نشریه امنیت ملی
پیاپی 36 (تابستان 1399)

گردشگری پدیده ای فوق حساس است و با توجه به جایگاهی که در اقتصاد و روابطی که بین ملت ها دارد، تامین شرایط امن و ایمن برای آن از اصول اساسی است. هنگامی که یک جهانگرد تصمیم به سفر می گیرد، اولین چیزی را که در ذهنش مرور می کند دانسته ها و اطلاعاتش درباره مقصد محتملی است که برای سفر انتخاب می کند. اگر مجموعه این دانسته ها و اطلاعات در مورد یک کشور خاص به ایجاد تصویری که انگیزه سفر را در او برانگیزد؛ منجر نشود، به طور طبیعی کشور مذکور از عرصه انتخاب حذف می شود. بر این اساس وظیفه ماست تا شرایط مناسبی را در کشور فراهم و اطلاعات آن را در اختیار گردشگران قرار بدهیم تا بدین وسیله جایگاه خود را در جهان متناسب با ظرفیت هایی که در صنعت گردشگری داریم در اختیار بگیریم. تحقیق حاضر از نوع کاربردی-توسعه‎ای است و روش تحقیق کمی می باشد، چون محقق علاوه بر توصیف محیط به دنبال تحلیل محیط در زمینه های خاص «گردشگری» و بیان تاثیر انتظام و امنیت در این صنعت است.جامعه آماری مدیران کلان حوزه انتظامی و گردشگری در کشور که دارای حداقل بیش از 15 سال سابقه مدیریتی در حوزه های مربوطه و دارای حداقل مدرک کارشناسی ارشد، اساتید مرتبط با عنوان که در دانشگاه های کشور و در رشته گردشگری تدریس می کنند در نظر گرفته شدند که با برآورد به عمل آمده تعداد 184 نفر می باشند که مطابق فرمول کوکران و با خطای 5٪، حجم نمونه آماری تعداد 123 نفر تعیین می گردند.

فرهنگ وجه ممیزه و مولفه اصلی قدرت ملی در عصر جدید بوده و اقتدار فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی ایران برگرفته از اصول و مبانی فرهنگ اسلام که درواقع جهان بینی انقلاب اسلامی بود، می باشد. وظیفه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، چه آحاد مردم و چه مسیولان در همه سطوح، تربیت مردم بر اساس جهان بینی اسلامی و معنویت الهی آن می باشد. این تلاش زمینه ساز تشکیل «تمدن اسلامی» می باشد. طراز چنین انسانی، هم باعث تثبیت و تقویت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران گردیده و هم باعث نفوذ و کارآمدی تصمیم‎سازان و تصمیم گیرندگان آن بوده و در عرصه بین المللی نیز قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران افزایش می یابد. از سویی دیگر با توجه به اینکه پیامبر گرامی اسلام (ص) به مدد آیات الهی وحی جان هایی را پروراند، تطهیر کرد و قلب هایی را سرشار از نور ساخت و به راه خدای شکست ناپذیر و ستوده راه داد؛ این سوال اساسی مطرح می شود که کلام نورانی وحی با چه روشی، انسان ها را به بلندای تحول فرهنگی و همه جانبه فردی و اجتماعی رساند؟ روش این «تحول همه جانبه» چه بود؟ آیا امکان الگوبرداری از آن وجود دارد؟ پاسخ به این سوال راه کشف بسیاری از تحولات فرهنگی در عرصه های کلان و راهبردی جامعه و پاسخگوی دغدغه تولید دانش اسلامی در حوزه های تربیت اسلامی، مدیریت، سیاست و... در محضر نورانی کلام وحی خواهد بود. این تحقیق بر اساس هدف توسعه ای بوده و به دنبال توضیح اهمیت جایگاه نزول تدریجی قرآن در مدیریت تحول فرهنگی جامعه و شیوه استخراج اصول تحول همه جانبه از کلام نورانی وحی و تبیین رابطه آن با امنیت فرهنگی و تاثیر آن در استحکام ساخت درونی قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران و تقویت و توسعه اقتدار ملی، به روش توصیفی- فرا تحلیلی می باشد.

