آسیب شناسی جریان روشنفکری در ایران معاصر

مقاله حاضر، با هدف «آسیب شناسی جریان روشنفکری در ایران معاصر» انجام شد. روش تحقیق در این مقاله، نظری و بر رویکردی انتقادی مبتنی است. این رویکرد، بر مطالعه منابع تاریخی تحلیلی استوار می باشد. این مقاله دوره های تاریخی معاصر ایران، یعنی از آغاز شکل گیری اندیشه مشروطه خواهی تا انقلاب اسلامی را در بر می گیرد. چارچوب نظری، تلفیقی از نظریه های میشل فوکو، ژان بودریار، و یورگن هابرماس می باشد. در این مقاله، جریان روشنفکری در سه بخش: 1. بنیان های فکری، 2. نهادهای روشنفکری، و 3. مواجهه با غرب، بررسی و با انطباق بر چارچوب نظری و ساختار سیاسی اجتماعی، به آسیب شناسی آن پرداخته شد. بنیان های فکری شامل: 1. فرایند شکل گیری مفاهیم، 2. منشا فکری، 3. استقلال فکری، و 4. عقلانیت بود. روشنفکران ایرانی در ارتباط با بنیان های فکری با ضعف هایی مواجه بودند. نهادهای روشنفکری شامل: 1. دارالفنون، 2. فراموش خانه،3. فردیدیه، 4. چپ گرایی، و 5. حسینیه ارشاد بود. این نهادها نیز در نهایت کارکردی «ابزارگرایانه»، «هویت گرایانه»، و «عمل گرایانه» ایفا نمودند. روشنفکران ایرانی در مواجهه با غرب، نگرش های متفاوتی اتخاذ نمودند. گروهی غرب را یک کل یکپارچه دانسته و به نفی آن پرداختند، گروهی دیگر خواهان گزینش جنبه هایی از آن شدند. به طور کلی، می توان روشنفکران ایرانی را «چپ نخبه گرای رمانتیک» نامید، که دارای گرایش های «هویت اندیشانه»، «خشونت گرایانه» و «ابزارگرایانه» می باشند. نتیجه مقاله، ساخت تیپ خاصی از روشنفکری با ویژگی ها و خصوصیات نوین شامل: «خردگرایی»، «استقلال فکری»، و «خشونت گریزی» بود. بر این اساس، گفتمان تیپ نوین روشنفکری نیز مبتنی بر «سنت مدرنیته»، خواهد بود.