-
باور به تاثیر وضعیت اجرام آسمانی بر اتفاقات و رویدادهای زندگی انسان، از دیرباز در میان اقوام مختلف متداول بوده است. مفاهیم احکام نجومی در هنر ایران به صورت نقش مایه های تزیینی در فلزکاری و دیگر هنرهای کاربردی در دوره های مختلف مورداستفاده قرار گرفته است، اما در فال نامه های مصور دوره صفویه، این مفاهیم نه در ساحت تزیین بلکه در ماهیت اصلی خود؛ یعنی ابزاری برای پیش گویی ظاهر شده است. پیش گویی از طریق احکام نجومی در دوره اسلامی، با ممنوعیت نهاد دینی مواجه بوده است. با توجه به نقش تعیین کننده مذهب در حکومت صفویان، این مساله مطرح می شود که پیش گویی از طریق استفاده از مفاهیم احکام نجومی چگونه در نگارگری فال نامه های مصور عصر صفوی نمود پیدا کرده و چه راهکارهایی برای مشروعیت بخشی به آن در برابر ممنوعیت نهادهای دینی اتخاذ شده است؟ در این مقاله برای پرداختن به این مساله با روش توصیفی_تحلیلی_تطبیقی، چهار نسخه فال نامه طهماسبی (پراکنده)، فال نامه فارسی موزه توپقاپی سرای، فال نامه فارسی درسدن آلمان و فال نامه ترکی سلطان احمد اول موردمطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش، ابتدا حضور مفاهیم احکام نجومی در نگاره های این چهار نسخه موردبررسی قرار گرفته و پس از آن، نحوه تصویرسازی مفاهیم احکام نجوم و راهکارهای مشروعیت بخشی به این شیوه پیش گویی، تطبیق داده شده است. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که به دلیل ممنوعیت شرعی استفاده از احکام نجوم در پیش گویی، این مضامین در نگاره های قدیمی ترین نسخه فال نامه مورداستفاده قرار نگرفته و تنها در متن فال آن به این مفاهیم اشاره شده است، اما در نسخه های بعدی، این مفاهیم به طور مستقیم در نگاره ها تصویرسازی شده و از راهکارهایی مثل استفاده از آیات قرآنی در هر نگاره، استفاده از شمایل های مذهبی در کنار مضمون تنجیم و هم چنین استفاده از تصویر فرشتگان برای مشروعیت بخشیدن به کاربرد احکام نجومی در پیش گویی، بهره گرفته شده است.کلید واژگان: نگارگری دوره صفویه, فال نامه های مصور, باور به پیش?گویی, مصورسازی احکام نجومی, راهکارهای بصری مشروعیت?بخشیVisual solutions in visualizing and legitimizing astrology in illustrated Falnama of the Safavid eraBelief in the effect of the status of celestial bodies on human life events has long been common among different ethnic groups. The Astrological Concepts in Iranian art have been used as decorative engraving in metalworking and other applied arts in different periods but in the illustrated Falnama of the Safavid era, these concepts were not used as decorations, but in their original nature, as a tool for predicting. Forecasting through astrology in the Islamic period has been faced with the prohibition of religious institutions. With regard to the determinant role of religion in the Safavid dynasty, this question is raised that how forecasting through astrological concepts were started in illustrated Falnama of the Safavid era and what steps have been taken to legitimize it against the prohibition of religious institutions? In this paper, to address this issue with a descriptive-analytical-comparative method, four Illustrated Falnama: the Dispersed Falnama, the Topkapi Persian Falnama, the Dresden Falnama and the Falnama of Ahmet I have been studied. In the present study, the presence of the concepts of astrology in the images of these four manuscripts was first examined, then the way of illustrating the concepts of astrology and the legitimization strategies are adapted to this prediction method. The result of this study indicates that the astrological sentences in prediction were not used in the oldest version of the Falnama due to the religious prohibition and were used in the augury text. But in the next manuscripts, these concepts are directly depicted in the drawings, by using some solutions such as the use of Quranic verses in each image, religious icons along with astronomical theme, and also angels to legitimize the use of Astrological sentences in prediction.Keywords: Painting of the Safavid era, Illustrated Falnama, Belief in forecasting, Astrology visualization, visual solution of legitimization