این مقاله بر اساس یافته های پژوهش گروهی انجام شده در دانشگاه عالی دفاع ملی با عنوان «طراحی دفاع سایبری کشور و تدوین راهبردهای آن» تدوین گردیده است. پژوهش گروهی مذکور، با به کارگیری روش خوشه بندی در تحلیل محتوا و تکنیک دلفی درصدد طراحی مدل دفاع سایبری برآمده است. برای این منظور، سه مفهوم بازدارندگی، پدافند (دفع) و برگشت پذیری به مثابه ابعاد اساسی دفاع سایبری مورد شناسایی قرار گرفتند.مقاله حاضر ضمن مطالعه اسناد بالادستی کشور، به مطالعات تطبیقی هفت کشور پیشرو در امر دفاع سایبری پرداخته و جایگاه کلان فرآیند رمزنگاری و امنیت اطلاعات دیجیتال در دفاع سایبری و نهادهای اثرگذار در تحقق آن را شناسایی می‏نماید. از این جهت به آن کلان فرآیند می گوییم که شامل اجزاء بسیار و ارتباطات فراوان با سایر نهادها می باشد. همچنین با اخذ نظر خبرگان در خصوص روابط متقابل نهادها و فرآیندهای مختلف تاثیرگذار بر دفاع سایبری، نتایج را به روش معادلات ساختاری-تفسیری مورد تجزیه وتحلیل قرار داده و مدل مربوط را ترسیم می نماید. یافته های پژوهش نشان داد که کلان فرآیند رمزنگاری و امنیت از فعالیت مشترک با مشارکت 14 نهاد در شش سطح عملیاتی تحقق خواهد یافت و در این راستا، تدوین قوانین و مقررات سایبری در کلان فرآیند رمزنگاری و امنیت اطلاعات دیجیتال، از اهمیت بالایی برخوردار است.

امنیت سیستم های اطلاعاتی معرف یک مسئله حیاتی است که امروزه بسیاری از سازمان ها با آن روبه‎رو هستند. این مقوله دربرگیرنده سه بعد انسانی، فنی و فرآیندی است. البته در اکثر تحقیقات صورت‎گرفته در این زمینه نوعی نگرش و رویکرد فنی وجود دارد. هدف پژوهش حاضر ارایه الگوی جدیدی است که الزامات امنیتی مناسب جهت مواجهه با تهدیدها و رفع آسیب پذیری های سیستم های اطلاعاتی را در هر سه بعد مذکور آدرس دهی می نماید. ازاین رو با استفاده از رویکرد فراترکیب 255 مقاله بررسی گردید که پس از ارزیابی، 76 مقاله جهت بررسی نهایی و استخراج کدها تایید گردیدند. از این مقالات تعداد 47 تهدید (در هشت طبقه)؛ 31 آسیب پذیری (در هشت طبقه)؛ 15 الزام انسانی؛ 34 الزام فنی (در هفت طبقه کلی) و 17 الزام فرآیندی استخراج شده است. در پایان نیز الزامات امنیتی مناسب جهت مواجهه با هر تهدید و رفع آسیب پذیری های مربوطه - بر اساس استناد به بهترین تجربه های منتشرشده- انتخاب و در قالب یک چهارچوب جامع (سه بعدی) ارایه شده است. بیشترین فراوانی در بین تهدیدات مربوط به فعالیت های مجرمانه/ سوء استفاده و کمترین فراوانی مربوط به چالش های انسانی است. در بین آسیب پذیری ها نیز بیشترین فراوانی مربوط به بروز فعالیت مجرمانه/ سوء استفاده و کمترین فراوانی مربوط به ضعف در کنترل شکست/ خرابی است. بیشترین الزام انسانی مربوط به تدوین و اجرای برنامه های آموزشی در زمینه امنیت اطلاعات است و بیشترین الزام فنی مربوط به سازوکارهای امنیت اطلاعات و سامانه ها می باشد. این در حالی است که بیشترین الزام فرآیندی مربوط به تدوین قوانین، خط مشی ها، دستورالعمل ها و الزامات امنیت سیستم های اطلاعاتی در سازمان است.

