لغزش ناهمگون محقق اردبیلی و فاضل اردبیلی در ارتباط با استاد کلینی

مرحوم کلینی در کتاب کافی با واسطه استادش محمد بن اسماعیل از ابن شاذان احادیث زیادی نقل کرده است؛ چنان که برخی تعداد آن را 831 خبر دانسته اند. محقق اردبیلی(م993ق)، استاد مرحوم کلینی را محمد بن اسماعیل بن بزیع دانسته و فاضل اردبیلی (م1101ق)، معتقد است مرحوم کلینی راوی از محمد بن اسماعیل برمکی است.
در این مقاله با روش توصیفی و آماری هر دو رویکرد اشتباه به شمار آمده و اثبات شده که مرحوم کلینی از ابن بزیع با سه واسطه و دست کم با دو واسطه نقل می کند. اگر مقصود ابن بزیع باشد که در حیات امام جواد درگذشته، باید مرحوم کلینی معاصر امام رضا تا امام عصر باشد. در این فرض او به ملاقات ائمه نائل می شد و روایات را بدون واسطه و حداقل با یک واسطه نقل می کرد؛ چون علو سند و قلت واسطه، امری قابل توجه و مرغوب فیه می باشد. از طرفی، مرحوم کلینی یک طبقه پس از برمکی است و همیشه با واسطه «محمد بن جعفر اسدی»، به نقل از وی می پردازد. در این جستار با واکاوی قراین متعدد، این نظریه که استاد مرحوم کلینی، محمد بن اسماعیل بندقی نیشابوری است، تایید شده است.