فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 41 (پاییز 1398)

جهان گواه است که چگونه انقلاب اسلامی ایران به شکرانه‌ی الهی گام نخست خود  را در بازه‌ی زمانی چهل ساله با تحفظ بر همه‌ی مبانی و اصول مترقی و روزآمد خود پشت‌سر گذاشت و با توانمندی و استحکام و صلابت بیشتری گام چهل ساله‌ی دوم خود را بر می‌دارد. به رغم همه‌ی مشکلات و نارسایی‌ها و سختی‌های طاقت‌فرسایی که انقلاب با آن روبه‌رو بوده و احیانا از این پس با شدیدتر از آن روبه‌رو خواهد بود، انقلاب اسلامی در مسیر سربلندی و شکوهمندی همچنان پیشتاز است.

حضرت امام خمینی در ابتدای وصیت نامه خویش به نکته مهمی اشاره می‌کنند که این نکته می‌تواند چراغ راه نیروهای ارزشی در پیمودن گام دوم انقلاب باشد. ایشان در وصف قرآن به عنوان یکی از دو ثقلی که نبی مکرم اسلام برای همگان به یادگار گذاشتند، کتاب‌الله را بزرگترین دستور زندگانی مادی ومعنوی برای بشریت ذکر کرده و تاکید می‌کنند: «ما مفتخریم و ملت عزیز سرتاپا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است که پیرو مذهبی است که می‌خواهد حقایق قرآنی، که سراسر آن از وحدت بین مسلمین بلکه بشریت دم می‌زند، ‌از مقبره‌ها و گورستان‌ها نجات داده و به عنوان بزرگترین نسخه نجات دهنده بشر از جمیع قیودی که بر پای و دست و قلب و عقل او پیچیده است و او را به سوی فنا و نیستی و بردگی و بندگی طاغوتیان می‌کشاند نجات دهد.» نکته‌ای که امام بدان اشاره می‌کنند، مسئله نجات‌بخش بودن قرآن برای بشریت است. در گام دوم انقلاب نیز برای پیمودن راه‌های دشوار اما قطعی‌الوصول موفقیت، نسخه نجات‌بخشی جز قرآن وجود ندارد و بدون تمسک به این مصحف شریف نمی‌توان این گام مهم را با موفقیت برداشت...

تبیین‌نامه متنی است که نسل قبل به‌وسیله‌ی آن تلاش می‌کند عقلانیت و تجربیات را برای ادامه راه، به نسل‌های آینده انتقال دهد. این شیوه‌ی انتقال تجربیات را ما می‌توانیم در سیره ایمه اطهار(ع) نیز مشاهده کنیم که نمونه‌های بارز این رفتار در نهج‌البلاغه بیش از سایر متون دینی مشهود است. ازآن‌جا که انقلاب اسلامی یک حرکت تمدن‌ساز است و ملت ایران به تعبیر مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم، در آغاز برداشتن گام دوم از مراحل ایجاد تمدن نوین اسلامی است، بر آن شدیم تا در این نوشتار به صورت بسیار اختصار به عوامل اعتلاء و انحطاط تمدن‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه بدون شرح و توضیح و تفسیر بپردازیم...

گزیده‌ای از بیانات بنیان‌گزار کبیر انقلاب، حضرت امام خمینی(ره) پیرامون انقلاب اسلامی و لزوم حفظ و استمرار آن مسیولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست. انقلاب مردم ایران نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچمداری حضرت حجت ارواحنا فداه است که خداوند بر همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد.(صحیفه امام، ج21، ص327)...

