نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 73 (زمستان 1401)

قرآن در سیر تربیت اعتقادی به معرفی الگوها پرداخته است. با بررسی آیات می‌توان «ابرار» را از جمله بهترین معرف تربیت اعتقادی قرآن دانست. قرآن در سیر تربیت اعتقادی به طرح نگرش، بینش و رفتار موحدانه و مومنانه ابرار پرداخته است.قرآن «ابرار» را اهل تذکر و توجه به معارف حقه و نگرش و بینش توحیدی می‌داند. بررسی مدبرانه بینش، نگرش و رفتار«ابرار» در قرآن موجب آشنایی باهدف قرآن که هدایت و ارشاد در جهت تربیت انسان کامل است می‌شود. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و به‌منظور بررسی الگوی تربیت اعتقادی در قرآن انجام‌شده است. مطالعات تفسیری حکایت از آن دارد که تربیت اعتقادی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ابعاد تربیت دینی و پایه و زیربنای آن به‌حساب می‌آید و در قرآن و روایات بسیار موردتوجه قرارگرفته است. قرآن که کتاب هدایت و تربیت است، برای تربیت اعتقادی انسان‌ها از الگوی«ابرار» در سه بعد بینش ، گرایش و رفتار استفاده کرده است. مولفه‌های تشکیل‌دهنده این الگو به ترتیب شامل توحید باوری، نبوت باوری، معاد باوری؛ محبت و عشق به خداوند، محبت و عشق به پیامبر و ایمه، علاقه و میل به آخرت؛ اطاعت و پیروی عملی از دستورات خداوند، پیامبر و ایمه، انجام رفتارهای مومنانه به‌منظور رسیدن به بهشت و ترک اعمال ناپسند برای دوری و نجات از جهنم و عذاب اخروی می‌باشند. در این الگو، هریک از سه بعد بینش، گرایش و رفتار با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند که در تربیت اعتقادی باید همه باهم در نظر گرفته شوند تا الگوی تربیت اعتقادی مطلوب شکل بگیرد.

ازآنجاکه قرآن کتاب هدایت است،عنایت خاصی به تقویت بینش تاریخی مسلمانان داشته است.قصص قرآنی نشان برجسته بینش تاریخی قرآن بوده است.بخش اعظمی از آیات و معارف قرآن اختصاص به داستان پیامبران دارد.یکی از شیوه‏های ظریف و متنوع در فهم و بیان معارف قرآن کاربرد«قصه‏های قرآنی» است. بدون شک ، قصص قرآنی یکی از وجوه برجسته اعجاز قرآنی تلقی شده وهم چنین یکی از جالب‌ترین مباحث علوم قرآنی است.اهداف قرآن را می‌توان در قصص نیز مشاهده نمود.قرآن خود، هدف از بیان داستان‌ها را درس گرفتن انسان‌ها معرفی کرده و درآیات فراوانی، به تامل در سرگذشت پیشینیان، سفارش کرده است. داستان‌های قرآنی،بر اساس آموزه‌های قرآن واقعیت‌هایی هستند که خردمندان از آن‌ها عبرت می‌گیرند و موجب هدایت مومنان می‌شود.براین اساس هدف مقاله حاضر بررسی نقش قصص قرآنی در معرفی صفات پیامبران (با تکیه‌بر سوره انبیاء)خواهد بود. نتایج پژوهش درباره هدفمندی سوره انبیاء بر اساس تفسیر المیزان معرف آن بوده که غرض سوره «گفتگو پیرامون مسیله نبوت است که مسیله توحید و معاد را زیربنای آن قرار داده است».از بیست‌وپنج پیامبری که نام آن‌ها در قرآن آمده، نام هفده پیامبر در این سوره ذکرشده‌اند:حضرت موسی(ع)،هارون،ابراهیم،لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، ذوالکفل، یونس(ذوالنون)، زکریا، یحیی.افزون براین از پیامبر اسلام (ص) و حضرت عیسی (ع)نیز بدون ذکر نام سخن رفته است.در این سوره بیشترین نام پیامبران گزارش‌شده است،به همین دلیل این سوره را «انبیاء» نامیده‌اند.نتایج نهایی پژوهش نشان داده که 40آیه به«قصص پیامبران(نبوت عامه) » و19آیه به «پیامبر اکرم(ص)(نبوت خاصه)»پرداخته‌شده است.اختصاص53 درصد سوره انبیاء به موضوع «نبوت (عامه و خاصه) »معرف تناسب غرض سوره بر اساس تفسیر المیزان (موضوع نبوت) با قصص قرآنی بوده است.سوره انبیاء مصداق نقش قصص قرآنی در معرفی صفات پیامبران الهی است.ماهیت مباحث قصص قرآنی آن از نوع « معرفی صفات پیامبران الهی» بوده و کمتر به مباحث حوزه گفتمان بین پیامبران و اقوام مربوطه پرداخته‌شده است. درمجموع 20صفت پیامبران شناسایی‌شده که در دودسته صفات(منتسب به خداوند و منتسب به خود پیامبران) سنخ شناسی شده‌اند. پنج ویژگی که بیشترین صفات معرفی‌شده پیامبران در سوره انبیاء بوده‌اند عبارتنداز ازصالحین بودن،مشمول رحمت الهی شدن،نجات خداوندی،استجابت خداوندی و ندای پیامبران باخداوند.