-
تنجیم و احکام آن همواره در تاریخ ایران از جایگاهی مهمی برخوردار بوده است. آگاهی دادن از آینده یکی از کارکردهای مهم و اصلی تنجیم بود. چنین خاصیتی سبب توجه بیشتر پادشاهان به آن می شده است. در بین شاهان صفوی (حک. 907-1135) به ویژه در دوره شاه عباس اول (حک. 996-1038) تنجیم از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. مسئله اصلی پژوهش این است که تنجیم و منجمین چه تاثیراتی در حکومت شاه عباس اول داشته اند؟ این پژوهش بر اساس داده های تاریخی نشان می دهد برخلاف تصور رایج در میان محققان، شاه عباس اول خردگرا نبوده بلکه به صورت کاملا افراطی از آغاز تا انجام پادشاهی، تحت تاثیر منجمین و احکام نجومی بوده است. افراد مورد وثوق شاه برای مشورت در امور نظامی، سیاسی، معماری، تفریحات و نظایر اینها، منجم بوده و شاه بدون نظر مثبت آنها از انجام دادن هر کاری پرهیز می کرد. به نظر می رسد عواملی چون تلقین، برخی پیش گویی های درست منجمین، بی اعتمادی به اطرافیان و به طور کلی نامشخص بودن آینده حکومت، در تاثیرپذیری شاه عباس از تنجیم و احکام نجومی موثر بوده است.
کلید واژگان: تنجیم, سعد و نحس, شاه عباس اول, علم در دوره صفوی, نجومAstronomy and its rules always have had a significant position in Iran history. One of the significant and main functions of astronomy was to inform about the future. Such a feature has made kings pay more attention to it. Among Safavid kings (907-1135), especially in Abbas the Great period (996-1038), astronomy had special importance. The main issue of the research is what effects had the astronomy and astronomers on Abbas the Great government?Based on historical data, findings of this study indicate that despite the conventional belief among researchers, Abbas the Great was not rationalist, rather had been extremely influenced by astronomers and astronomical rules from the beginning to the end of the kingdom. King’s trustworthy people were astronomers in martial, political, architectural, recreation affairs and the like and king avoided doing anything without their positive opinion. It seems that factors such as indoctrination, some correct predictions of astronomers, distrust in others and uncertain future of the government in general, have been effective in impressionability of Abbas the Great from astronomers and astronomical rules.
Keywords: Astronomy, Good, Bad of the Days, Abbas the Great, Science in Safavid era -
نشریه تاریخ پزشکی، پیاپی 22 (بهار 1394)، صص 73 -105اطلاع از آینده و حوادث زندگی انسان، به ویژه امور مربوط به پزشکی همچون تعیین زمان مناسب برای مصرف ادویه و بازیابی سلامت، یکی از دغدغه های مهم بشر در ادوار گذشته بوده است، که ظاهرا امکان این پیش گویی با شکل گیری دانش احکام نجوم یا تنجیم میسر گردید.
اهمیت این دانش به حدی بود که این گونه احکام در بسیاری از متون از جمله کتب نجومی و طبی برای مخاطبین خاص و تقویم های سنتی برای مخاطبین عام، در قرون متمادی درج می شد تا این که با ورود دانش جدید اروپایی به ایران عهد قاجار، نگارش احکام نجوم در متون تخصصی طب و هیات، کم رنگ اما در تقویم های نجومی همچنان ادامه یافت.
مساله اصلی این پژوهش، بررسی تعامل تنجیم با پزشکی، بر اساس فعالیت های عبدالغفار نجم الدوله و برخی از خاندان وی می باشد. بدین منظور تلاش شده اطلاعات مربوط به این پژوهش از طریق بررسی کتابخانه ای، گردآوری و فیش برداری شود، سپس به کمک تحلیل مواد خام، داده های مورد نیاز به دست آمد و در نهایت با رویکرد توصیفی تحلیلی تدوین متن حاضر صورت پذیرفت.
