فهرست مطالب
نشریه کلام اسلامی
پیاپی 105 (بهار 1397)
- تاریخ انتشار: 1397/02/03
- تعداد عناوین: 7
-
- مقاله علمی - پژوهشی
-
صفحات 9-36بحث درباره «علم دینی» یا «دینی سازی علوم» در زمینه علوم تجربی- به ویژه علوم انسانی- از مباحث جدید در عرصه دینپژوهی، فلسفه علم و کلام جدید است. در اینباره دو رویکرد متعارض وجود دارد. بر اساس یک رویکرد، توصیف علوم تجربی به دینی و غیر دینی و به بیانی دیگر، «دینی سازی علوم تجربی» هم معقول و ممکن است و هم مفید و لازم، اما بر پایه رویکردی دیگر، این کار نامعقول و ناممکن است. طرفداران این رویکرد، بر اثبات دیدگاه خود، ادلهای آوردهاند که رووس آنها عبارت است از: بیمعنایی وصف دینی در موضوع، غایت و روش علم، تفکیک مقام پرسشگری از پاسخگویی و مقام گردآوری از مقام داوری در پژوهش علمی، بررسی مراحل سهگانه تحقیق علمی، ناتمامی مقدمات اسلامی سازی علوم انسانی، تعلق ناپذیری علم، تضعیف شان معرفت بخشی گزارههای علمی و آسیبپذیری دین در پی تغییر نظریههای علمی. ادله مزبور در نوشتار حاضر مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.کلیدواژگان: علوم تجربی، علم دینی، امکان علم دینی، جهانبینی عالمان، دینی سازی علم، ناممکن انگاری علم دینی
-
صفحات 37-63مساله ی شرور از دیرباز به عنوان چالشی در برابر عدل و حکمت الاهی مطرح بوده است. تفاوتها و گوناگونی آفریده ها و سر آن، به عنوان نمونه ای شاخص از شرور در کلام جدید و فلسفه دین مورد بررسیهای فراوان قرار گرفته و در نتیجه دیدگاه های متعددی در تبیین و تفسیر آنها ابراز شده است. برخی مادیگرایان وجود تفاوتها را شاهد و قرینه ای بر ظلم و تبعیض دانسته اند، اما اندیشمندان اسلامی با تبیین و تحلیل های متنوعی از تفاوتها، به سازگاری و حتی تلازم آنها با عدل و حکمت الاهی پرداخته اند. ناکافی بودن تبیین اشاعره در پاسخ به سوالات و شبهات مطرح شده، عدم طرح تفصیلی بحث توسط متکلمان پیشین عدلیه و طرح شبهات جدید موجب شد تا اندیشمندان معاصر امامیه به طور مبسوط به تحلیل و تبیین این مساله بپردازند. بهرهگیری از روش لمی برای اثبات عدالت الاهی، ذاتی دانستن اختلاف اشیاء، تلازم نظام احسن و غایت نهایی با ضرورت تفاوتها، تاثیر گذاری مبادی قابلی و وسایط اختیاری و غیر اختیاری در به وجود آمدن تفاوتها، از مهم ترین پاسخ ها و تبیین های ارائه شده از طرف متکلمان معاصر است که در این نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفته اند.کلیدواژگان: عدل الهی، حکمت الهی، تفاوتها، تبعیض، نظام سببی و مسببی، نظام احسن، کلام معاصر
-
صفحات 65-86نقد عقلی روایات به عنوان روشی جهت تشخیص صحت و سقم احادیث و حدود ادراک عقل در این زمینه همواره در میان حدیث پژوهان محل بحث و نزاع بوده و طیف وسیعی از دیدگاه ها را به خود اختصاص داده است. آیت الله سبحانی فقیه و متکلم معاصر نیز در کتاب الحدیث النبوی بین الروایه و الدرایه از این رویکرد درکنار سایر روش ها در نقد احادیث و تشخیص روایات موضوعه بهره برده اند. مقاله حاضر جستاری در کتاب مذکور و سایر آثار این اندیشمند، با هدف تبیین دیدگاه ایشان درباره عقل، اعتبار و حدود ادراک آن، محدودیت های عقل و در نهایت میزان کارکرد آن در تشخیص روایات موضوعه صورت یافته است. این مقاله در صدد است با ارائه نمونه هایی عینی، کاربرد منبعی و ابزاری عقل در سنجش روایات را از منظر ایشان مورد تحلیل قرار داده و میزان کارایی عقل در تشخیص احادیث موضوعه را از نظرگاه ایشان تبیین نماید.کلیدواژگان: ادراک عقلی، عقل منبعی، عقل ابزاری، روایات موضوعه، انگیزه های جعل
-
صفحات 87-114یکی از بحث های مهم امامت مساله «علم امام» است. شیعه معتقد است امام چون منصوب از جانب خداست، باید دارای علمی تام و کامل نسبت به شریعت باشد و خداوند متعال این علم را بدون آموزش و اکتساب در اختیار امام قرار می دهد. امامان معصوم: نیز به این مساله اشاره کرده و خود را وارثان علم پیامبر اکرم6 معرفی کرده اند. با بررسی این احادیث به این نتیجه می رسیم که ائمه اطهار: از مواردی به عنوان منابع و طریق دریافت علوم خود سخن گفته اند. این طرق عبارتند از: تعلیم توسط خود خداوند متعال (الهام) ؛ دریافت از طریق ملائکه (تحدیث و عمود نور) ؛ دریافت از طریق پیامبر اکرم6؛ دریافت از طریق فاطمه زهرا3. در این نوشتار با روش تحلیلی- تحقیقی به بررسی این روایات از حیث سند و محتوا پرداخته و بیان شده که بر طبق روایات چه علمی و از چه طریقی به امام می رسد.کلیدواژگان: الهام، تحدیث، عمود نور، تعلیم رسول الله، جفر، جامعه، مصحف فاطمه
-