نقش معلم و شیوه تعلیم وتربیت او اصلی ترین نقش و موثرترین عامل در پرورش وشکوفایی دانش پژوهان وانتقال مفاهیم علمی است. شخصیت ، دانش و روش های معلم است که انسان ساز و شاگرد پرور خواهد بود. این مقاله به اصول، شیوه ها، وعلل برتری تعلیم وتربیت قرآنی بر سایر شیوه ها پرداخته است وآنگاه شیوه تعلیم وتربیت قرآنی امام جعفر صادق(ع) که گستره دانش و جایگاه علمی شان نه تنها فرامذهبی که فرادینی و جهانی است مورد بررسی وتحلیل قرار گرفته است.آنچه در این مقاله به بررسی و تحلیل حیات علمی و شیوه تعلیم وتربیت قرآنی امام جعفر صادق(ع) و روش تدریسی این معلم بی‌نظیردر بر گزاری آزمون از شاگردان مکتب علمی خویش پرداخته است.دست آورد این پژوهش معرفت یابی بر برنامه تعلیم وتربیت قرآنی وشیوه های تعلیم وتربیت در مکتب امام جعفر صادق(ع) است.

مساله این پژوهش، کشف جایگاه و نقش« مربی الگو» در تربیت اعتقادی قرآن به ترتیب نزول در مراحل"اقدام،اشاعه و اقامه" است. معرفی مربی الگو و نقش آن در فرآیند تربیت اعتقادی متربیان بسیار کارساز است. یافته‌ها حاکی از آن است که قرآن برای تربیت اعتقادی انسان‌ها به معرفی رسول‌الله(ص) به‌عنوان یک مربی الگو، انسان‌ساز و کمال بخش پرداخته است و آیات قرآن به ترتیب نزول گویای سیر مربیگری او در تربیت اعتقادی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌باشد.این پژوهش به نقش و جایگاه« مربی الگو» با رویکرد به بینش و نگرش مومنانه، رفتار مومنانه، منطق، حکمت و موعظه حسنه رسول‌الله(ص) پرداخته و دست آورد آن ارایه تاثیرات این مربیگری بر خودسازی، دیگر سازی، خانواده سازی، جامعه سازی و تمدن سازی در مراحل"اقدام،اشاعه و اقامه" است .

