پژوهش نامه مطالعات مرزی
پیاپی 2 (زمستان 1392)

در دریای بسته و نیمه بسته خلیج فارسکه مرز آبی میان کشورهابر اساس خط مبدا تحدید حدود شده است، به دلیل غیرمضرس بودن ساحل خط مبدا، بالا آمدن سطح آب دریاها و پیشرفت در خشکی،مشکلات حقوقی برای نواحی ساحلی در آینده قابل پیش بینی است. یکی از سواحلی که در حاشیه شمالی خلیج فارس خط مبدا عادی قلمداد شده، حد فاصل میان بندر جاسک تا بندرعباس است؛ منطقه ای که با بالا آمدن آب دریاها خط مبداش مورد چالش قرار می گیرد و مسائل حقوقی را در آینده خواهد داشت که هدف عمده تحقیق حاضر بررسی این مهم می باشد.

این تحقیق، به لحاظ هدف، کاربردی است. برای انجام تحقیق حاضر و به نتیجه رساندن آن با مطالعات میدانی و روش های کتابخانه ای و اسنادی برای به داده ها استخراج شد، و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها واطلاعات وارد نرم افزار GISگردید تا به کمک آن نقشه جدید با نگاهی آینده پژوهانه از تغییر و تحولات از پیشروی آب در نواحی ساحلی ترسیم گردید.

بررسی ها نشان داد مناطقی که دارای ارتفاع و شیب صعودی کمتری هستند، هنگام افزایش سطح آب، در معرض پیشروی آب قرار گرفته و درنتیجه احتمال از دست دادن سرزمین در این مناطق وجود دارد. با توجه به این که میزان شیب از بندرجاسک تا بندر عباس یک هزارم درصد است، بنابراین احتمال پیشروی آب در این محدوده نسبت به سایر نقاط در خلیج فارس بیشتر است. همچنین در صورت بالا آمدن سطح آب در خلیج فارس، پسروی آب به سمت ساحل و به موجب آن تغییر خط مبدا مورد انتظار است. بنابراین، این پدیده می تواند زمینه مناقشات احتمالی میان ایران و عمان را فراهم می کند.

برای داشتن کشوری توسعه یافته با توان برنامه ریزی دقیق، وضع قوانین در زمینه های مختلف و اطمینان از اجرای دقیق آن ها، ضروری است و البته باید شرایطی فراهم شود که اجرای قوانین باصرف کم ترین انرژی و هزینه، امکان پذیر گردد و برخورد و تنش بین اعمال کنندگان قوانین و اداره شوندگان، به حداقل برسد. یکی از موضوعاتی که در مناطق مرزی موجب تنش بین اعمال کنندگان قانون و مرزنشینان می شود، کنترل مبادلات تجاری غیر رسمی است. در این تحقیق سعی شده است با بررسی وضع موجود، عواید از دست رفته ی ریالی دولت ناشی از فرآیند قاچاق کالاهای غالبا مبادله شده در شهرستان آلان، محاسبه شده و شاخصی ارائه شود که میزان سرانه سرمایه-گذاری دولتی در این مناطق به منظور جذب مرتکبین مبادلات غیررسمی به بخش های اقتصای مولد را توجیه نماید. این پژوهش به لحاظ روش تحقیق توصیفی- پیمایشی و به لحاظ هدف کاربردی است. داده های مورد نیاز با استفاده از مشاهده و ثبت وقایع و مصاحبه جمع آوری شده و سپس مبتنی بر داده های حاصل، تجزیه و تحلیل هزینه-منفعت انجام شده است. جامعه ی آماری مورد مطالعه این تحقیق، قاچاقچیان کالا در دهستان آلان واقع در جنوب شهرستان سردشت، در مرز ایران و عراق هستند که تا حد کفایت یافته ها، مورد پرسش قرار گرفته اند.

نتایج نشان می دهد که هدایت هر یک از شاغلین در بخش مبادلات غیررسمی(سرانه) به سمت فعالیت های اقتصادی مولد در منطقه مورد بررسی، بر اساس قیمت های نیمه ی دوم سال 1390 به طور مستقیم چیزی حدود پنج میلیارد ریال از زیان های دولت از ناحیه ی فرار از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی را کاهش می دهد و این مبلغ به اندازه ای است که برای انجام برنامه های سرمایه گذاری توسعه ای قابل توجه است؛ ضمن اینکه در این تحقیق، تنها هزینه های ریالی مستقیم برآورد شده اند و منفعت بکارگیری این افراد در بخش تولیدی، منافع اجتماعی، سیاسی و امنیتی آن محاسبه نشده اند.

