نشریه مهندسی ترافیک
پیاپی 82 (پاییز 1399)

با توجه به چالش های زیست محیطی روزافزون، امروزه شیوه های حمل و نقل همگانی پاک بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. برای بکارگیری اتوبوس های برقی باتری که از سوخت پاک بهره می برند محدودیت هایی همچون میزان پیمایش روزانه وجود دارد. از این رو در این پژوهش سعی بر آن شده که با استفاده از داده های 204 خط اتوبوسرانی شهر تهران (به جز سامانه اتوبوسرانی تندرو) و روابط پیشنهادی برای میزان مصرف انرژی، میزان پیمایش روزانه اتوبوس ها در تمامی خطوط شهر تهران با استفاده از شبیه سازی حرکت اتوبوس محاسبه شود. همچنین با استفاده از نتایج شبیه سازی، یک مدل درخت تصمیم نیز برای تعیین خطوطی که امکان بکارگیری اتوبوس برقی باتری را دارند، پرداخت می گردد. نتایج شبیه سازی حاکی از آن است که در 132 امکان بکارگیری اتوبوس برقی باتری وجود دارد که متوسط مصرف انرژی در این خطوط 9/92 کیلووات ساعت است. همچنین نتایج مدل درخت تصمیم بیانگر آن است که شیب مسیر بیشترین تاثیر را در امکان بکارگیری اتوبوس برقی دارد و متغیرهای سرعت متوسط و تعداد مسافران در رتبه های بعدی قرار می گیرند که این نتایج کاملا با نتایج تحلیل حساسیت مصرف انرژی مطابقت دارد.

تراکم ترافیکی یکی از عوامل اصلی در افزایش هزینه های سفر به شمار می آید. در برخی کشورها جهت کاهش تراکم ترافیکی، آلودگی هوا و سفرهای غیرضروری شهروندان، سیاست های قیمت گذاری تراکم ترافیک در نظر گرفته می شود. هدف این پژوهش، بررسی اثرات قیمت گذاری محدوده ترافیکی بر کاربری های تجاری است. با توجه به اینکه رفتار مالکان کاربری های تجاری به مشریانشان وابسته است، لذا در این پژوهش ابتدا با استفاده از پرسشنامه رفتار خرید مشتریان در انتخاب مقصد خرید از داخل یا خارج طرح بررسی گردید و بر اساس آن کاربری های تجاری ای که مشتریان آنان نسبت به تغییر قیمت طرح حساس هستند، شناسایی شدند. مشخص گردید که سه دسته کاربری تجاری پوشاک، کیف و کفش، لوازم الکترونیک و لوازم خانگی به قیمت طرح حساس هستند از متوسط قیمت 25000 تومان (که می توان آن را قیمت بحرانی برای کاربری های تجاری نامید) فراوانی هر سه کاربری تجاری در محدوده طرح ترافیک به طور قابل توجهی کاهش می یابد. همچنین کاربری های لوازم خانگی و لوازم الکترونیک در مقایسه با فروشگاه های پوشاک، کیف و کفش تحت متوسط قیمت های بیش از 25000 تومان حساسیت بیشتری نسبت به افزایش قیمت طرح دارند.

تحقیقات نشان می دهد نوع موسیقی  بر نوع رفتار رانندگان در هنگام رانندگی موثر می باشد. در واقع رانندگانی که در معرض موسیقی های تند و خشن مانند راک قرار می گیرند، دارای رفتاری خشن تر، تندتر و ناشایستی نسبت به دیگر رانندگان می باشند. همچنین رانندگانی که در هنگام رانندگی در معرض موسیقی های آرام می باشند، رفتار معقول تری از خود نشان می دهند و احتمال تصادف آن ها نیز کمتر می باشد.در این پژوهش با بررسی همبستگی و آمار توصیفی و تحلیل واریانس دوطرفه به بررسی پارامترهای خطا راننده، سرعت و شدت ضربان قلب به عنوان پارامترهای عمکردی رانندگان پرداخته شده است. رانندگان از زن و مرد به تعداد 12 نفر در دستگاه شبیه سازی شده محیط رانندگی قرارگرفتند. نتایج نشان داد که  با افزایش BPM موسیقی، ضربان قلب نیز افزایش می یابد. میزان همبستگی بین این متغیر و ضربان قلب 68/0می باشد که دارای بیشترین مقدار همبستگی در بین سایر متغیرها می باشد. تاثیر نوع موسیقی می تواند تا حدود 50% خطاهای راننده را افزایش دهد. همچنین شدت صوت و BPM موسیقی نیز به ترتیب تا حدود 30% و 40% منجر به افزایش خطاهای رانندگان می گردد.

