نشریه اندیشه های قرآنی
سال نهم شماره 17 (بهار و تابستان 1401)

مشورت و هم فکری یکی از دستاوردهای حیات بشری بلکه از آموزه های دین و نکاتی است که در سیره بزرگان آیین جایگاه بی بدیلی داشته است. در قرآن کریم و در روش حضرات معصومینD و بزرگان و علمای برجسته و رهبران نیک اندیش و عادل و صالح و مدبر، این سیره و تدبیر وجود داشته که همه با هم به گفتگو و مشورت بپردازند و کارها را با انجام شورا بین خود و تعامل و تضارب فکری به انجام رسانند، زیرا این روش باعث می شود علاوه بر تعمیق و تشویق و تحریک و تهییج، حس هم افزایی و مشارکت جمعی میان آحاد مردم، استفاده از اندیشه های مختلف و ابتکارات و خلاقیتهای ذهنی نهادینه شود و بهترین تصمیم ها به دست آید و اجرایی شود. این پژوهش با تکیه بر روش تحلیلی توصیفی وبا توجه به منابع دست اول کتابخانه ای و تفسیری پیرامون مشورت در ضمن بررسی دیدگاه های مختلف است. پژوهش حاضر در مقام نتیجه بر آن است که نشان دهد مشورت در تربیت مورد تاکید بوده و آیات متعددی در قرآن کریم و به خصوص آیه 38 سوره شورا، به مناسبت های مختلف، گویای این حقیقت است که مشورت در امور مختلف چه آنها که به ظاهر کم اهمیت اند و چه آنها که در واقع پر اهمیت، از ارکان تدبیر اسلامی و تفکر عقلایی است که قطعا منطبق بر آموزه های دینی و تربیتی هم قراردارد.

در این پژوهش ابتدا به تحلیل لفظ مقام  با توجه موقعیت آن - مقام رب، مقام ابراهیم،  مقام محمود و. . . - که در آیات قرآن آمده است، پرداخته و از آن میان معنای موقعیت، جایگاه، رتبه و شان که در اصطلاحات اجتماعی هم همین معنا به ذهن تبادر می کند، مدنظر این پژوهش است. و سپس  به خود حقیقت و ماهیت مقام و تحلیل آن ها با تکیه بر دو تفسیر ارزشمند- تفسیر المیزان از علامه سید محمدحسین طباطبایی و تفسیر القرآن الکریم از صدرالمتالهین شیرازی و دیگر اثار و آرای تفسیری ایشان- می پردازد. مانند مقام خلافت(جانشینی) خدا مقام رسالت و نبوت و امامت و ولایت و مقام هدایت و قضاوت که تجلی آن بیشتر در دنیا و دار تکلیف است و مقاماتی مخصوص جایگاه آخرت است مانند مقام شفاعت و مقامی که در هر دو دنیا وجود دارد و ان مقام ربوبی شامل هر دو دنیاست و هم مقام عبودیت و بندگی.

خانواده، مهم ترین رکن نهاد جامعه و اثرگذارترین، نهاد تربیتی در جوامع اسلامی، به شمار می‏آید، به گونه‏ای که می‏تواند منشا تحول فردی و اجتماعی و رشد ارزش‏های انسانی در میان اعضای آن باشد و مهم ترین کانونی است که فرد برای بار نخست، ابتدا در آن رشد و پرورش می‏یابد و در تربیت نسل آینده اثر مستقیم خواهد داشت، قرآن کریم و روایات برای داشتن خانواده صالح ویژگی های ممتاز و نمونه های بسیار آموزنده از پدران و مادران نمونه را به ما معرفی کرده است؛ والدین گرامی و زوجین در اداره این نهاد مهم، باید به این ویژگی ها و نمونه ها بیشتر توجه کنند و از دستورات و سبک زندگی و تربیتی خود و همه اعضای خانواده، بهره گیرند تا بتوانند با عبور از مسیر درست، به سمت تکامل، سعادت و تقرب الهی دست یابند. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و از نوع کتابخانه ای است که منبع اصلی آن قرآن کریم و احادیث بوده و به شاخصه های رفتاری مشترک بین زوجین، پرداخته شده است.

