نشریه رویکردهای پژوهشی در علوم زمین
پیاپی 18 (پاییز و زمستان 1400)

آلودگی محیط زیست و خطرهای آن از چالش های مهم امروزی بشر و دیگر موجودات زنده می باشد. هم چنین افزایش جمعیت، توسعه فناوری و تولیدات صنعتی می تواند سبب عدم توجه به ایمنی محیط زیست شود و به دنبال آن آلودگی اکوسیستم رادر پی داشته باشد. از این رو بررسی فلزات سمی موجود در خاک و آب با هدف پایش سلامت آن ها و همچنین تعیین قوانین و دستورالعمل های مناسب ضروری می نماید. بررسی سنتی توزیع فضایی غلظت فلزات سمی توسط نمونه برداری و آنالیزهای آزمایشگاهی متعدد صورت می گیرد که به نوبه خود بسیار زمان بر، پر هزینه و با کارایی کم است. از تکنیک های مدرن برای پایش مناطق آلوده، می توان به تکنیک های دورسنجی اشاره نمود. که هدف از استفاده از این تکنیک با صرفه بودن هزینه و در کمترین زمان ممکن است. که یکی از اهداف این پژوهش تا با چگونگی استفاده از این تکنیک در پایش فلزات سمی بیشتر آشنا شد.و همچنین به بررسی روش و مطالعاتی که از آن برای پایش فلزات سمی در محیط زیست استفاده نموده اند پرداخته می شود.

منطقه سورک در غرب استان یزد جزیی از نوار ماگمایی ارومیه دختر است که تکوین آن در دوره های ایوسن پایانی الیگوسن آغازی انجام شده است. تنوع سنگ شناسی در این منطقه شامل جریانات گدازه ای (بازالت، بازالتیک آندزیت، آندزیت، داسیت، ریوداسیت)، مواد آذر آواری توف و برش، توده نفوذی دیوریت،گرانودیوریت و گرانیت می باشد. کانی های تشکیل دهنده گدازه ها و مواد آذر آواری شامل پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، الیوین، آمفیبول، بیوتیت، ارتوکلاز و کوارتز همراه با مقدار مقدار کمی از کانی-های اپاک، کلریت، کلسیت، اپیدوت است. بافت موجود در این سنگ ها نیز عموما هیالوپورفیریک، میکرولیتیک پورفیریتیک، گلومروپورفیریتیک می باشد. براساس مطالعات ژیوشیمیایی جریانات گدازه ای جزء سری کالک آلکالن غنی از پتاسیم و از نوع متاآلومینوس می باشد. این سنگ ها در یک محیط قوس آتشفشانی تشکیل شده اند و نوع سنگ های منطقه بیش تر از نوع بازالت، بازالت آندزیت، بوده و یک نمونه اسیدی ریولیتی در اطراف سنگ های آتشفشانی منطقه برون زدگی دارد. دما و فشار تکوین این سنگ ها، بر مبنای کانی هایی همانند کلینوپیروکسن ها بین 1160 تا 1255 درجه سانتی گراد و 6 تا 10 کیلو بار، تخمین زده شده است.

مدل‌سازی فرآیندی است که منجر به تولید مدل می‌گردد. مدل خلاصه یک واقعیت است که جزییات مهم در آن در نظر گرفته شده است. مدل در واقع یک واقعیت را ساده بیان می‌کند ولی این ساده کردن به حدی نیست که مسایل مهم حذف شوند. یعنی عواملی که تاثیر حیاتی دارند، در مدل در نظر گرفته می‌شوند. در اکتشافات مقدماتی و اولیه، شناسایی مناطقی که باید در مراحل بعدی مورد توجه قرار گیرند با استفاده از مدل سازی پتانسیل معدنی صورت می‌گیرد. مدل سازی پتانسیل معدنی در واقع یافتن مکان‌ها یا مناطقی است که یک سری معیارها و ملاک‌ها برای حضور ذخیره در آن‌ها صدق می‌کند. روش های ساخت مدل های پیشگو به دو دسته دانش محور و داده محور تقسیم میشوند. در این تحقیق به بیان روش های مختلف دانش محور در مدل سازی پتانسیل معدنی پرداخته ایم. این روش ها شامل مدل سازی دانش محور با استفاده از نقشه های شاهد دوتایی، مدل سازی دانش محور با استفاده از نقشه های شاهد چندکلاسه، روش منطق بولی، مدل سازی با روش همپوشانی شاخص دوتایی، مدل سازی با روش همپوشانی شاخص چند کلاسه، روش منطق فازی و روش توابع برآورد می باشد.