بدین ترتیب این جستار با بررسی منابع تاریخی به این نتیجه می رسد که به رغم آشنایی خاندان حاجی نجم الدوله با علوم جدید، به دلیل تقاضای غالب اقشار جامعه (از دربار و برخی دولت مردان تا طبقات فرو دست)، نگارش احکام نجومی مرتبط با پزشکی، در تقویم های چند نسل متوالی از این خانواده تداوم یافت.کلید واژگان: تنجیم, پزشکی, عبدالغفار نجم الدوله, گاهنامهPrediction of future and events of human life, especially matters related to medicine, such as determining the right time to take medicine and health retrieval, were one of the major concerns of mankind in the past. This predicts would become possible by using astrology. The importance of this knowledge led astrology to be written in astronomical and medical books for specific audience and calendars for traditional audiences. When new European knowledge arrived Iran, in Qajar era, writing astrology in contexts were missing its position, but the astronomical calendars have continued. The main aim of this study is to investigate the interaction between astrology and medicine based on the works of Abdul Gaffar Najm alDoleh and his family. For this purpose, the current research attempts to collect information by studying books and taking notes and then the required data were obtained by analyzing raw information and at the end, this article was written by using descriptive-analytic approach. Thus, by investigation the history sources, this paper reaches to the conclusion that despite of their familiarity with modern science, due to the demand of society, writing astrological calendars were continued by several successive generations of this family.Keywords: Astrology, Medicine, Abdul Gaffar, Calendar -
نگاهی به کتاب جوامع احکام النجوم اثر ابوالحسن علی ابن زید بیهقیدر این پژوهش به بررسی کتاب جوامع احکام النجوم اثر ابوالحسن علی ابن زید بیهقی پرداخته شده است. کتاب جوامع احکام النجوم یکی از کتاب های مهم قرن ششم در زمینه علم احکام نجوم است که از جهات مختلفی دارای اهمیت است. در این کتاب بسیاری از مشاغل و حرف و پیشه های عصر مولف بیان شده است و گونه ای جامعه شناسی ایران در قرن ششم به حساب می آید؛ زیرا بسیاری از اعتقادات گذشتگان درباره احکام نجومی در این کتاب وجود دارد. ارزش دیگر این کتاب به جهت ذکر نام بسیاری از منجمان و کتاب های نجومی است. از دیدگاه ادبی هم کتاب جوامع احکام النجوم یکی از متون ارزشمندی است که بسیاری از ویژگی های سبکی نثر قرن پنجم و ششم را در خود دارد. نثر کتاب به خاطر موضوع آن، ساده و غیر منشیانه است اما کلمات اصیل فارسی و برخی کلمات دشوار عربی در آن وجود دارد.کلید واژگان: بیهقی, ابن فندق, جوامع احکام النجوم, احکام نجومی
-
اعتقاد به تاثیر اجرام سماوی در سرنوشت بشر شاید سابقه ای به درازنای عمر او داشته باشد. چنین نگرشی نسبت به اختران در میان تمامی تمدن های باستانی از جمله ایران نیز وجود داشته است. با ظهور اسلام و با توجه به نقش و جایگاه انسان در این دین، باور به احکام نجومی برای مدتی به فراموشی سپرده شد. با پیروزی مکتب اشاعره جبرگرا که همراه با قدرت یابی ترکان بود و پس از آن آمدن مغولان که به تاثیر آسمان بر سرنوشت بشری بسیار باورمند بودند بار دیگر توجه به باورهای نجومی و اندیشه های جبری گرایانه در ایران در قالب تصمیم گیری ها و عملکردها در بخش های مختلف حکومتی و در سطح جامعه گسترش یافت. استفاده از نتایج احکام النجومی در لشکرکشی ها، عقد پیمان نامه ها، جنگ و صلح، جلوس به تخت شاهی، شکار، سفر، اجابت دعا و درمان بیماری ها تنها نمونه هایی از تاثیرات این باورها در زندگی مسلمانان سده های میانه است. مقاله حاضر می کوشد، چگونگی احیای نگرش های نجومی را در فاصله زمانی قرن چهارم تا نهم هجری در ایران توضیح دهد.
