانین و مقررات تاثیرگذار بر ماندگاری بناهای معماری و فضاهای شهری دوران قاجار از ابتدا تا مشروطیت

پژوهش های انجام شده در آثار تاریخ معماری و شهرسازی ایران در حوزه مطالعات معماری و شهرسازی، با کنکاش در کالبد این آثار بیشتر عجین بوده است. در این میان عوامل اجتماعی، ساختارهای فرهنگی، مذهبی و عرفی و نظر استادکار، معمار و یا حتی شاه و درباریان در قالب مقررات، برخلاف اثر غیرقابل انکار آن، مورد غفلت واقع شده اند. به نظر می رسد معماری ایران در ارتباط با ماندگاری و طولانی بودن عمر مفید بنا اصولی داشته که معماران بر اساس آن عمل می کرده اند. خلق آثار معماری مطلوب و باکیفیت که ظرفیت ماندگاری و سازگاری با زندگی و گذر زمان را داشته باشند، از دیرباز در پهنه ایران اتفاق افتاده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که مقررات مرتبط با معماری در دوران قاجار تا مشروطه بر مانایی و افزایش طول عمر و کیفیت آثار دخیل بوده یا در جهت کاهش آن گام برداشته است؟ این مطالعه در بستر بخشی از تاریخ، از زمان حکمرانی پادشاهان قاجار تا ظهور مشروطیت انجام گرفته است. در این دوران با ظهور نهادهایی، مثل بلدیه و اداره احتسابیه مقررات از نقش پررنگ تری نسبت به گذشته برخوردارند. در این مقاله، از داده هایی که در طی فرآیند پژوهش به صورت نظام مند گردآوری و تحلیل شده، استفاده کرده ایم. بر اساس این روش، ابتدا کدگذاری باز تا مرحله اشباع نظری صورت می پذیرد و پس از آن دسته بندی و تجزیه وتحلیل کدها تا مرحله کدهای گزینشی انجام می شود. هدف از تدوین این نوشتار ابتدا خوانش اسناد متعلق به دوره مذکور و استخراج مقررات موجود در آن زمان و سپس سنجش تاثیر آن در افزایش یا کاهش عمر مفید آثار معماری است. ازاین رو، ابتدا مقررات مرتبط با ساخته های معماری یا فضاهای شهری دوران قاجار تا مشروطه جمع بندی و سپس رابطه این عوامل و عمر مفید ابنیه بررسی می شود. با توجه به ماهیت دوره قاجار و ظهور عواملی که کاهنده طول عمر و کیفیت معماری بوده اند، گونه بندی در دو دسته کلی افزایش و کاهش ماندگاری تفکیک شده است.