صفحات 115-150با توجه به تاثیر عمیق اندیشه های هرمنوتیک در فهم دینی، بررسی و نقد آنها راهی برای دفع و رفع شبهات موجود در این حوزه و نیز توسعه علوم دینی است. پل ریکور فیلسوف معاصر، اندیشمندی بسیار تاثیر گذار در حوزه هرمنوتیک و روش شناسی علوم انسانی است که هرمنوتیک فلسفی را در برابر دیگر تفکرات مرتبط با روش فهم به اقتدار رسانده و روشی اصلاح شده و ترکیبی را در تفسیر متون و فهم دین ارائه نموده است. او می کوشد با روش پدیدارشناسی هرمنوتیک و ترکیب نمودن عنصر «تبیین ساختاری» با عنصر «فهم» و «تصاحب» سیری منطقی از مرحله قرائت تا تفسیر فهم ارائه کند؛ سیری که از سویی بر پایه استقلال معنای متن از مراد مولف و وحدت معنای متن شکل گرفته و از سویی در برابر نسبیت مطلق مقاومت می کند و معیاری برای داوری بین تفاسیر ارائه می دهد. مقاله حاضر می کوشد به مهمترین مولفه های هرمنوتیک ریکور و مبانی آن اشاره نموده، نقاط ضعف و قوت آن را با استفاده از اندیشه های بنیادین علوم اسلامی در بوته نقد قرار دهد.کلیدواژگان: هرمنوتیک فلسفی، پل ریکور، تفسیر متن، فاصله مندی، قوس هرمنوتیکی، تعدد قرائت ها، انواع دلالت
-
صفحات 151-174شهید ثانی یکی از فقهای برجسته شیعه است. وی علاوه بر علم فقه، در علم کلام نیز صاحبنظر است. اهتمام ویژه شهید ثانی به مباحث روششناسی علم کلام از ویژگیهای بارز ایشان در عصر خود است. وی در مباحث کلامی از روش تلفیقی عقلی، نقلی و فطری استفاده کرده است. معرفت فطری در نظر شهید ثانی جایگاه ویژهای دارد. وی معتقد به استقلال عقل در معارف اعتقادی بنیادین است، هرچند نقش معرفتهای نقلی نیز در روششناسی او برجسته است. شهید ثانی از مخالفان حجیت خبر واحد در مسایل اعتقادی بوده و در تعارض دلیل عقلی و دلیل معتبر نقلی به تاویل قایل است.کلیدواژگان: شهید ثانی، روش کلامی، روش فطری، روش عقلی، روش نقلی
-
چکیده عربی مقالاتصفحه 175
-
Pages 9-36The discussion of religious science concerning experimental sciences is a new issue in religious studies, philosophy of science and new theology. There are two contradictory tendencies regarding it. First tendency holds that the description of experimental sciences to religious and non-religious, or in other word making religious sciences, is cogent and plausible, as well as helpful and necessary. The second tendency maintains that this is implausible and impossible. Exponents of this view has developed many arguments the most significant ones are: meaninglessness of religiosity in subject, the purpose and method of science, the separation between asking and replying and between assemblage and judgment in scientific investigations, study of threefold stages of scientific investigation, insufficiency of principles for making Islamic humanities, non-relatedness of science, undermining the incorrigibility of scientific sciences and vulnerability of religion according to scientific theories. These arguments have been criticized and assessed in this paper.Keywords: scientific sciences, religious science, possibility of religious science, worldview of scholars, making religious sciences, impossibility of religious sciences
-
Pages 37-63The problem of evils is a longstanding challenge against divine justice and wisdom. Discrepancies and differences in creatures and its cause is a kind of evil have been discussed in new theology and philosophy of religion. Many accounts and interpretations have been put forward. Some materialists have considered it as an evidence of injustice and prejudice, while Muslim thinkers have sought to explain these discrepancies and prove its consistency with divine justice and wisdom. Asharite’s explanation could not reply the questions and doubts. Nor did early Adliya theologian deal with the matter comprehensively, though we might be able to provide a general and succinct reason based on their principles. The most proper analysis and explanation is the one of some philosophers, mystics and contemporary Imamiyah theologians. The most element of their answers and explanations are: using demonstration from cause to effect for establishment of divine justice, believing that differences of things is inherent, concomitance of the best arranged system with final goal with consideration of necessity of discrepancies, and effect of voluntary and involuntary mediums in creation of discrepancies.Keywords: divine justice, divine wisdom, discrepancies, prejudice, system of cause, effect, the best arranged system.