کلید واژگان: احکام النجوم (تنجیم), تقدیر, ترکان, اشاعره, مغولان, ایران عصر میانهHistory & Culture, Volume:46 Issue: 2, 2015, PP 97 -122Belief in the impact of the celestial bodies on human destiny perhaps dates as long back as man’s own age. Such an attitude towards the stars has existed among all ancient civilization, including Iran. With the advent of Islam and given the human role and status, belief in the astrological judgments was forgotten for a while. With the victory of the Ash‘arite determinist school, which was simultaneous to the Turks rising to power and after that the coming of the Mongols, who strongly believed in the impact of heaven on human destiny, once again the astrological believes and determinist ideas became widespread in Iran in the form of decision-makings and functions in various state departments and throughout the society. Using the results of the astrological judgments in military expeditions, making treaties, war and peace, coronation, hunting, travelling, answer to prayer, and treatment of illnesses are but some examples of the impact of these beliefs in the life of the Muslims in middle centuries. The present article tries to explain how the astrological attitudes were revived between the fourth/eleventh to ninth/fifteenth centuries in Iran.Keywords: astrological judgments (tanjīm), destiny, Turks, Asharites, Mongols, Middle age Iran -
خاقانی یکی از بزرگ ترین چکامه سرایان ادب پارسی در قرن ششم است. یکی از بارزترین ویژگی های سبکی این عصر که بیشتر در بین شاعران آذربایجان دیده می شود استفاده گسترده از انواع علوم و فنون روزگار از جمله نجوم می باشد. خاقانی که علم نجوم را تمام و کمال فرا گرفته بود، با پشتوانه استعداد سرشار، معلومات گسترده، ذهن وقاد و طبع روانش، با استادی و مهارت بی نظیر خود از مجموع اصطلاحات، احکام و ظرافت های این علم در تصویرگری استفاده کرده است. تلفیق باورها و اصطلاحات نجومی با اعتقادات دینی و اساطیری همراه با رعایت انواع تناسب های لفظی و معنایی و ترفندهای زیباسازی کلام، گاهی آن چنان هنری و شگفت انگیز است که خواننده را مات و مبهوت می کند و در برابر هنرنمایی و سحر قلم او تسلیم می سازد.
این مقاله کوشیده است تا بر پایه دقت در ژرف ساخت هنری و زیباشناختی شعر خاقانی پاره ای از تصاویر شعری او را که ملهم از اصطلاحات و احکام نجومی است، بررسی و تحلیل نماید و میزان، چگونگی و شگردهای استفاده شاعر بزرگ شروان از این باورها و اصطلاحات را در تصویرسازی نشان دهد.