استفاده از نیروی انسانی متخصص و حرفه ای از مهم ترین مولفه های اثرگذار توسعه و پیشرفت جوامع انسانی بوده است. اهمیت مدیریت بر منابع، تصمیم سازی و تصمیم گیری در سطوح راهبردی به سطحی رسید که نیازمندی به افرادی با سطوح نگرش وسیع برای برنامه ریزی های بلندمدت و آینده نگرانه از الزامات نهادها، سازمان ها و کشورها است. در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران به عنوان پارادایمی نوین در عرصه جهانی با تکیه بر ارزش ها و ایدیولوژی خاص خود اهداف و برنامه های مشخصی برای حضور در عرصه جهانی دارد که لازم است در مورد تربیت و آموزش مدیران راهبردی، برنامه های هدفمندی را به اجرا بگذارد. تحقیق حاضر با هدف اصلی شناسایی عوامل اثرگذار در مراحل تربیت، آموزش و به کارگیری مدیران راهبردی کشور و با انجام پژوهش به روش تحلیل محتوا و مرور ادبیات منابع داخلی و خارجی، اسناد بالادستی و آموزه های دینی و انقلابی و تدابیر امامین انقلاب اسلامی، اقدام به ارایه مدل مفهومی بر اساس الگوی نگرش سیستمی نموده است. بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق، ویژگی ها و شایستگی های فردی، ماموریتی، معنوی، بینشی، نگرشی و مهارتی و مفاد اسناد بالادستی همچون قرآن، نهج البلاغه، فرمایشات امامین انقلاب، قانون اساسی و سند چشم انداز با بهره گیری از نظریه ها و روش های یادگیری از مواردی هستند که در قالب چهار عامل مهم: مبانی دینی و اعتقادی، تربیت مبتنی بر فطرت، بصیرت افزایی و مدیریت راهبردی اسلامی اثرگذاری مستقیم بر تربیت و آموزش مدیران برای تصدی موقعیت های شغلی راهبردی دارند.

نظام سلطه در ادامه تقابل دایمی خود با نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از ظرفیت فضای سایبر برای تضعیف پشتوانه مردمی و تقلیل قدرت ملی آن به طور فزاینده ای بهره برداری می نماید. در این میان، به منظور ایجاد سازوکار مناسب برای تضمین منافع ملی در فضای سایبر، ارایه تصویر جامع و روشن از ابعاد مختلف این مسئله در سطح جامعه، به دغدغه بسیاری از صاحب نظران این حوزه تبدیل شده است. این تحقیق که از حیث هدف، پژوهشی کاربردی محسوب می گردد با هدف دستیابی به «تهدیدات ناشی از کاربردهای اجتماعی فضای سایبر در جمهوری اسلامی ایران» انجام شده است. محقق در این تحقیق، نخست با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مطالعات اسنادی نسبت به شناخت فضای سایبر و مولفه های آن اقدام نموده است و در ادامه به منظور احصاء تهدیدات ناشی از کاربردهای اجتماعی فضای سایبر در جمهوری اسلامی ایران و تعیین وضعیت آن ها از روش زمینه ای - موردی و با روش پیمایشی، در قالب پرسش نامه توزیع شده اقدام به تحلیل و جمع بندی نتایج نموده است. درنتیجه بر اساس بررسی و تحلیل اظهار نظر خبرگان و کارشناسان مربوطه مشخص گردید، کاربردهای اجتماعی فضای سایبر در جمهوری اسلامی ایران برای امنیت ملی، مخاطره آمیز می‎باشد و از این بین تهدیدات حوزه انسانی و شناختی با 38 درصد، حوزه اطلاعاتی با 5/34 درصد و حوزه فیزیکی و زیرساختی با 5/27 درصد به ترتیب در اولویت یک تا سه قرار دارند. همچنین در رکن انسانی/ شناختی، مولفه های جهانی سازی فرهنگی و تسخیر فضای اجتماعی کشورها و  نیز ذایقه‎سازی و تغییر سبک زندگی به‎خصوص در جوامع شرقی به ترتیب در اولویت اول می باشند.