هویت ملی، احساس و ادراک عضویت فرد به گروه ملی و نوعی احساس تعهد و تعلق نسبت به مجموعه ای از مشترکات ملی جامعه است، و به عنوان فراگیرترین و مهم ترین سطح هویت در تمام نظام های اجتماعی، بر کلیه حوزه های فرهنگ، اجتماع، سیاست و حتی اقتصاد تاثیرگذار است؛ از سوی دیگر، به عقیده فوکویاما، سرمایه اجتماعی در جایی یافت می شود که سنت جامعه عمیقا در تاریخ یک قوم یا ملت ریشه داشته باشد؛ به عبارت دیگر، به لحاظ نظری، بین هویت ملی و سرمایه اجتماعی رابطه تنگاتنگی وجود دارد. این مقاله قصد دارد بصورت تجربی، رابطه بین هویت ملی و سرمایه اجتماعی را در بین مرزنشینان شهرستان مراوه تپه در استان گلستان بررسی نماید. این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام گرفته است، جامعهء آماری تحقیق 39456 نفر از مرزنشینان 18 تا 65 ساله شهرستان مراوه تپه استان گلستان در سال 1392 بوده اند، که از این جامعه بر اساس فرمول کوکران 348 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای آزمون فرضیات از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t و برای آزمون مدل تحقیق از رگرسیون استفاده شده است.

نتایج تحقیق نشان داد که با افزایش هویت ملی در بین افراد جامعه مورد مطالعه به ویژه در مولفه های دولت(حاکمیت) و اشتراکات اجتماعی، که شامل عناصر تاریخ، زبان، آداب و رسوم و دین می باشد، سرمایه اجتماعی جامعه بالاتر می رود؛ به عبارتی، هویت ملی دارای کارکردهایی از جمله افزایش مشارکت اجتماعی مرزنشینان در عرصه های مختلف، تقویت روحیه وفاق، مودت، هم دلی، همبستگی و انسجام در جامعه، و تعمیق و تقویت اعتماد بین فردی و بین حاکمیت و مردم است.

امنیت لازمه وجود یک اجتماع سالم است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقاء امنیت و احساس ناشی از آن است. از این رو با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج نا امنی های اجتماعی در شهرها، به ویژه شهرهای مرزی که از حساسیت بیشتری برخوردارند، تبیین مفهوم امنیت و شاخص های موثر بر آن ضروری است و تحقیق حاضر با هدف شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر احساس امنیت شهروندان در شهرهای مرزی، به بررسی این موضوع در شهرستان تربت جام پرداخته است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش گردآوری داده ها، پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق را کلیه ساکنان52- 18 ساله شهر تربیت جام در استان خراسان رضوی(به تعداد32451) تشکیل داده اند که با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران، حجم نمونه برای این شهر 296 تعیین شد. داده های حاصل با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شده و به منظور اولویت بندی عوامل موثر بر احساس امنیت، از تکنیک تصمیم گیری Topsis استفاده گردیده است.

نتایج تحقیق نشان داد که بین احساس امنیت و متغیرهای فردی(شامل جنسیت، تحصیلات، وضعیت تاهل)، سرمایه اجتماعی، عملکرد رسانه ها، عملکرد نیروی انتظامی، پایگاه اجتماعی افراد و فضای فیزیکی شهر رابطه معناداری وجود دارد. در این میان دو متغیر عملکرد نیروی انتظامی و فضای فیزیکی شهر، در امنیت شهرهای مرزی، دارای اهمیت بیش تری است و متغیرهای رسانه های خارجی، نسبت به سایر عوامل، تاثیر کمتری بر احساس امنیت در شهر تربت جام دارد.