مطلب پایانی امروز من خطاب به جوانان، یعنی خطاب به عموم ملت است بخصوص جوانان. من اولا باید عرض بکنم که تجاوب(جواب دادن) قشرهای مختلف از نخبگان و آحاد جوانان و دانشجویان و روحانیون و طلاب و دیگران به این بیانیه‌ی چهلمین سال، بیانیه‌ی گام دوم، بسیار بجا و خرسندکننده بود. این نشان‌دهنده‌ی این است که نیاز به تبیین وجود دارد و آمادگی در کل کشور بخصوص در بین جوان‌ها هست؛ از این آمادگی حداکثر استفاده را مسیولین کشور باید بکنند. عرض من این است که جوان‌ها باید شانه‌شان را زیر بار مسئولیت‌های دشوار کوچک و بزرگ بدهند؛ علاج مشکلات کشور این است.(بیانات معظم له 98/1/1)...

در نوشتار زیر به سخنان یاران شهید و انقلابی امام نگاهی انداخته‌ایم. بازخوانی دیدگاه‌های این بزرگواران در مورد انقلاب اسلامی و توصیه اکید آنان جهت حفظ ارزش‌ها و اصول انقلاب جای تامل و مراجعه جدی دارد. همه این شهیدان از مبارزان پیش از انقلاب و از استوانه‌های نظام جمهوری اسلامی به شمار می‌آمدند. شهیدان بزرگواری همچون: دستغیب، بهشتی، باهنر، هاشمی‌نژاد، رجایی و چمران، همگی به مانند خیل عظیمی از یاران شهید انقلاب، نسبت به آینده انقلاب و موانع پیش‌روی آن حساس بوده و ضمن ایمان به استحکام نظام و انقلاب، توصیه‌هایی را در این مورد ارایه کرده‌اند. همزمان با چهل سالگی انقلاب و بیانیه راهبردی رهبر معظم انقلاب مبنی بر «گام دوم انقلاب» نگاهی به بیانات و دیدگاه‌های 6 شهید بزرگوار فوق‌الذکر در مورد ویژگی‌های انقلاب اسلامی و آسیب‌ها و بایسته‌ها انداختیم تا با تمسک به این دیدگاه‌ها بتوانیم گام دوم انقلاب را مستحکم‌تر برداریم...

شهیدمطهری در منابعی که از خود به یادگار گذاشته، به ویژه در سه کتاب «پیرامون انقلاب اسلامی»، «پیرامون جمهوری‌اسلامی» و «نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر» به موضوع انقلاب اسلامی پرداخته است. ایشان به تفصیل موضوعات؛ ماهیت، ریشه‌ها و اهداف انقلاب اسلامی و به ویژه رهبری انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی(ره) و رموز موفقیت ایشان در پیشبرد انقلاب را مورد تحلیل قرار داده است که فعلا محور بحث این مقاله نیست...

انقلاب پرشکوه ملت ایران که بزرگ‌ترین و مردمی‌ترین انقلاب عصر جدید است، تنها انقلابی است که یک چله‌ی پرافتخار را بدون خیانت به آرمانهایش پشت سر نهاده و در برابر همه‌ی وسوسه‌هایی که غیرقابل مقاومت به نظر میرسیدند، از کرامت خود و اصالت شعارهایش صیانت کرده و اینک وارد دومین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی شده ‌است...

رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای، در منشوری بسیار ارزشمند و پرمحتوا که بافکر و درایت خود تنظیم کردند، چراغی فرا راه همه ی ملت ایران بخصوص جوانان عزیز قرار دادند. در این بیانیه ی ارزشمند ابعاد و احتیاجات آینده ی اقتصادی، سیاسی، علمی، فرهنگی و مذهبی کشور مورد عنایت قرار گرفته است که هریک از این مسایل نیازمند به ساعت‌ها کار علمی از سوی نخبگان و متخصصان هست...

