ارزیابی ریخت شناسی برخی توده های انجیر بر (Ficus carica L. var caprificus) جنوب خراسان رضوی

انجیر یکی از درختان میوه ای است که زودتر از دیگر گیاهان اهلی شده است. طبق نظر محققان متنوع بودن جمعیت تحت گزینش حصول نتایج مطلوب در برنامه های به نژادی را تضممین می کند و در این راستا استفاده از ظرفیت توده های محلی، پیشبرد اهداف اصلاحی  را بسیار کارآمد می سازد. در خصوص مطالعه و شناسایی توده های انجیر موجود در ایران اقدامات متعددی انجام شده است. بیشتر این اقدامات در استان فارس صورت گرفته است. تاکنون نگارندگان هیچ گونه گزارشی در خصوص مطالعه انجیر در مناطق جنوبی خراسان رضوی که یکی از رویشگاه های طبیعی انجیر محسوب می شود را مشاهده نکرده اند.  در این پژوهش ارزیابی ریخت شناسی 10 توده انجیرهای بر جنوب خراسان رضوی صورت گرفت و با دو رقم تجاری استهبان فارس مقایسه گردید. موقعیت مکانی محل های نمونه برداری در یک محدوده وسیع از عرصه های جنوب خراسان رضوی (از جنوبی ترین روستای گناباد تا بردسکن) بود. برای ارزیابی خصوصیات ریخت شناسی از توصیف گر بین المللی IPGRI و هم چنین دستورالعمل ملی آزمون های تمایز، یکنواختی و پایداری در انجیر (موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال ایران) استفاده گردید. برای این منظور ویژگی های رویشی برگ و برخی خصوصیات ویژه بر انجیر اندازه گیری شد. پژوهش حاضر در سال های 1398-1402 در دانشگاه علوم کشاورزی  و منابع طبیعی گرگان انجام شد. اندازه گیری ها متناسب با نوع صفت در اوخر بهار و اواسط تابستان انجام شد. این پژوهش در قالب طرح آشیانه ای با 3 تکرار انجام گردید. در هر تکرار 5 نمونه اندازه گیری و میانگین آن استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SAS ver 9.4 برای تجزیه خوشه ای با استفاده از الگوریتم UPGMA و بر اساس فاصله ریخت شناسی اقلیدسی و هم چنین رسم کلاستر از نرم افزار NTSYS ver2.0.1.5  استفاده گردید. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین صفات ریخت شناسی توده های بر انجیر مورد مطالعه وجود دارد. تجزیه به عامل ها در صفات کمی نشان داد که در نه عامل مقدار ویژه بیشتر از یک می باشد. بررسی نتایج تجزیه با عامل ها در صفات کمی نشان داد فقط سه عامل اول به تنهایی می توانند بیش از 92 درصد تنوع را توجیه نمایند. در عامل اول صفت عرض پهنک برگ بالاترین تاثیر و صفت تعداد برگ در شاخه یک ساله کمترین تاثیر را داشتند. در عامل دوم صفت تعداد میوه بیشترین و صفت طول پهنک برگ کمترین تاثیر را داشتند. در عامل اصلی سوم صفت تعداد میان گره بیشترین و صفت تعداد برگ در شاخه یک ساله کمترین تاثیر را داشتند. هم چنین تجزیه به عامل های اصلی در صفات کیفی نشان داد تعداد 12 عامل مقدار ویژه آن ها از یک بیشتر بوده و شش عامل اول بیش از 93 درصد تنوع را توجیه می کنند. تجزیه خوشه ای نشان داد همه توده های بررسی شده در سه گروه جای می گیرند. گروه اول شامل برانجیرهای استهبان فارس بود. گروه دوم فقط بر انجیرهای پچک و بجستان را شامل می شد و سایر برانجیرها نیز در گروه سوم قرار گرفتند. با توجه به وجود تنوع بالا در توده های بررسی شده پیشنهاد می گردد ارزیابی این توده ها از جنبه های مختلف مولکولی و بیوشیمیایی صورت گیرد.