کلید واژگان: خاقانی, دیوان خاقانی, علم نجوم, تصویرگریKhaghani is one of the greatest Qasida composers in the Persian literature in the sixth century. One of the main stylistic features of this era – which is more seen in the poets of Azarbayejan- is extensive use of the terms and beliefs of different sciences in their time, including astronomy. Khaghani who was a master in astronomy has used the details of this science in creating poetic images. Sometimes he combines astronomical terms and beliefs with mythological and religious beliefs along with different types of semantic and verbal parallels and various figures of speech and thought in a way that astonishes the reader. This article aims at analyzing different ways that Khaghani’s metaphoric mind has used by means of astronomical terms and beliefs to show his wonderful power in creating new and invented images in his poems.Keywords: Khaghani, Kaghani's Divan, Astronomy, Imagery -
اختربینی، به عنوان علم مطالعه اثر اجرام آسمانی بر عالم تحت قمر، نقش مهمی در تنظیم زمان در دوره صفویه داشت. همچنین تقویم های متنوعی که توسط منجمین در اختیار مردم قرار می گرفت موجب عمومیت یافتن استفاده از اختربینی در تنظیم زمانی امور در جامعه صفوی شد. این تقویم ها به دلیل محتوای تنجیمی خود نقش مهمی در تنظیم امور داشتند، و همین امر موجب مخالفت متشرعین با انتشار تقویم نجومی و ورود این عده به عرصه اختربینی و انتشار تقویم های شرعی شد. این پژوهش، با هدف بررسی عملکرد متشرعین در این حوزه، قصد آن دارد تا به شیوه توصیفی تحلیلی به این سوال پاسخ گوید که چرا متشرعین در دوره صفویه به مسائل اختربینی و تنظیم تقویم شرعی پرداختند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد متشرعین در دوره صفویه، به تاسی از منابع شرعی، به جای مخالفت با اختربینی و کار منجمان، خود وارد عرصه شده و با استفاده از احادیث تلاش نمودند به احکام نجومی وجهه ی شرعی بدهند.کلید واژگان: جامعه صفوی, اختربینی, تقویم, نظم زمانی, متشرعین, منجمانAstrology, as the science of studying the effect of celestial bodies on the universe under the moon, played a significant role in setting the time in the Safavid period. Also, the various calendars provided by astrologers publicized the usage of astrology in setting times of public affairs in Safavid society. Due to their astrological content, these calendars played important role in regulating affairs and this issue caused the opposition of canonists with the publication of astrological calendar and it led to their entrance to the field of astrology and publication of canonical calendar. This research, with the aim of studying the function of canonists in this field, intends to answer this question in a descriptive-analytical method that why Safavid canonists addressed astrological issues and setting the canonical calendar? The findings of this research show that instead of opposing the astrology and the work of astrologers, canonists of Safavid era followed religious sources and entered this field, while using hadiths, and tried to give canonical aspect to the astrological order.Keywords: Safavid Society, Astrology, Calendar, Time Order, Canonists, Astrologist
-
کتاب جوامع احکام النجوم تالیف ابوالحسن علی بن زید بیهقی یکی از ارزشمندترین کتاب هایی است که در قرن ششم در زمینه احکام نجومی نگاشته شده است. نثر این کتاب بسیاری از ویژگی های زبانی و سبکی نثر مرسل قرن ششم هجری را داراست. این کتاب ویژگی های سبکی خاصی دارد که از جمله آن ها می توان به انواع تکرار، انواع حذف، کاربرد خاص عبارات و کلمات، ویژگی های کتابت، کاربرد خاص ضمایر و همچنین ترتیب قرارگرفتن اجزای جمله اشاره کرد که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است. در این کتاب علاوه بر استعمال کلمات کهن فارسی کلمات دشوار عربی هم به کار رفته است و حتی گاهی کلماتی دیده می شود که استعمال آن ها نادر است و در فرهنگ های لغت به آن ها اشاره ای نشده است.
کلید واژگان: سبک, جوامع احکام النجوم, بیهقی, احکام نجومی, علی بن زید بیهقیThe book Javame Ahkam Alnojoom written by Abu Al-Hasan Ali Ibn Zayd Beihaqi is truly considered as a masterpiece on astronomy written in 6th century. The prose of this book duplicates a good part of the Morsel prose in terms of lexical and stylistic features of the 6th century. This book has unique stylistic features including variety of iterations, various removals, specific application of phrases and words, writing features, specific application of pronouns and arrangement of components as examined in this paper. In this book, in addition to using old Persian words, difficult Arabic words have also been utilized, At times, even some rather low frequent words which are not included in dictionaries appear in this book.Keywords: Style, Javame Ahkam Alnojoum, Beihaqi, Principles of astronomy, Ali Ibn Zayed Beihaqi -
اعتبار قول هیئت دانان در رؤیت هلالبین علم تنجیم و علم هیئت، و منجم و هیوی (و به قول عرب های امروزی: فلکی) فرق است و نباید آنچه را در مذمت تنجیم و منجم در احادیث شریفه دیده می شود، در شان هیوی و فلکی دانست. توضیح این که:(علم هیئت و یا علم فلک، مبتنی بر قواعد متین ریاضی و قضایای رصین هندسی است که اگر محاسب در عمل درست استخراج کند، نتیجه محاسبه او مطابق واقع خواهد بود. این علم شریف ممدوح عقل و شرع است و هیچ دانای بخرد بینا و آگاه، انگشت اعتراض بر آن ننهاده است.
