جایگاه علم و عرفان در نیل به حقیقت در منظر عرفا

در قرون نخستین اسلامی مسلمانان از طریق علم و فلسفه و کلام درصدد کشف حقیقت و کسب رستگاری برآمدند، علم با مشاهده و تجربه و فلسفه به روش استدلال و تعقل، و کلام با بحث در خصوص اعتقادات و استدلال و دفاع از آنها در جستجوی واقعیت و حقیقت بودند و هستند. بدین ترتیب در هر مرحله و در هر زمان، پاسخهای موقتی در تفسیر واقعیت ها و تبیین حقایق ابراز می داشتند، که هرگز سخن نهایی و قطعی نبوده است. در صورتی که یکی از آرزوهای اساسی انسان، رسیدن به یقین و پیدا کردن جوابهای قطعی است. عرفان در مقام پیدا کردن راهی دیگر به سوی حقیقت، دارای خصیصه یقینی و قطعی است. اما این راه بر خلاف طریق علم و فلسفه و کلام کلی نیست، بلکه کاملا شخصی است. عرفا، عرفان را به علت نقص علوم بشری و نارسایی تلاشهای عقل انسان، به عنوان تنها طریق رهایی انسان از ظلمات جهل و نادانی و حیرت و احساس پوچی، دانسته اند. از این رو عارفان معرفت عرفانی را افضل تر از معرفت عالمانه دانسته و معتقدند که هیچ عارفی نیست که عالم نباشد، در حالی که عالمان بسیاری هستند که عارف نیستند.
در این نوشتار سعی شده است، عقل و معرفت، و انواع معرفت، عناصر ادراک و معرفت (علم الیقین، عین الیقین، حق الیقین) و علم معرفی شده ضمن نقد علم در برابر معرفت، به فضیلت کسب دانش و معرفت، از دیدگاه عارفان پرداخته شود.