یکی از مهم‌ترین نعمات الهی، نعمت سلامتی کامل است؛ افرادی که از این نعمت برخوردار نیستند معمولا ناراحت و عصبانی‌اند و خیال راحتی ندارند. قرآن کریم و روایات بر مبحث سلامتی تاکید فراوانی داشته‌اند و آن را به سلامت جسمی و روانی منقسم کرده‌اند. پژوهش حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی سلامت روانی را از منظر آموزه‌های اسلامی موردبررسی و تحلیل قرار می‌دهد. پس از بررسی آموزه‌ها می‌توان دریافت ارتقای سلامت روانی راهکارهای متفاوتی در ابعاد مختلف دارد، مانند «بینشی، منشی، انگیزشی و کنشی».هر یک از این راهکارها در جای خود انواعی دارد لذا این پژوهش با تاکید بر بعد منشی به‌صورت نظری به سلامت روان می‌پردازد که نوعی پژوهش میان‌رشته‌ای در جهت توسعه و تلفیق علوم انسانی- اسلامی به شمار می‌رود نتیجه آنکه در اسلام راهکارهای منشی مختلفی جهت ایجاد آرامش روانی معرفی‌شده است عبارت‌اند از: تقوی، یاد خدا،توبه- استغفار، شکر نعمت، صبر، نماز، روزه، نیایش، انس با قرآن و امثالهم. رعایت هر یک از این موارد در جای خود سبب ایجاد آرامشی معنوی در فرد یا افراد خواهد شد.

مسیله شعر نقش فوق‌العاده عمیقی در نشر معارف قرآن و اهل‌بیت عصمت و طهارت دارد.چه‌بسا یک بیت شعر می‌تواند محتوا را در فکر مخاطب به‌خوبی رسوخ دهد.در واقعه غدیر خم، پس‌ازآن که پیغمبر امیرالمومنین علی(ع) را به‌عنوان ولی و جانشین خود به مردم معرفی کرد به حصان بن ثابت امر کرد تا برای آن خطابه‌ها و مجلس، شعر بگوید و این روایات نشان از اهمیت شعر دارد.شعر امروز در منبر نقش اساسی دارد. شعر بیش از نثر در مخاطب اثرگذار است .شعر هم برای گوینده سخن و هم برای مداح و شاعر قالب بسیار موثری است که می‌توانند در بیان مدح اهل‌بیت(ع) از آن استفاده کرد. تقدیس و تجلیل از مقام یک زن کامله، معصومه، مومنه، عالمه و محدثه که سوره کوثر و بسیاری از آیات قرآن در منقبت او نازل‌شده در قالب یک صلوات مخصوصه ظهور یافته است. این مقاله به بررسی و تبیین صلوات فاطمی و اسرار آن پرداخته است. دستاورد این مقاله انعکاس ابعاد باعظمت شخصیت فاطمه زهرا در لسان شعر است.

انسان موجودی کمال گرا ست. خواهان کمال است و در این مسیر بسیار تلاش می کند تا به کمال مطلق دست یابد.از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است، کمال خود را در اجتماع می جوید و با اختیاری که خداوند به انسان ارزانی داشته است و ابزار های لازم برای شناخت ،انسان می تواند مسیر کمال خویش را انتخاب نماید و در مسیر آن حرکت نماید. انسان موجود پیچیده ای است که بنابر قابلیت های روحی و روانی خویش قادر است بر محیط اطراف خود اثر بگذارد و یا منفعل و اثر پذیر باشد. جریان تاثیرپذیری یا تاثیر گذاری چنان به آرامی صورت می گیرد که شاید شخص حتی متوجه تاثیر دیگران نشود. لذا نمی توان نقش محیط اطراف را در شکل گیری شخصیت انسان نادیده گرفت.انسان خواه و ناخواه از محیط اطرافش تاثیر می پذیرد. در این مقاله سعی برآن است تا با بررسی واژه ی الگو و اهمیت آن، عوامل موثر در گزینش الگو از سوی مردم بیان شود و به نمونه هایی از الگوهای قرآنی اشاره گردد.