ارایه‌ی تعریفی دقیق و عمیق از تمدن، کلید ورود به مباحث تمدنی است و شاید بتوان گفت کمتر مفهومی مانند تمدن، به‌این‌اندازه نیازمند دقت در تعیین واژه‌های تعریف باشد. این اثر تلاش می‌کند برپایه‌ی تعریف مفهوم تمدن از دیدگاه علامه مصباح یزدی مدظله تحلیل دقیقی از تمدن و مولفه‌های این مفهوم ارایه کند. بر تک‌تک واژه‌ها و مفاهیم تعریف علامه، تمرکز شده و با روش تحلیل مفهومی تلاش شده است لایه‌های درهم‌تنیده و پنهان این تعریف، نمایان شود و همچنین به بخشی از منظومه‌ی فکری علامه مصباح در حوزه‌ی مباحث تمدنی دست پیدا کنیم...

متن حاضر، بخش‌هایی از بیانات حجه الاسلام و المسلمین شب‌زنده‌دار از اساتید حوزه‌ی علمیه‌ی قم و فقهای محترم شورای نگهبان است که در جلسات درس خارج خود به تحلیل بیانیه ی گام دوم انقلاب پرداخته است...

تحقق حاکمیت یک جریان فکری در جامعه که بتواند در ادامه ی آن انسانی متناسب با همان تفکر تربیت شود، چند مرحله نیاز دارد. به نظر می‌رسد ما تمام این مراحل را در عالم اسلام طی نکرده‌ایم و مراحلی از آن هنوز باقی مانده است. در مباحث تمدن‌سازی اسلامی نظرات مختلفی وجود دارد 1- برخی می‌گویند که انقلاب اسلامی برای این بود که شاه برود و ما حکومتی تشکیل بدهیم که مردم در آن حاکم باشند و به احکام اسلام عمل شود. این یک نگاه حداقلی است که فقط در درون جامعه ارزش‌هایی پیاده شود؛ ولی دیگر نگاه جهانی ندارد. 2- یک نگاه وسیع‌تر است که نگاه جهانی نیز دارد و می‌گوید این ارزش‌ها باید به کل جهان سرایت کند. 3- نگاه سوم به هدف انقلاب اسلامی که یک نگاه وسیع‌تر و عمیق‌تر و مدعی است انقلاب اسلامی مقدمه ی ایجاد تمدن اسلامی است و تمدن موجود را تمدن اسلامی و متناسب با غایت اسلام که تولید انسان موحد است، نمی‌داند...

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) یک حرکت تمدن‌ساز بود. این حرکت با پیروزی انقلاب اسلامی وارد مراحل ساخت نظام اسلامی شد و هم اکنون به تعبیر رهبر معظم انقلاب در مرحله ‌ی دولت‌سازی به سر می‌برد، پس از این وارد مرحله‌ی جامعه‌سازی شده و در نهایت به تمدن اسلامی خواهد رسید. از این رو آغاز انقلاب اسلامی، با تمام فراز و نشیب‌های خود، به تعبیر امام خامنه‌ای، همراه با گام اول این حرکت شد و با آغاز دهه ی پنجم آن، گام دوم این حرکت تمدن‌ساز شروع شده است. قطعا این مسیر را نسل جدید ونسل‌های آتی باید بپیمایند. ایشان به منظور روشن کردن مسیر آینده برای آن‌ها و پرهیز از هر گونه انحراف، دستورالعملی را در قالب یک بیانیه صادر کرده‌اند. در این نوشتار ما به بررسی ماهیت این بیانیه خواهیم پرداخت...

مطلب پیش‌رو، گفتگوی نشریه ‌ی فرهنگ پویا با حجت‌الاسلام و المسلمین دکترجواد سلیمانی، عضو هییت علمی گروه تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی است که تقدیم حضورتان می‌شود.
 نشریه ‌ی فرهنگ پویا: انقلاب اسلامی یک حرکت تمدن‌ساز است که براساس تفکر شیعی شکل‌گیری می‌شود. اگر تفکر شیعی بخواهد این تمدن را ایجاد کند بر چهار اصل بنیادین استوار است که عبارتند از: پذیرش ربوبیت الهی، پذیرش سلسله مراتب ولایت الهی، امر به معروف و نهی از منکر یا به تعبیر دیگر تولی و تبری و عمل صالح به صورت فردی و جمعی...