اما احکام نجومی که از آن به (علم تنجیم) و (علم نجوم) تعبیر می شود و مزاول به عمل آن را منجم می گویند، و سلسله قواعدی است که از اوضاع کواکب، احوال عالم و آدمیان و سعد و نحس ایام و نظائر آنها تحصیل می گردد، در آن رد و ایراد و طعن و اعتراض بسیار وجود دارد. و مراد معترضان این نیست که کواکب را اثر تکوینی در نظام هستی نیست که هیچ بخردی چنین تفوه نمی کند، بلکه مقصودشان اعتراض بر مفید علم قطعی بودن آن قواعد به وقوع حوادث است، از این روی که بشر چگونه می تواند به تاثیرات و اسرار واقعی اوضاع و احوال کواکب دست یابد.) -
بعضی از پدیده های خلقت، در باورهای مردم جهان، جایگاه ویژه ای دارند و با زندگی و نگرش آن ها به هستی عجین شده اند؛ به طوری که آن ها را صاحب قدرت در تغییر سرنوشت و رقم زدن تقدیر خود می دانند. این نوع نگرش، به عناصر هستی، سبب شده که بعضی از آن ها را خجسته و برخی را گجسته و نامبارک به شمار آوردند. در نظر مردم، اختران، از جهت باور با تاثیرات سعادت و نحوستشان، بسیار مهم بودند و بسیاری از شعرا در شعرشان از این نوع نگرش بهره برده اند. خاقانی یکی از شاعرانی است که از حضور اختران در سخنش، بهره ی وافری برده و به همه ی جنبه های احکام نجومی و اعتقاد به سعد و نحس افلاک و روشنان فلکی پرداخته است. در این پژوهش، پس از بیان مختصری در مورد شعر خاقانی و سبک خاص او، سیر اختران و خجستگی و گجستگی آن ها در اشعار این شاعر، مورد بررسی قرار گرفته و دیدگاه او نسبت به روشنان فلکی و تاثیر آن ها در سرنوشت آدمیان، تحلیل شده است.
کلید واژگان: خجستگی و گجستگی, اختران, افالک, خاقانی, شعر فارسی
-
از آنجا که گزینه «جستجوی دقیق» غیرفعال است همه کلمات به تنهایی جستجو و سپس با الگوهای استاندارد، رتبهای بر حسب کلمات مورد نظر شما به هر نتیجه اختصاص داده شدهاست.
- نتایج بر اساس میزان ارتباط مرتب شدهاند و انتظار میرود نتایج اولیه به موضوع مورد نظر شما بیشتر نزدیک باشند. تغییر ترتیب نمایش به تاریخ در جستجوی چندکلمه چندان کاربردی نیست!
- جستجوی عادی ابزار سادهای است تا با درج هر کلمه یا عبارت، مرتبط ترین مطلب به شما نمایش دادهشود. اگر هر شرطی برای جستجوی خود در نظر دارید لازم است از جستجوی پیشرفته استفاده کنید. برای نمونه اگر به دنبال نوشتههای نویسنده خاصی هستید، یا میخواهید کلمات فقط در عنوان مطلب جستجو شود یا دوره زمانی خاصی مدنظر شماست حتما از جستجوی پیشرفته استفاده کنید تا نتایج مطلوب را ببینید.
- 6448
- 249
-
علمی6697
- 6424
- 273
- 155
- 154
- 110
- 99
- 93
- 92
- 85
- 83
- 78
- 76
نتایج را در یکی از موضوعات زیر محدود کنید.