امنیت از مفاهیم کلیدی قرآن است که در گستره ای وسیع همراه با ارتباط یابی با مفاهیمی متنوع، بازتابی معنادار یافته است. قرآن مفهوم امنیت را در قالب واژگان متفاوت، نظیر امن، ایمان و استیمان و... در کنار مفاهیم محوری «سلام»، «اطمینان» و «عدم خوف» به کار برده تا روابط معنایی ویژه ای را ترسیم کند که برآیند آن نوع خاصی از جهان بینی در چگونگی تلقی جامعه از مفهوم امنیت و فرایند رسیدن به جامعه ای امن است. در این راستا از روش معناشناسی ایزوتسو استفاده شده است که بر اساس آن، فهم معنای امنیت و ترسیم شبکه معنایی آن در چهارچوب روابط هم نشینی و جانشینی مورد بررسی قرار گرفته است. برای تبیین تحول معنای امنیت و نیل به معنای نسبی آن، مفاهیم جانشین شده امنیت، مانند «سلام»، «اطمینان» و «سکینه» تبیین شد. در ادامه، واژگان متضاد هم نشین با امنیت نظیر «مکر»، «باس»، «خسران»، «خوف» و... استخراج و تبیین گردید. نکته مهم اینکه تامین امنیت مستلزم لوازمی است، نظیر داشتن سرزمین و محل استقرار، دلیل محور بودن، برنامه های دقیق رونق اقتصادی و دفاعی، تحول باورها و رفتارها و داشتن استحکامات نظامی

هدف از پژوهش حاضر طراحی الگوی تعامل نیروی انتظامی با قوای سه گانه در حوزه پیشگیری از جرم بود. روش پژوهش توصیفی از نوع تحلیلی است. در جهان امروزی پیشگیری از جرم که با هدف کاهش فرصت ها و انگیزه های مجرمانه انجام می پذیرد، اهمیت بسیاری یافته است؛ زیرا ارتکاب جرم و بزه از راه های مختلف صورت می گیرد و پیچیدگی و گستردگی خاصی پیدا کرده که کشف آن زمان زیاد و هزینه های گزافی در پی خواهد داشت. تعامل نیروی انتظامی با قوای سه گانه در حوزه پیشگیری از جرم از عوامل مهمی محسوب می شود که می تواند امنیت اجتماعی را برای اقشار مختلف جامعه به ارمغان بیاورد. هرچند وظیفه پیشگیری از جرم مطابق با بند 5 اصل 156 قانون اساسی ایران (اقدام مناسب برای پیشگیری از جرم و اصلاح مجرمین) بر عهده قوه قضاییه نهاده شده است، اما متولی بودن قوه قضاییه در پیشگیری از جرم به معنای نقش نداشتن دیگر سازمان ها و نهادها نمی باشد، بلکه دیگر سازمان ها و نهادها به عنوان ابزار قوه قضاییه برای پیشگیری از جرم محسوب می شوند. لذا علت واگذاری این مهم به قوه قضاییه شاید به این دلیل باشد که مهم ترین ارگانی که به علل و عوامل و مولفه های جرم می تواند وقوف داشته باشد قوه قضاییه است. پیشگیری از وقوع جرم مستلزم ایجاد سازوکارها و تدارک اقدام هایی است که با مشارکت نیروی انتظامی، نهادها، قوای سه گانه، موسسه های مامور به خدمت عمومی و شهرداری ها، رسانه و... تامین می شود، بدین جهت در سایه ایجاد معاونت پیشگیری در قوه قضاییه ضمن برنامه ریزی و روشمند ساختن اقدام های آتی، نقش دیگر نهادها را نباید از یاد برد و باید پذیرفت که منظور قانون اساسی در وا نهادن وظیفه پیشگیری بر عهده قوه قضاییه، مدیریت آن به جهت تحقق و ارتباط موضوع با این قوه می‎باشد و بی شک دستگاه قضایی در پیشگیری از وقوع بزه از مشارکت دیگر نهادها، در حد وظیفه واگذارشده به آن ها و به اشکال مختلف بی نیاز نیست.

