نشریه ره توشه
پیاپی 7 (پاییز 1400)

از زمانی که انسان به امر پروردگار مسجود فرشتگان گردید، رسالت بزرگ خلیفه‌اللهی و دیگر مسئولیت‌های انسان بودن را پذیرا شد. از همین روست که امیرمومنان علی (ع) فرموده است: «اتقوا الله فی عباده و بلاده فإنکم مسیولون حتی عن البقاع و البهایم؛[1] از خدا بترسید درباره بندگان او و سرزمین‌هایش؛ زیرا شما حتی درباره آبادی‌ها و چارپایان باید پاسخگو باشید». رسول‌خدا9 که بار رسالت الهی و هدایتگری خلق به کمالات انسانی را به دوش می‌کشید، در توجه به مسایل، مشکلات و نیازهای جامعه انسانی پیشگام بود؛ چنانکه امام علی (ع) فرموده است: «طبیب دوار بطبه قد احکم مراهمه و احمی مواسمه؛[2] او پزشکی است که با طب خویش پیوسته در گردش است، داروها و مرهم‌های خود را به خوبی آماده ساخته و ابزار داغ کردن را (برای سوزاندن‏ زخم‌ها) گداخته است».[3] آن حضرت در حالی که در برابر ستمگران شجاعانه به جهاد می‌ایستاد؛ در برابر حقوق مردم، همواره سر تواضع فرود می‌آورد. رنج و گرفتاری مردم را از خود می‌دانست و در شناخت به‌موقع و چاره‌جویی صحیح برای آنان می‌کوشید.

ایمه اطهار: همواره در صدد تبیین و تبلیغ اسلام و پاسخ به شبهات و انحرافات بودند. شرایط و ویژگی‌های متفاوت دوران زندگی این بزرگواران اقتضا می‌کرد که هر یک از آنان برای رسیدن به اهداف خود، رویکرد و شیو‌ه‌ای متفاوت و متناسب با زمان خود اتخاذ کنند. برای مثال امیرالمومنین علی7 با سکوت و سپس پذیرفتن زمامداری مسلمانان کوشید دین را حفظ کند و بر عظمت آن بیفزایند و امام حسن مجتبی (ع) با صلح و امام حسین (ع) با شهادت تلاش نمودند از دین اسلام مرزبانی نمایند. ششمین پیشوای شیعیان جهان، امام صادق (ع) نیز با توجه به شرایط زمان، به مرزبانی و پاسداری از اسلام پرداخت و این امر بیشتر در قالب «فعالیت علمی و جهاد فرهنگی» شکل گرفت. این نوشتار می‌کوشد به این پرسش اصلی پاسخ دهد که امام صادق (ع) در قالب چه رویکرد و روشی، به مرزبانی از دین اسلام پرداخت؟

استکبارستیزی یکی از محوری‌ترین مفاهیم در اندیشه و گفتمان امام خمینی; و امام خامنه‌ایK است. استکبارستیزی امام; را می‌‌توان در اندیشه و روحیه ایشان جستجو نمود؛ چنانکه ایشان در طول عمر شریف خود این واقعیت را برای مردم ایران و جهان بیان کرد که دستیابی به استقلال، آزادی و عدالت، در گرو ایستادگی مردم محروم و مستضعف جهان است.[1] رهبر معظم انقلاب نیز مبارزه با استکبار را دارای پشتوانه علمی و خردمندانه دانسته است: «مبارزه با استکبار در انقلاب اسلامی و در میان ملت ما، یک حرکت معقول و منطقی و دارای پشتوانه‌ علمی و یک حرکت خردمندانه است؛ بر خلاف آنچه بعضی می‌خواهند وانمود بکنند که این یک حرکت شعاری است، احساساتی است، متکی به منطق و عقلانیت نیست؛ بعکس حرکت ملت ایران یک حرکت متکی به عقلانیت است...».[2] در برابر استکبار جهانی و در راس آن آمریکاست؛ از این رو امام; آمریکا را «شیطان بزرگ» و دشمن شماره یک مردم محروم و مستضعف جهان خواند.[3] شاید این سوال مطرح ‌شود که شاخصه‌های استکبارستیزی از منظر این دو امام بزرگوار چیست؟ امامین انقلاب چه ویژگی‌های مهم و ممتازی را برای استکبارستیزی بیان کرده‌اند؟ اگر چه درباره علل مبارزه با استکبار و یا راه‌های مبارزه با آن سخن فراوان گفته شده است، اما در خصوص این پرسش کار مهمی صورت نگرفته است. این نوشتار در پی بیان ویژگی‌های ممتاز استکبارستیزی از منظر امام خمینی; و امام خامنه‌ای  است.

