نشریه ایران ورجاوند
پیاپی 3 (پاییز و زمستان 1398)

سنگ نگاره تاق بستان 1، اردشیر دوم (379 -383) در حالی نشان م ی دهد که حلقه ربان داری را از - شخصی می ستاند که معمولا اهوره مزدا یا شاپور دوم معرفی می شود. در پژوهش حاضر، پیشنهاد می شود که این تصویر، ترکیبی عامدانه از هر دو شخصیت است که پس از مرگ شاپور دوم به نگاره درآمده است. سنگ نگاره، پس از ایوان کوچک تر که در آن اردشیر دوم و شاپور دوم در قامت شاهنشاه ملبس شده اند، به تصویر کشیده شده است.

در بسیاری از موزه های بزرگ و کوچک استان ها اشیاء، ظروف و وسایلی نگهداری و در معرض نمایش قرار دارند که به درستی محل پیدایش آنها مشخص نیست و به اصطلاح سرگردان هستند. این اشیاء باارزش فرهنگی در زمان های متفاوتی وارد این مجموعه ها شده اند و پژوهش و مطالعه جدی و حتی ابتدایی روی آنها صورت نگرفته است. چه بسا با معرفی این دست از اشیاء برخی نظریات که تاکنون ارایه شده، مورد بازبینی قرار گرفته و تصحیح شوند. بنابراین ضرورت دارد تا پژوهشگران به این نکته بیش از پیش توجه نشان دهند. یک نمونه از این اشیاء نادر و با ارزش که طی اقدامات پلیسی سالیان اخیر در ورودی شهر زنجان مصادره شده و امروزه در موزه مردان نمکی بدون اشاره به وضعیت و چگونگی به دست آمدن و داستان پس آن به نمایش گذاشته شده ابریقی برنجی با کتیبه های کوفی در روی بدنه و گردن آن، همراه با تزیینات کنده کاری پرنده (سیمرغ یا طاووس یا مرغابی یا خروس) و نقوش اسلیمی پرکار است که برای نمود بیشتر تزیینات با اندود نقره ترصیع کاری شده اند. نگارنده تاآنجاکه به منابع اصلی که به بررسی فلزکاری اسلامی پرداخته اند و به موزه های مختلف که اشیاءشان را در معرض دید پژوهشگران قرار داده اند رجوع کرده، نمونه هم سطح با این ابریق نیافته است، هرچند نمون های مشابه از آن در موزه اسلامی برلین نگهداری می شود و توسط رالف هراری معرفی شده و یک نمونه سفالی دیگر نیز در همان موزه وجود دارد، اما به هیچ وجه از نظر هنری و تزیینی به پای ابریق موجود در موزه مردان نمکی زنجان نمی رسند و از این نظر در سطوحی پایین تر قرار می گیرند. این موضوع نشان دهنده ضرورت کاوشی دوباره در اشیاء موزه های کوچک و کمتر شناخته شده را بیش از پیش آشکار می سازد. در این مقاله کوشیده ام ضمن اشاره به چگونگی به دست آمدن این ابریق و توصیف دقیق آن و شرح کتیبه های کوفی کنده کاری شده بر آن، سپس به چگونگی ساخت و نقوش آن از نظر نمادین و آیینی و ارتباط این تزیینات با کارکرد احتمالی آن و همچنین منشاء احتمالی این ابریق با توجه به شواهد و قضایای فاجعه آمیز سالیان اخیر وقوع یافته در منطقه خاورمیانه و همسایگان غربی ایران پرداخته ام.

خراسان جنوبی یکی از نقاطی است که با وجود داشتن آثار باستانی فراوان، تاریخ و فرهنگ آن ناشناخته باقی مانده است. وجود آثار باستانی که قدمت برخی از آنها به دوران پیش از تاریخ می رسد، تپه ها و محوطه های باستانی و سنگ نگاره ها، نشان از اهمیت این منطقه در طول تاریخ دارد. در این مقاله به بررسی باستان شناسی شهرستان زیرکوه در استان خراسان جنوبی خواهیم پرداخت. شهرستان زیرکوه از لحاظ موقعیت جغرافیایی در شرق استان خراسان جنوبی واقع است. این بررسی در بخش های شاسکوه و زهان شهرستان زیرکوه انجام شده است. در این بررسی میدانی که در محدوده دو بخش شاسکوه و زهان شهرستان زیرکوه و در منطقه ای به وسعت 3277 کیلومترمربع انجام شده 141 اثر تاریخی-فرهنگی شناسایی شده است. آثار شناسایی شده اعم از محوطه های تاریخی، مساجد، قلاع، برج ها، آسیاب و آسباد، سد (بند)، رباط، حوض انبار، قبرستان، کوره و معدن، غار، پاسگاه و درختان کهنسال است و از لحاظ قدمت دوره زمانی عصر مفرغ تا دوره پهلوی اول را دربر می گیرد. محوطه های تاریخی و فرهنگی منطقه مورد مطالعه دارای ارتباطات درون و برون منطقه ای بوده و از یکدیگر تاثیر و تاثر پذیرفته اند و بیشتر در حاشیه مناطق کوهستانی که دسترسی به منابع آبی دارند، واقع شده اند. این نوشتار به معرفی آثار شناسایی شده منطقه مورد مطالعه می پردازد.

ضرورت بررسی و شناسایی همه جانبه بافت شهرها و روستاهای قدیمی از اهمیت زیادی برخودار است. معماری بافت های قدیمی مناطق مختلف ایران نشان از فرهنگ و تمدن ایران زمین و اسنادی مصور از تاریخ و نمودهای محسوس هویت و تجربه نیاکان ما محسوب می شوند. برخوداری ایران از اقلیم های مختلف آب و هوایی موجب شده است که بافت های مناطق مختلف ایران تحت تاثیر اقلیم این مناطق شکل بگیرد. ازآنجاکه بخش عمد های از مساحت کشور ایران را نواحی گرم و خشک دربرمی گیرد؛ بافت شهری و روستایی در این مناطق متناسب با اقلیم گرم و خشک به وجود آمده است، به گونه ای که جواب گوی نیازهای ساکنان آن باشد. بافت های این مناطق به صورت کاملا یکدست و درون گرا و با توجه به نیاز ساکنان این مناطق ساخته شده و فضاهای معماری مسکونی دارای قسمت های مختلفی است که بتواند در فصل تابستان و زمستان آسایش ساکنان را برطرف کند. نگارش مقاله حاضر از طریق مطالعات میدانی و به روش پیمایشی در محل با رویکرد تاریخی-فرهنگی به مطالعه و بررسی بافت تاریخی روستای تیغدر در شهرستان قاین پرداخته و در این راستا به دنبال اهداف زیر است: دریافت منطق چیدمان بناها و بررسی هویت تاریخی – فرهنگی آثار باستانی موجود در بافت روستای تیغدر بازسازی بخش از بین رفته بافت قدیم شهری و محله ای تیغدر در دوره صفوی