بازشناسی خانه در ابیانه

مفهوم خانه به عنوان کانون زندگی خانوادگی برای انسان در زمان و مکان، همواره متفاوت بوده است و این مفهوم تابع انتظارات و توقعات ازخانه و پاسخ های به آن بوده است. در این میان خانه روستایی علاوه بر محیطی برای زندگی، در بر گیرنده فضاهای لازم برای تولید و معیشت روستائیان نیز هست که اغلب مجموع این فضاها در محدوده مشخصی گرد هم آمده اند. با این حال، در روستای تاریخی ابیانه خانه یا به زبان محلی «کیا» یک چهار دیواری بسته و محصور نیست و با آنچه از مفهوم عام خانه حتی خانه روستایی در ذهن وجود دارد، متفاوت است. برای ابیانه ای ها خانه تنها اتاقی نیست که در آن منزل کرده اند، در آن می خوابند، می پزند، می نشینند، از میهمان ها پذیرایی می کنند و وسایل ضروری زندگی را در آن جای می دهند. خانه به این جزء ختم نمی شود، بلکه مجموعه ای است از فضاهایی که به طور غیرمنسجم در روستا پراکنده اند. خانواده ابیانه ای نان را در نانوایی عمومی می پزد، انبار وسایل و آذوقه اش ممکن است اتاقی دور از محل زندگی اش باشد. گاه اجاقش کنار کوچه جای دارد، چهارپایش را درون طویله ای گوشه دیگری از ده می بندد، ابزار و لوازم کشاورزی و دامداری و هیزم و چوب و... را اطراف روستا در فضای حفرشده در کوه نگهداری می کند و... و((مجموعه)) این فضاهاست که برای وی مفهوم«خانه» را به همراه دارد. به عبارت دیگر مجموعه فضاهایی جدا از یکدیگر و پراکنده در سطح روستا متعلق به خانواده، تشکیل خانه یا «کیا» را می دهد. با این نگرش یک ابیانه ای هر کجای ده که فضایی بسازد یا مالک شود، خانه اش را گسترش داده است. این شیوه زندگی پیچیده ترین قوانین و مقررات مالکیت را در روستا پدید آورده که کماکان زنده و پویا ست. در این مقاله سعی شده است تا با شناخت زندگی مردم روستا، تشریح فعالیت های روزانه و نیازهای فضایی آن ها به معرفی مفهوم خانه در ابیانه پرداخته شود. بدین منظور نقشه بسیار دقیقی از بافت روستا و کاربری های آن تهیه شود. بیش از 60 واحد مسکونی رولوه و نقشه چند بلوک ساختمانی تهیه شد. بدین ترتیب با تطبیق زندگی مردم و این فضاها و تجزیه و تحلیل آن ها مفهوم کالبدی خانه در ابیانه تشریح شده است. شناخت مفهوم خانه در ابیانه موجب می شود که با درک درست و صحیح از یک گونه خاص و پیچیده سکونت و ویژگی های آن، مداخلات احتمالی در این روستا و بلکه در سایر روستاها نیز مفید واقع شود.