مقاومت در فرهنگ اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. از صدر اسلام که مشرکان شمشیر ظلم را بر سر مسلمانان نهاده، مانع ایمان‌آوری و گرایش به رسالت پیامبر رحمت9 بودند، تا حاکمان ظالم دوره اموی، عباسی و...، هیچ گاه این پرچم مقدس بر زمین نهاده نشد. پیامبر اسلام، امامان معصوم:، افرادی همچون عمار یاسر، سمیه، کمیل بن زیاد، میثم تمار، حجر بن عدی، اصحاب امام حسین (ع) و... که در برابر ظلم و طاغوت زمانه استقامت ورزیدند، عالمانی که با قلم و خون خویش درخت اسلام را بارور کردند، شجاعت رزمندگان اسلام با دفاع هشت ساله در برابر تهاجم رژیم بعث به ایران و پایداری آزادگان در زندان‌های آن رژیم سفاک، همه نمونه های زیبا و افتخارآفرین از مقاومت و پایمردی در دفاع از حق ترسیم کردند.
صبر و استقامت اسیران ایرانی در برابر سختی‌ها و مشکلات روحی و جسمی طاقت فرسای مزدوران بعثی، در سایه خدا باوری، ولایت مداری و عشق به امام خمینی; مایه افتخار و جاودانگی در تاریخ ایران گردید و بستر لازم را برای تاسی به امامان معصوم: بویژه امام حسین (ع) و ایستادگی و مقاومت در برابر شکنجه‌ها فراهم کرد.
ترسیم پایداری آزادگان در حد وسع این نوشته و توان نگارنده نیست؛ لیکن با تقدیم ارادت قلبی به همه رزمندگان به خصوص شهدا، جاوید الاثر ها،آزادگان و جانبازان عرصه دفاع از حریم و حرم تشیع و با تمرکز بر تعدادی از دست نوشته‌ها و خاطرات اسرای ایرانی، به عوامل اساسی و برخی جلوه‌های استقامت و پایداری اسیران ایرانی در بند زندان‌های رژیم بعث عراق اشاره می‌شود.

باور به امام مهدی  در حوزه‌های فردی و اجتماعی آثار و پیامدهای بسیاری دارد. بیشترین آثار و کارکردهای مهدویت، با بحث «انتظار» گره خورده است. انتظار فرج باعث آمادگی فرد و جامعه در حوزه‌های مختلف اعتقادی، فکری، اخلاقی، تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می‌شود و آرمان‌گرایی، نشاط، پویایی، وظیفه‌شناسی و روح امید را در افراد زنده می کند. اهمیت و جایگاه مقوله انتظار موجب توجه ویژه اندیشوران اسلامی به‌خصوص شیعه بوده است، به طوری که حرکت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را بر اساس آن پی‌ریزی می کنند. بی‌شک، بررسی آثار و پیامدهای انتظار و تبیین اوصاف منتظران در ارایه الگو برای نسل جدید، تاثیر بسیاری دارد. درباره اوصاف منتظران پژوهش‌هایی صورت گرفته، اما به جنبه کاربردی آن کمتر پرداخته شده است. در مقاله پیش‌رو اوصاف منتظران با رویکرد کاربردی آن مد نظر است ‌که بعد از مفهوم‌شناسی انتظار، به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهد شد.

قرآن کریم تاکید فراوانی بر حکومت الهی و اجرایی شدن دستورات خداوند بر روی زمین دارد؛ تا آنجا که خداوند اجرای فرایض الهی و در راس آن‌ها اقامه نماز و پرداخت زکات را از نشانه‌های حکومت صالحان دانسته است: «الذین إن مکناهم فی الارض اقاموا الصلوه و ءاتوا الزکوه؛[1] همان کسانی که هرگاه در زمین به آن‌ها قدرت بخشیدیم، نماز را بر پا می‌دارند و زکات می‌دهند». یکی از مهم‌ترین وظایف کارگزارن اسلامی، احیای زکات در جامعه است. متون مختلفی در رابطه با زکات در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نگاشته شده است، اما پرداخت زکات در جامعه اسلامی آن‌گونه که باید، رواج ندارد. این خلا عملی اقتضا می‌کرد که به تحلیل برخی از موانع پرداخت زکات، پرداخته شود. در این نوشتار پس بررسی مهم‌ترین موانع پرداخت زکات مانند بخل، ناآگاهی از پیامدهای ترک زکات و... در بعد فردی و نداشتن متولیان فعال و ناآگاهی جامعه درباره زکات در بعد اجتماعی، این نتیجه حاصل شده است که با رفع این موانع، می‌توان گامی نو در گسترش احیای زکات در جامعه برداشت.