مطلب پیش رو، گفتگوی نشریه ی فرهنگ پویا با حجت‌الاسلام و المسلمین دکترمهدی ابوطالبی، عضو هییت علمی گروه تاریخ معاصر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است که تقدیم حضورتان می‌شود...

مطلب پیش‌رو، گفتگوی نشریه فرهنگ پویا با حجت‌الاسلام و المسلمین دکترحسینخانی، عضو هییت علمی گروه اخلاق موسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی است که تقدیم حضورتان می‌شود.

مبحث پیش‌رو، خلاصه‌ای از مجموعه سخنرانی‌های حجت الاسلام و المسلمین، دکتراحمدحسین شریفی، عضو هییت علمی موسسه ‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است که در دهه ‌ی اول ماه مبارک رمضان در اردیبهشت1398 و در حسینیه ‌ی الغدیر قم ایراد گردید. مقام معظم رهبری در این بیانیه درباره ‌ی همه ی مقولات، توصیه‌ها و نکاتی را بیان می‌دارند؛ اما نسبت به سبک زندگی می‌فرمایند: «سخن لازم در این باره بسیار است. آن را به فرصتی دیگر وامی‌گذارم و به همین جمله اکتفا می‌کنم که تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی‌جبران اخلاقی، اقتصادی، دینی و سیاسی به کشور و ملت ما زده است. مقابله با آن جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم‌امید در آن به شما جوان‌هاست.»...

استقلال و آزادی به عنوان دو دستاورد انقلاب اسلامی در گام نخست، می‌تواند یک ظرفیت برای  پیشران تحقق تمدن نوین اسلامی باشد. استقلال و آزادی را می‌شود از منظرهای مختلفی مورد بحث قرار داد. اگر در عقبه تاریخی دویست‌ساله خود نگاه کنیم، خواهیم دریافت که از حدود اواسط قاجاریه به این طرف مقوله‌ای به نام استقلال یا آزادی در جامعه ما وجود خارجی ندارد. ناصرالدین‌شاه جمله‌ی معروفی دارد که می‌گوید: اگر من یک کاری را انجام دهم یا روس‌ها مخالفت می‌کنند و یا انگلیسی‌ها مخالفت می‌کنند. همین جمله نشان دهنده عمق عدم‌استقلال جامعه ما است...

مسئله ‌ی آزادی در طول تاریخ همواره یکی از دغدغه‌های اساسی بشر در زندگی اجتماعی و سیاسی بوده است و مفهومی است که پیامبران الهی، عارفان و فیلسوفان بزرگ آن را ستوده‏ اند، در گفتمان انقلاب اسلامی ایران نیز دو مفهوم «برتر» و «بنیادین» وجود دارد که سازنده‌ی عقلانیت انقلاب اسلامی است: «استقلال» و «آزادی»، این دو مفهوم را می‌توان آواز قوی انقلاب دانست. در جمهوری اسلامی این دو معنا یکدیگر را پشتیبانی می‌کنند؛ به طوری که تقویت آزادی به استحکام استقلال، و تقویت استقلال به استحکام آزادی می‌انجامد. این دو مفهوم، دو بال انقلاب اسلامی هستند و با تضعیف هر یک از بال‌ها، دیگری نیز تضعیف می‌شود. باهم بودن این دو مفهوم یکی از مهم‌ترین اصول اندیشه‌ی سیاسی انقلاب است و شاید بتوان آن را جوهره‌ی انقلاب اسلامی‌ دانست...

