نقوش قالی دستباف ایرانی، عناصر و نماهایی از هویت ملی

هنرهای سنتی ایران یکی از بسترهای شناخت هویت ایرانی است و قالی ایرانی که از آن به هنر ملی یاد می‌شود یکی از عناصر هویت ملی و شناسنامه فرهنگی و تمدنی کشورمان محسوب می‌شود که امروزه در جامعه جهانی جایگاه و پایگاه ارزنده‌ای در عرصه شناخت ایران و سند هویت ایرانی دارد. نظر به این‌که هویت ایرانی، عناصر و مقوله‌های گوناگونی را دربرمی‌گیرد، لذا برخی از این عناصر و مضامین به‌صورت نمادهای تصویری در قالی دستبافت ایرانی وجود دارد که اشاره به هویت ایرانی دارد. عناصر و نمادهای تصویری که همان نقوش و محتوای زمینه قالی دستبافت را شامل می‌شوند، در یک طبقه‌بندی کلی و به‌صورت یافته‌های این پژوهش عبارتند از نمادهای گیاهی و درختی شامل درخت (سرو، زندگی)، نقشمایه بته جقه، گل نیلوفر (شاه عباسی) و باغ ایرانی؛ نمادهای جانوری انسانی و حیوانی شامل: نقش بهرام گور، نقش هوشنگ شاه، نقش داریوش در تخت جمشید، نقش شیر، نقش طاووس، نقش سیمرغ و بز کوهی؛ و نمادهای ابنیه و بناهای باستانی که شامل بنای تخت جمشید و حجاری‌های هخامنشی و بنای طاق کسری می‌شود. این نقوش و مضامین تصویری شاخصی که در قالی‌بافی ایرانی بر هویت ملی تاکید می‌ورزند، در حقیقت از داستان‌ها، باورها، آیین‌ها و اسطوره‌های ایرانی و ملی نظیر شاهنامه و... به پهنه قالی کوچ کرده‌اند.
روش پژوهش این مقاله، روش تاریخی و تحلیل محتوا بوده و ابزار و شیوه‌های گردآوری اطلاعات، به‌صورت کتابخانه‌ای، جستجوی میدانی و گردآوری تصویری نمونه‌هایی از قالی‌های دستبافت در موزه‌ها می‌باشد.