در سیستم مرزبانی، پاسگاه های مرزی، خط مقدم جبهه مبارزه و لایه اول تامین کننده امنیت مرزها به شمار می آیند، به همین دلیل است که فرماندهی کل قوا فرموده اند: پاسگاه ها در سراسر کشور باید چنان عمل کنند که قبله امید وآمال مردم به حساب آیند؛ بدون شک این مهم تنها بواسطه داشتن کارکنانی محقق می شود که دارای رضایت شغلی باشند و در این راستا، با توجه به نقش فرماندهان در تحقق این امر، این تحقیق، به این موضوع پرداخته که چگونه می توان رضایت شغلی فرماندهان پاسگاه های مرزی را ارتقاء داد. این تحقیق بر بررسی عوامل درون سازمانی موثر در ارتقای انگیزه متمرکز است. تحقیق از حیث روش، توصیفی -تحلیلی و از حیث هدف و نتیجه، کاربردی است. اطلاعات مورد نظر در این زمینه به روش کتابخانه ای و میدانی(مصاحبه با نخبگان مرزبانی و توزیع پرسشنامه) بدست آمده است. جامعه تحقیق را کلیه فرماندهان پاسگاه های مرزی دو هنگ مرزی گزیک وتایباد به تعداد 90 نفر، تشکیل داده اند که بصورت تمام شماری مورد پرسش قرار گرفته اند. داده های جمع آوری شده، با استفاده از آزمون تی، کای- دو و فریدمن تحلیل گردیده اند. یافته های تحقیق نشان داد که به ترتیب اولویت، عوامل شغلی، عوامل محیطی و عوامل سازمانی، رضایت شغلی فرماندهان پاسگاه های مرزی را تحت تاثیر قرار می دهند. نتایج همچنین نشان داد که افزایش توجه و سرمایه گذاری بر روی عوامل شغلی، عوامل محیطی پاسگاه و ابعاد شخصیتی وفردی فرمانده پاسگاه در هنگام انتصاب، منتج به رضایت شغلی بالاتری برای آنان می گردد.

مرزهای کنترل شده حاکمیت دولت را در تمامی قلمرو آن کشور تثبیت نموده و بر عکس هرگونه ضعفی در مرزها موجب وارد شدن خدشه بر حاکمیت و امنیت آن کشور می شود؛ یکی از عوامل مهمی که موجب خدشه به این امر می شود، ترددهای غیر مجاز مرزی است که کنترل آن ها به عهده مرزبانی نیروی انتظامی است. این پروهش قصد دارد تا تاثیر عوامل انتظامی بر کنترل ترددهای غیر مجاز مرزی در شهرستان پاوه را تعیین نماید. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده ها، پیمایشی است. جامعه تحقیق را تعدادی از کارکنان فرماندهی مرزبانی استان کرمانشاه و فرماندهان، معاونین و جانشینان یگان های مرزی پاوه، تشکیل داده اند که بر اساس جدول مورگان، بیشتر از حجم نمونه لازم و به تعداد 88 نفر نمونه انتخاب شدند. داده های حاصل از پرسشنامه ای که رواییی آن به تایید خبرگان و پایایی آن با آلفای کرونباخ(85/0) تایید شده جمع آوری و با استفاده از نرم افزار spss و به کمک تحلیل های توصیفی و آزمون تی تست تحلیل شدند.

نتایج تحقیق نشان داد که به ترتیب اهمیت، 1. بکارگیری تجهیزات فنی در یگان های مرزی، 2. پرده پوشش انتظامی، و 3. نحوه استقرار یگان های انتظامی، بر کنترل ترددهای غیرمجاز مرزی در شهرستان پاوه موثر هستند.

ایران به عنوان کشوری یکپارچه و گروه سرزمینی واحد، قومیت ها و اقوام مختلفی نظیر فارس،کرد، ترک، عرب، بلوچ،ترکمن، لر،گیلک، طبری و... را در خود سکنی داده است؛ اما تامل بر نوع مرز بندی و وجود تشابهات و پیوند فرهنگی میان ساکنین بخش های مرزی، از نظر زبان، مذهب، قومیت، فرهنگ وتاریخ مشترک، ایران را از نظر جغرافیای سیاسی در شرایط خاصی قرار داده است. لذا بر مبنای درک شرایط و موقعیت حساس منطقه ای و جهانی، این مقاله با هدف ارائه راهبردی موثر در امنیت ملی، الگوی«وفاق اجتماعی»را مطرح و مورد بررسی و تبیین قرار داده است. این تحقیق، بر مبنای ماهیت موضوع و اهداف مد نظر به روش «کتابخانه ای - تحلیلی» طراحی گردیده است. در گام اول پس از شناسایی منابع، با استفاده از ابزار «فیش برداری» اطلاعات گرد آوری، و در گام دوم بر حسب موضوعی طبقه بندی و در نهایت با بهره گیری از تکنیک های «کیفی» روابط و زوایای پنهان مسئله واکاوی و مورد «تحلیل» قرار گرفته است. جمع بندی یافته ها مبین آن است که ساخت اجتماعی باکاربست این الگو می تواند از طریق ایجاد رابطه «سیبرنتیک»به ارتقای سرمایه اجتماعی در مناطق مرزی دست یافته و در نتیجه با تقویت و ارتقای «هویت ملی» بستر مشارکت فعال، پویا و موثر تمامی گروه های مختلف قومی و مذهبی را در باز تولید امنیت ملی فراهم نماید.