لغزشهای تاریخی-رجالی کتاب «معرفه الحدیث» در ارتباط با فضل بن شاذان و شاگردش علی بن محمد بن قتیبه

تالیفات شیخ صدوق (م 381 ق) به فزونی، حاوی روایات «فضل بن شاذان» (م 260 ق) از امام رضا (ع) می باشند. در طی قرون گذشته، متکلمان و فقیهان به آن اخبار استدلال جسته و دستمایه استدلالات و اجتهادات خویش در مسایل کلامی و فقهی قرارداده اند. ولی استاد «محمد باقر بهبودی» با إستناد به رجال کشی و طوسی، «ابن شاذان» را متولد پس از شهادت امام رضا (ع) معرفی کرده و آن روایات را فاقد اعتبار، قلمداد نموده است. به نظر وی مسئولیت إستناد نقل «فضل» از امام رضا (ع)، بر عهده «علی بن محمد بن قتیبه» است که فردی کاذب و غیر قابل اعتماد است؛ اما نویسنده این مقاله با بررسی رجال کشی و طوسی و سایر منابع و لحاظ کردن قرائن به نتیجه ای متفاوت در هر دو قلمرو رسیده و ابن شاذان را متولد حدود سال 180 هجری و پیشتر از آن می داند که در نتیجه امکان نقل از امام رضا علیه السلام (م 203 ق) وجود دارد و به علاوه روایات «علی بن محمد بن قتیبه» که از محدثان و متکلمان شیعی معاصر امام هادی و امام حسن عسکری (ع) به شمار می آید، در «تهذیب الاحکام»، «الإستبصار»، «من لایحضره الفقیه» و تالیفات شیخ صدوق و سایر منابع بنیادین حدیثی، منقول است. نویسنده این مقاله با ژرف نگری در سخنان کشی، نجاشی، طوسی، حلی و سایر متخصصان دانش رجال همانند میرداماد، وحید بهبهانی، شوشتری و زنجانی، بر این نکته که «ابن قتیبه» دانشوری والامقام، ارجمند، ثقه و از قله های والای مکتب اهل بیت است، پای، فشرده است.