بررسی عوامل مؤثر در تغییرات مکانی غلظت نیترات آبهای زیرزمینی حوضه آبخیز قره سو، استان گلستان

حوزه آبخیز قره سو با وسعتی حدود 1700 کیلومتر مربع در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. آبخوان موجود در این حوزه با مساحتی حدود 700 کیلومتر مربع در بخش های جنوبی، تک سفره ای از نوع آزاد و در بخش های میانی و شمالی، چند لایه ای از نوع آزاد و تحت فشار است. این آبخوان به دلایل مختلف از جمله عمق نسبتا کم سطح آب زیرزمینی، فعالیت های شدید کشاورزی در سطح مناطق دشت، تخلیه فاضلاب های شهری گرگان به آن و نیز به دلیل بافت درشت دانه آبخوان در مناطق جنوبی، در معرض خطر آلودگی های مختلفی از جمله نیترات قرار گرفته است. جهت بررسی وضعیت آبخوان ها از نظر غلظت نیترات و همچنین یافتن منابع آن، از سی حلقه چاه کم عمق در سفره آزاد و همین تعداد چاه عمیق در آبخوان تحت فشار منطقه مورد مطالعه در دو مرحله، آغاز فصل کشاورزی (اردیبهشت، 1379) و پایان فصل کشاورزی (شهریور، 1379) از طریق شبکه بندی نمونه برداری صورت گرفت. بر اساس تجزیه نمونه های جمع آوری شده از چاه های بهره برداری موجود در سفره آزاد یا سطحی با عمق سطح آب 35-5 متر و چاه های عمیق حفر شده در سفره های تحت فشار یا عمیق، متوسط غلظت نیترات در آبخوان تحت فشار در فصول مرطوب و خشک به ترتیب 7.26 و 12.56 میلی گرم در لیتر بوده است؛ در حالی که این مقدار برای آبخوان آزاد به ترتیب 10.79 و 33.7 میلی گرم در لیتر است. این مطلب بیانگر آن است که چاه های آبخوان آزاد نسبت به سفره تحت فشار، بیشتر در معرض خطر آلودگی قرار دارند. به علاوه، مقدار نیترات آب رودخانه های زیارت، گرمابدشت و شاخه های اصلی رودخانه قره سو بین 68-10 میلی گرم در لیتر اندازه گیری گردید. این پژوهش نشان می دهد که پساب حاصل از آبیاری زمین های زراعی و فاضلاب شهری گرگان به همراه جریان های سطحی محدوده مورد مطالعه، مهمترین نقش را در افزایش نیترات آبخوان دارند.