وضعیت گسترش فناوری در دنیای امروز به نحوی است که روند توسعه و آینده جهان در حوزه فناوری به صورت دقیق قابل پیش بینی نیست. در این بین زنجیره بلوکی به عنوان یک فناوری شالوده شکن و تحول گرا شدیدا مورد توجه قرار گرفته است. این فناوری یک پروتکل است که منجر می شود تا اطلاعات به صورت مستقیم بین طرف های قرارداد در یک شبکه و بدون نیاز به واسطه ها مبادله شوند. قابلیت های این فناوری فرصت های فراوانی را به وجود آورده است؛ اما با وجود مزایای فراوان، چالش ها و تهدیدهای پیش روی این فناوری حایز اهمیت و قابل بررسی است. باید توجه داشت که این فناوری می تواند راه را برای حملات علیه سامانه های مبتنی بر این فناوری باز نماید و زمینه ساز جرایم سایبری در این حوزه باشد. در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از روش کتابخانه ای ابتدا به بررسی اسناد بالادستی، مقالات و مطالعه اقدامات کشور های مختلف پرداخته شده و با استفاده از ابزار مصاحبه و کسب نظر نخبگان نسبت به شناسایی فرصت ها و تهدیدات به کارگیری و توسعه این فناوری در جمهوری اسلامی ایران اقدام، سپس با استفاده از روش گروه کانونی مولفه ها نهایی شده و با نظرسنجی از تعدادی از متخصصین با ابزار پرسشنامه موارد احصایی مورد تایید و برازش قرار گیرند. بر اساس جمع بندی، در بخش فرصت ها مواردی مانند افزایش اعتماد، اجماع، افزایش امنیت داده ها، کاهش هزینه ها و در بخش تهدیدات مواردی مانند عدم وجود الزامات و قانون و مقررات، به کارگیری نادرست از برخی کاربردها، تضعیف حاکمیت و تغییر در الگوهای حکمرانی را می توان برشمرد.

تهدیدات گروه های تروریستی- تکفیری پس از انقلاب اسلامی، یکی از موانع تحقق راهبردهای جمهوری اسلامی ایران مندرج در اسناد بالادستی (سند چشم انداز 1404) در محیط پیرامون است. لذا هدف اصلی این تحقیق، شناخت الگوهای رفتاری داعش در جهان اسلام تا 1404 در حوزه دفاعی- امنیتی جمهوری اسلامی ایران است. یافته های این پژوهش بر مبنای روش تحلیلی- تجویزی و آینده پژوهی نشانگر آن است که ستیزه جویی داعش با راهبرد ایران در جهان اسلام (تقویت مقاومت اسلامی) ریشه در همپوشانی منافع داعش با منافع نظام سلطه دارد. توضیح آنکه این گروه تروریستی- تکفیری برخلاف تاریخچه، ایدیولوژی، اهداف و عملکرد خود در دو دوره قبل از تاسیس حکومت و در زمان حکومت داری اول اینکه، درصدد تشکیل «خلافت» و یا «دولت» نیست؛ دوم اینکه، به صورت روشمند در پی گسترش شبکه ترور در جهان اسلام است که در نهایت باعث مهار «اسلام سیاسی» و تقویت نظام سلطه می گردد. لذا در پرتو الگوهای رفتاری داعش، سناریوی ضعیف در ارتباط با اقدامات آن تا 1404 در محیط پیرامونی و دفاعی ایران: دولت سازی در عراق و سوریه به علت پویش های داخلی و حمایت جبهه مقاومت از این دو کشور است. سناریوی ممکن: دولت سازی در افغانستان بر اساس شرایط ژیوپلیتیکی و میدانی این کشور است و در نهایت بررسی ها در ترسیم سناریوی محتمل نشان از آن دارد که داعش مهار ژیوپلیتیکی ایران به واسطه ترور و فشار به جبهه مقاومت را در دستور کار خود قرار می دهد.

این تحقیق با هدف استخراج و ارایه راهکارهای ارتقاء احساس عدالت قضایی در جهت افزایش امنیت عمومی با بهره گیری از روش تحقیق آمیخته انجام شده است، در تحقیق حاضر در بخش کیفی از روش خبرگی برای رسیدن به اشباع نظری و در بخش کمی نیز از روش نمونه گیری غیر تصادفی از نوع هدفمند استفاده شده است. به همین منظور تعداد 36 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده است. نتایج تحقیق نشان داد که ارتقاء احساس عدالت قضایی، مستلزم استنباط ذهنی و عملی یکپارچه از قانون خوب توام با دادرسی کارآمد، کیفی و استقلال و بی طرفی قضایی است. مطالبات و موضوعات ارتقاء احساس عدالت قضایی هم راستا با مطالبات و موضوعات امنیت عمومی بوده و همچنین ارکان و ابعاد هم افزایی احساس عدالت قضایی و امنیت عمومی تابعی از تامین نظم و انتظام ملی است و در ادامه 12 برنامه پیشنهادی ارتقاء احساس عدالت قضایی در جهت افزایش امنیت عمومی در قالب چهار محور کارآمدی، کیفیت، استقلال و بی طرفی و عوامل غیرمستقیم (فردی- اجتماعی) ارایه شده است.