-
Pages 65-86Criticism of Ahadith as a method to recognition of soundness or unsoundness of Ahadith and scope of rational understanding have invariably been a matter of dispute among scholars of Hadith, and thus a variety of view have been ventured. Ayatollah Sobhani, the contemporary jurist and theologian, has employed this method, along with other avenues to analyze Ahadith and recognize forged ones, in his book entitled “al-Hadith al-Nabavi Bayn al-Revayah Va al-Derayah”. Studying this book and other works of Ayatollah Sobhani, this article seeks to explain his view concerning rationality, validity and scope of understanding, limitations of intellect, and finally the degree of its function in recognition of forged Ahadith. Presenting objective instances, the paper intends to present an analysis of the functions of intellect as a source and means for assessment of Ahadith according to Ayatollah Sobhani, and explain the degree of functionality of intellect in recognition of forged Ahadith.Keywords: Quran, Imams of the Ahl al-Bayt, the expansion of theology, the role of the Imams
-
Pages 87-114One of the important discussions concerning Imamah is the knowledge of Imam. Shia believes that Imam, since appointed by God, must have complete knowledge concerning religious laws, and God has given this knowledge to Imam without any instruction or acquaintance. Infallible Imams has indicated to this issue, introducing himself as heirs of the knowledge of the prophet of Islam. Exploring the Ahadith, we can conclude that the infallible Imams have introduced some things as sources and ways of receiving of their own knowledge. The ways are: receiving from God (revelation), receiving from angels (Tahdith and Amud Noor), receiving from the holy prophet and receiving from Fatemah al-Zahra. Employing the analytical method, this paper addresses the content and narrators of these Ahadith, explaining how and which sort of knowledge is received by Imam according to AhadithKeywords: revelation, Tahdith, Amud Noor, teachings of the prophet of God, Jefr, Jame’a, Moshaf of Fatemah.
-
Pages 115-150Given the profound effect of hermeneutics in religious understanding, study and criticism of it is an avenue to reply existing doubts in this area and to develop religious sciences. Paul Ricœur, the contemporary philosopher, is a prominent thinker in the hermeneutics and methodologies of sciences, strengthened the philosophical hermeneutics versus other related thoughts concerning the methodology of understanding, and developed a reformed and compound method in interpretation of texts and understanding of religion. He has endeavored to provide a logical process from stage of reading to interpretation of understanding, employing phenomenological method and combining the element of structure explanation with element of understanding and ownership. The process, from one hand, has been formed based on independence of the meaning of text from intention of the author and unity of the meaning of the text, and from other hand has resisted absolute relativity, and have presented a criterion for judgement among interpretation. This article endeavors to address the most important element of hermeneutics of Paul Ricœur, criticizing the weak points and strong points of it by using fundamental thoughts of Islamic sciences.Keywords: Hermeneutics, Paul Ricœur, interpretation of text, instanciation, hermeneutics arc, plurality of interpretations, kinds of denotes.
-
Pages 151-174Shahid Thani is a great Shia jurist. In addition to jurisprudence, he Is a major figure in theology. He cared extensively to the matter of methodology of theology and it is his distinguished characteristics in this era. he used combined method of rationality, revealed knowlege and inborn reasoning in his theological discussion. Inborn knowledge has a particular status in Shahid Thani view. He believed in independence of reason in fundamental theological beliefs, though the role of revealed knowledge in this methodology is significant. He disagreed with authority of unique tradition in theological affairs, interpreting revealed scriptures when contradict with rational reasoning.Keywords: Shahid Thani, theological method, innate method, rational method, revealed method.