یکی از قراین کشف مراد جدی متکلم، سیاق موجود در کلام وی می باشد. در تفسیر آیات الاحکام توجه به سیاق نقش مهمی را دراستنباط حکم فقهی ایفا می کند. پرسش اساسی پژوهش حاضر این است که سیاق چه جایگاه و نقشی در تفسیر آیه وضو دارد؟ این پژوهش با تحلیل نظریات فقیهان و مفسران پیرامون نقش سیاق در تفسیر قرآن، تلاش دارد نقش آفرینی سیاق را در تفسیر آیه وضو تبیین نماید. نگارنده با گردآوری اطلاعات از منابع موجود پیرامون کاربرد سیاق در تفسیر آیه وضو در کتابخانه ها و مراکز علمی و با روش تحلیلی، توصیفی به این نتیجه رسیده است که با استمداد از قاعده سیاق می توان وجوب مسح پا به جای شستن آن، جواز مسح پا به صورت منکوس و موضوعیت داشتن حرج در وجوب تمیم را از آیه وضو استنباط و استخراج نمود.

حسن معاشرت در اصل تنها جنبه اخلاقی دارد که در محدوده زندگی چه زندگی خانوادگی، فردی، اجتماعی و... رخ می دهد. هدف از حسن معاشرت همان اخلاق نیکو در زندگی اجتماعی است؛ به بیان دیگر خوش خلقی به معنای معاشرت نیکو و برخورد نیک با دیگران است. این صفت اوصاف بسیار با ارزشی است که باید در فرد و جامعه موردتوجه قرار بگیرد و یکی از بهترین عوامل پیشرفت برای فرد و جامعه می باشد که چنین رفتاری هم در قرآن و هم در سیره معصومینD به آن سفارش شده است. از نظر قرآن کریم اصل و اساس رفتار و تعامل در خانواده و میان زن و مرد معاشرت به معروف آمده است. معاشرت به معنای هم نشینی و نشست وبرخاست با دیگران و اختلاط در زندگی با دیگران معنا شده است. حسن معاشرت نیز به معنای خوش رفتاری می باشد. از آنجا که انسان ها ناگزیر از برقراری ارتباط با یکدیگر هستند، باید متخلق به اخلاقی نیکو بوده تا بتوانند در روابط با دیگران خصوصا خانواده داشته باشد

انسان مطلوب و کامل، یکی از مباحث بنیادین در مکتب اسلام و روان شناسی مثبت گرا است. رشد هماهنگ و متوازن استعدادها، ارزش ها و نیروهای معنوی بالقوه و توجه به تمام ابعاد وجودی، از ویژگی های انسان مطلوب است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مولفه های انسان مطلوب در روان شناسی مثبت بر اساس آموزه های اسلام است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و تطبیقی، مقایسه ای است. به این صورت که در گام اول به توصیف، تجزیه و تحلیل مولفه ها در منابع اسلامی و روان شناسی پرداخته شده و در مرحله بعد، مولفه های روان شناسی مثبت گرا مورد بررسی تطبیقی و مقایسه ای با مولفه های مستخرج از منابع اسلامی قرار گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که مولفه های انسان مطلوب در اسلام و روان شناسی مثبت در بیشتر موارد، مشترک و در مواردی نیز دارای افتراق هستند. امید و خوش بینی، مهربانی، سخاوت، صداقت، عدالت، اعتدال، معنویت، قدردانی، بخشش و... از جمله مولفه هایی است که در هر دو مکتب، جزو فضیلت ها به شمار آمده و از عوامل رسیدن انسان به کمال و خودشکوفایی است. عشق به خدا، اخلاص، توکل، حسن خلق، زهد، قناعت، استقلال، ادب، رغبت به آخرت، حکمت، امانت داری، عبادت، التزام به فرایض و... مولفه هایی است که منحصرا در اسلام بیان شده است و کنجکاوی، پشتکار، خلاقیت، دوست داشته شدن، رهبری، جذابیت، انصاف و برابری، رضایت و خرسندی و... منحصرا در روان شناسی مثبت، جزء فضیلت ها و مولفه های انسان مطلوب و از عوامل رسیدن انسان به کمال و تعالی است.