غیر امنیتی کردن یکی از سه انگاره اصلی مکتب کپنهاگ است که مکمل نگاه «توسعه ای و تعمیقی» این مکتب به امنیت می باشد. این انگاره به طورکلی با تاکید بر نقش «زبان»، به بررسی چگونگی ظهور، تکامل و حل وفصل مسایل و موضوعات امنیتی می پردازد؛ به گونه ای که با نزدیک شدن به آموزه های نظریه سازه انگاری، امنیت را به عنوان پدیده ای متکی بر ذهن افراد و فعالیت زبانی آنان، تلقی می کند. کنش بیانی در مکتب پاریس نیز به گونه ای بر امنیتی کردن یا غیرامنیتی کردن مطرح است. با مرور این دو مکتب و مهم ترین آراء نظریه پردازان آن برای غیرامنیتی کردن مسایل اجتماعی به این پرسش پرداخته می شود که مدل فرآیند غیر امنیتی کردن مسایل اجتماعی امنیتی‎شده  بر اساس نظریات مکتب کپنهاگ و پاریس در شهر تهران چیست؟ در همین راستا در این پژوهش ابتدا به بررسی مباحثی همچون امنیت، نظریه‎های امنیتی و تهدید پرداخته شده و سپس عوامل موثر و نقش آفرین در امنیتی شدن یک موضوع (پدیده) به روش توصیفی - تحلیلی با روش جمع آوری داده های اسنادی و کتابخانه ای و همچنین روش تجزیه وتحلیل کیفی و مباحثه ای با تعداد ده نفر از نخبگان اطلاعاتی و امنیتی مورد واکاوی قرار گرفته است. برای نتیجه نیز جدولی بر اساس کنش بیان آستین و ترکیب آن با فرایند امنیتی‎سازی تشریح‎شده در مکتب کپنهاگ، پیشنهاد گردید که می تواند کارساز باشد.

مکان ها و فضاهای جغرافیایی محیط های پیرامون واحدهای سیاسی، بسته به موقعیت، مشخصات و عناصر ساختاری و کارکردی خود دارای ارزش های متفاوتی هستند که از ثبات و پایداری برخوردار نمی باشند و در بستر زمان دچار تحول و تغییر می گردند. مصداق این نمونه محیطی، حوزه دریای خزر است که در گذشته جزو مناطق کم ارزش ژیوپلیتیکی محسوب می شد، ولی با پایان جنگ سرد از اهمیت نظامی این حوزه به صورت مداوم کاسته شده و بر اهمیت متغیرهای ژیواکونومیکی آن افزوده شده است. از طرفی همواره برای ج.ا.ا، شناخت دقیق محیط ژیوپلیتیکی پیرامون خود مولفه ای مهم و تعیین کننده، به جهت اثرگذاری متغیرهای محیط بر منافع و امنیت ملی کشور می باشد. بنا به دلایل فوق، این موضوع، مبنایی برای تدوین مقاله حاضر قرار گرفته است. درواقع احصاء متغیرهای ژیوپلیتیکی مرتبط با بعد اقتصادی کشورهای پیرامون ج.ا.ا در حوزه دریای خزر که بر امنیت ملی کشورمان اثرگذارند، هدف اصلی این مقاله است. در این اثر، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و نگارنده تلاش نموده است که با انجام مطالعات کتابخانه ای و نظری، محیط شناسی خزر در بعد اقتصادی، ارایه پرسشنامه و انجام آزمون بر روی داده های حاصله، متغیرهای ژیوپلیتیکی مربوطه را با توجه به اولویت متغیرها استخراج و نتایج تحقیق را ارایه نماید. از نظر نگارنده متغیرهای به دست آمده به جهت اثرگذاری بالای آن ها بر امنیت و منافع ملی ج.ا.ا در حوزه دریای خزر و همچنین بر سایر ابعاد و متغیرهای این محیط، می توانند مبنایی برای مطالعه مدون و درک درست و کامل تری از محیط ژیوپلیتیکی پیرامون ج.ا.ا قرار گیرند.