برداشت زمینی عوارض خصوصا در مناطق صعب العبور ،کوهستانی و نیز مناطقی که محدودیتهای امنیتی وجود دارد با مخاطرات بسیاری همراه است. عدم امکان استفاده از رادیو جی پی اس های چند فرکانسه به دلیل وجود کوهستان یا تداخل فرکانسی (در مناطق خاص) و همچین عدم امکان استفاده از پهپاد به دلایل امنیتی (در مناطق مرزی و مناطق امنیتی مانند منطقه موشکی کویر مرکزی ایران) و نیز عدم پوشش مناسب آنتن دهی خطوط موبایل جهت استفاده از روش های جایگزین مانند PPK ، استفاده از تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بالا را در اولویت قرار میدهد. هر ساله بهره برداران از معادن سطح کشور میبایست گزارشی را از میزان برداشت سالانه خود به اداره کل صنعت و معدن تجارت استان ارایه نمایند. در این مطالعه به مقایسه محاسبه حجم عملیات خاکی (برداشت سنگ) یک معدن در منطقه کاشان ما بین دو روش برداشت زمینی و استفاده از تصاویر زوج عکس ماهواره PLEIADES به کمک نقاط کنترل زمینی میپردازیم.

 امروزه گردشگری به عنوان صنعتی مهم با اثرات متنوع بر بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و محیطی جوامع شناخته می‌شود. ژیوتوریسم یکی از حوزه‌های مطالعاتی نوین در علوم زمین و گردشگری است. استان یزد به دلیل تنوع عوارض و اشکال زمین‌شناسی و ژیومورفولوژیکی یکی از مناطق بهینه‌ی توسعه‌ی ژیوتوریسم در ایران است که مطالعه و شناسایی قابلیت‌های ژیوتوریستی آن و برنامه‌ریزی مناسب درباره آن، به توسعه پایدار منطقه منجر می‌شود. در میان جاذبه های گردشگری استان میتوان به پلایای هرات در مرز بین استان یزد و کرمان در فاصله تقریبا 22 کیلومتری شمال شرق شهر هرات مرکز شهرستان خاتم اشاره نمود. صفحات چند ضلعی نمک در این پلایا که حاصل ترک های گلی، انقباضات ناشی از خشک شدن رسوبات و مواد تبخیری است، میتواند گردشگران زیادی را جذب خود می‌کنند. اطلاعات جمع آوری شده در این بررسی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، بازدیدها و مطالعات میدانی و همچنین نقشه‌های زمین‌شناسی استان یزد گردآوری شده است. هدف از گردآوری این اطلاعات بیان توانمندی های این منطقه به منظور توجه بیشتر مسیولین و علاقمندان است تا با برنامه ریزی دقیق، منسجم، و هدفمند که با حمایت تمامی سازمان ها، ارگان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی امکان پذیر است زمینه برای توسعه منطقه و حفاظت از این گنجینه طبیعی فراهم گردد.

شناسایی کردن معادن مواد معدنی از روی تصاویر ماهواره‌ای با تفکیک بالا به علت دغدغه‌های منع تکثیر در طی سال های اخیر اهمیت چشمگیری یافته است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که شناسایی این معادن با بهره‌گیری از روش‌های سنجش از دوری که تنها از امضای طیفی استفاده می‌کنند کاری دشوار می‌باشد. در این رابطه، رویکردی را پیشنهاد می‌کنیم که صرفا بر امضای فضایی تجهیزات بکار رفته در فرایند استخراج به عنوان یک جایگزین متکی است. در مطالعه قبلی که توسط مولفان این مقاله انجام و بطور خلاصه در قالب مقاله‌ای ارایه شد ما روشی را برای متمایز ساختن معادن بر مبنای امضای فضایی تجهیزات پیشنهاد کردیم. علاوه بر مشخصه‌هایی که برای تفکیک این معادن از آنها استفاده کردیم، ما به سراغ ابعاد تجهیزات معمول مورد استفاده در هر دو فرایند می‌رویم و از آن برای تقویت روش طبقه‌بندی خود استفاده می‌کنیم.