مطلب پیش رو، گفتگوی نشریه ‌ی فرهنگ پویا با حجت‌الاسلام و المسلمین دکترسیدمحمود نبویان، عضو هییت علمی گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است که تقدیم حضورتان می‌شود.
 نشریه ‌ی فرهنگ پویا: وقتی ما به بیانیه گام دوم نگاه می‌کنیم ملاحظه می‌کنیم که این بیانیه بر چند پایه استوار است پایه اول آن، این است که انقلاب اسلامی یک حرکت تمدن‌ساز معنوی است و در کنار آن با تمدن‌های مادی درگیر است این حرکت تمدن‌ساز در حوزه‌های مختلف مراحلی از مراحل تمدن‌سازی را پشت‌سر گذاشته که ما به آن گام اول می‌گوییم... مقام معظم رهبری در خصوص گام اول می‌فرمایند که ما این مسیر را این‌گونه طی کردیم که هیچ چیز نداشتیم همه چیز علیه ما بود هیچ تجربه‌ای هم نداشتیم با وجود این‌که این سه تا خصوصیت را داشتیم، حال با توجه به دست‌آوردهای گام اول، گام دوم را برداریم و سپس می‌فرمایند، گام دوم نیز ملزوماتی دارد از جمله این ملزومات علم و فناوری است با توجه به این مقدمات این سوال را مطرح می‌کنم رابطه تمدن‌سازی با علم و فناوری چیست؟...

مطلب پیش‌رو، گفتگوی نشریه ‌ی فرهنگ پویا با دکترمحمدجواد توکلی، عضو هییت علمی گروه اقتصاد موسسه ‌ی  آموزشی و پژوهشی امام خمینی است که تقدیم حضورتان می‌شود.
نشریه ‌ی فرهنگ پویا: همان‌گونه که می‌دانید بیانیه ‌ی گام دوم ما را وارد مرحله‌ای دیگر از تمدن‌سازی اسلامی می‌کند. با توجه به تخصص حضرت عالی در حوزه ‌ی اقتصاد اسلامی، بفرمایید چه رابطه‌ای بین اقتصاد با تمدن است؟...

آن روز که جهان میان شرق و غرب مادی تقسیم شده بود و کسی گمان یک نهضت بزرگ دینی را نمی‌برد، انقلاب اسلامی ایران، با قدرت و شکوه پا به میدان نهاد؛ چهارچوب‌ها را شکست؛ کهنگی کلیشه‌ها را به‌رخ دنیا کشید؛ دین و دنیا را در کنار هم مطرح کرد و آغاز عصر جدیدی را اعلام نمود. طبیعی بود که سردمداران گمراهی و ستم واکنش نشان دهند، اما این واکنش ناکام ماند. چپ و راست مدرنیته، از تظاهر به نشنیدن این صدای جدید و متفاوت، تا تلاش گسترده و گونه‌گون برای خفه کردن آن، هرچه کردند به اجل محتوم خود نزدیک‌تر شدند. اکنون با گذشت چهل جشن سالانه‌ی انقلاب و چهل دهه‌ی فجر، یکی از آن دو کانون دشمنی نابود شده و دیگری با مشکلاتی که خبر از نزدیکی احتضار می‌دهند، دست و پنجه نرم می‌کند! و انقلاب اسلامی با حفظ و پایبندی به شعارهای خود همچنان به‌پیش می‌رود...

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره نقش تمدنی پیاده‌روی اربعین فرمودند: «اگر ظرفیت‌های کشورهای اسلامی بر روی هم مجتمع بشود، آن وقت امت اسلامی نشان خواهد داد که عزت الهی یعنی چه؛ تمدن عظیم اسلامی را به جوامع عالم نشان خواهند داد؛ باید هدف ما این باشد و این راه‌پیمایی اربعین می‌تواند یک وسیله‌ی گویایی برای تحقق این هدف باشد.»1398/6/27...

در روز 22بهمن‌ماه سال1397 در حالی که انقلاب اسلامی ایران چهلمین سالگرد پیروزی خود را پشت سرگذاشت، رهبری معظم انقلاب با صدور بیانیه «گام دوم انقلاب» به تبیین «دومین مرحله خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» برای مردم و به ویژه جوانان پرداختند...