استفاده از کلاه ایمنی یکی از مهمترین راهکارهای کاهش آسیب های احتمالی موتورسواران در تصادفات ترافیکی است. با وجود اینکه 12 سال از تصویب قانون استفاده از کلاه ایمنی در ایران می گذرد لیکن نرخ استفاده از آن در میان موتورسواران بسیار کم بوده و در شهر تهران حدود 30 درصد گزارش شده است. این پژوهش به بررسی مولفه ها و عوامل موثر در استفاده از کلاه ایمنی در میان موتورسواران شهر مشهد بر مبنای داده های گردآوری شده از طریق مصاحبه پرداخته است. از تحلیل مولفه های اصلی برای کاهش ابعاد داده ها و پی بردن به مولفه های رفتاری موثر در موتورسواران بر استفاده از کلاه ایمنی و از لوجیت دوتایی برای توصیف آماری استفاده از کلاه ایمنی استفاده شد. هنجارها و باورها به استفاده از کلاه ایمنی، رفتارهای ناایمنی ترافیکی و آگاهی از قوانین راهنمایی و رانندگی به عنوان مولفه های رفتاری موثر در استفاده از کلاه ایمنی شناسایی شدند. سابقه موتورسواری و متوسط مدت زمان موتورسواری روزانه از ویژگی های موتورسوران بوده که بر تمایل موتورسواران به استفاده از کلاه ایمنی تاثیرگذار هستند. نتایج مدل های تحلیل رفتاری نشان می دهد اعمال قانون، استفاده از برنامه های فرهنگی، تاثیرگذاری بر هنجارهای اجتماعی و نگرش موتورسواران نسبت به استفاده از کلاه ایمنی و برنامه های آموزشی ویژه برای موتورسواران که مرتکب تخلفات خطرناک ترافیکی می شوند، به ترتیب اولویت، مهمترین راهکارهای افزایش تمایل به استفاده از کلاه ایمنی در بین موتورسواران است.

از دیدگاه سیاست گذاران حمل ونقل ، یکی از راهبردهای دستیابی به توسعه ی پایدار در نظر گرفتن عدالت از ابعاد مختلف است. یکی از انواع عدالت که جهت انتخاب پروژه های زیرساخت حمل ونقل از اهمیت ویژه ای برخوردار است، عدالت فضایی است که همان عدالت در میان نواحی مختلف محدوده ی مورد مطالعه است. در این مقاله مدلی جهت انتخاب پروژه های سرمایه گذاری حمل ونقل با رویکرد عدالت فضایی ارایه شده است. بدین منظور دو شاخص دسترسی و ازدحام با رویکرد عدالت فضایی جهت ارزیابی پروژه های حمل و نقل معرفی شده است. در این شاخص ها نواحی با وضعیت بد دسترسی و ازدحام، وزن بیشتری می گیرند. در مدل پیشنهادی در کنار این دو شاخص، شاخص مجموع زمان سفر طی شده در شبکه که نشان دهنده وضعیت کلان شبکه است نیز بکار برده شده است. همچنین یک روش ترکیبی AHP-SMART جهت تعیین وزن این شاخص ها در مدل ارایه شده است. شهر اصفهان به عنوان محدوده ی مورد مطالعه انتخاب شده و شش خیابان پیشنهادی در طرح تفصیلی شهر اصفهان جهت اضافه شدن به شبکه مورد بررسی قرار گرفته است. شبیه سازی سناریوهای مختلف با استفاده از نرم افزار EMME/2 انجام شده و از این طریق داده های مورد نیاز برای محاسبه ی شاخص های مدل فراهم گردیده است. نتایج بیانگر آن است که لحاظ کردن عدالت فضایی می تواند رتبه بندی سناریوهای مختلف را دستخوش تغییر جدی نماید. یک سناریو ممکن است تنها با درنظر گرفتن تاثیر بر کاهش مجموع زمان سفر طی شده در شبکه، سناریوی مناسبی به نظر برسد، اما اگر این سناریو مطلوبیت در نواحی با ‏وضعیت بهتر را بیشتر افزایش دهد، از دیدگاه عدالت فضایی نه تنها بهبودی در وضعیت کلی شبکه حاصل نشده است بلکه ‏وضعیت کلی شبکه به سمت ناعدالتی بیشتر سوق داده شده است.‏

حمل ونقل بخش قابل توجهی از تولید ناخالص ملی هر کشوری را به خود اختصاص می دهد و بخش بزرگی از مصرف سوخت در این حوزه رخ می دهد. به همین دلیل در سال های اخیر توجه زیادی به کاهش مصرف سوخت در مسیریابی وسایط نقلیه صورت گرفته است. مساله مسیریابی وسایط نقلیه از جمله مسایل مهم مدیریت در زمینه توزیع و لجستیک است. در این مقاله به طور جامع به بررسی عوامل موثر در مصرف سوخت در مسیریابی وسایط نقلیه پرداخته شده و با در نظر گرفتن عواملی همچون بار و سرعت وسیله نقلیه، مسافت طی شده، شیب جاده و ترافیک شهری به بهینه سازی مصرف سوخت در مسیریابی وسایط نقلیه پرداخته شده است؛ بدین منظور، با توجه به عوامل ذکر شده یک مدل ریاضی غیر خطی به منظور کاهش مصرف سوخت ارایه گردیده است. با توجه به NP-hard بودن مساله مطرح شده به منظور حل مدل پیشنهادی یک الگوریتم کرم شب تاب بهبودیافته ارایه شده و با الگوریتم کرم شب تاب پایه مقایسه شده است. نتایج نشان دهنده کارایی مناسب الگوریتم پیشنهادی است. این الگوریتم به طور متوسط 2.5% بهتر از الگوریتم پایه عمل نموده است. از سوی دیگر مدل جدید سبب کاهش به طور میانگین 13% در مصرف سوخت در مثال های نمونه گردیده است. در نهایت به منظور بررسی تاثیر مدل پیشنهادی یک مطالعه موردی در شهر اصفهان مورد بررسی قرار گرفته است؛ نتایج کاهش 15% مصرف سوخت در یک روز را نشان می دهند.