فهرست مطالب
مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 43 (تابستان 1402)
- تاریخ انتشار: 1402/06/29
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 3-32آرابسک (نقوش استیلیزه گیاهی و هندسی) گاه به عنوان شاخصه هنر اسلامی و از ابداعات تمدن اسلامی شمرده می شود؛ در مقابل این نظر، برخی از مورخان هنر، افزون بر خصوصیات دوره اسلامی، بر مآخذ پیش از اسلام آن، به ویژه مآخذ ساسانی و بیزانسی و انتقال سنت های فرهنگی پیشین هم اشاره کرده اند. در این پژوهش، علاوه بر این دو ماخذ، فرهنگ نبطی هم به مثابه گنجینه ای غنی از مضامین کهن تصویری، به عنوان ماخذی دیگر در زمینه نقش مایه های گیاهی آرابسک اسلامی لحاظ شده است. پرسش اصلی این پژوهش این است که بن مایه ها و نقوش گیاهی در آثار نبطی چه بوده و بر اساس شباهت های نقوش نبطی و اسلامی تا چه حد می توان نقوش نبطی را به عنوان ماخذی برای آرابسک اسلامی به شمار آورد؟ در این پژوهش با رویکردی بر پایه تاریخ فرهنگی و شواهد متنوع، به ویژه آثار مادی و گزارش های باستان شناسان و شباهت های آشکار فرهنگی موجود، نشان داده ایم که نقش مایه های نبطی را هم می توان در شمار خاستگاه های آرابسک به شمار آورد و بر این اساس و باتوجه به تعدد تبارهای تاریخی آرابسک، دیدگاه های ذات گرایانه و قدسی مدارانه سنت گرایان در محدود ساختن دامنه تفسیری این نقوش به هنر اسلامی، بازنگری جدی شده است.کلیدواژگان: آرابسک، عربانه، هنر نبطی، نقوش گیاهی نبطی، هنر اسلامی
-
صفحات 33-53
ظهور اندیشه عثمانیه و نفوذ و گسترش آن در همه دانش های اسلامی از جمله تاریخ به شکل گیری مکتب تاریخ نگاری عثمانیه انجامید. ابن تیمیه عالم سنی سده هفتمی یکی از متاثران از اندیشه و مکتب عثمانیه بود که البته درباره شماری از رویدادهای تاریخ صدر اسلام صاحب دیدگاه های خاص خود است. این مقاله که با روش مقایسه ای نگاشته شده، به دنبال آن است که با استقصای موارد تمایز و تشابه میان تاریخ نگاری عثمانیه و ابن تیمیه در موضوع تقابل علی (ع) و معاویه، به شناخت عمیق تر از گرایش های آنان دست یابد. نتایج حاصل از این مقایسه، نشان داد که مورخان متمایل به مکتب عثمانیه کوشیدند تا با تحریف در برخی از گزارش ها، تصویری غیرواقعی از تقابل علی (ع) و معاویه برای مخاطبان خویش ارایه دهند؛ ابن تیمیه نیز در موارد زیادی در مواجهه با گزارش های تاریخی همسو با این مورخان است. با این همه در برخی موارد همچون نقش علی (ع) در فتنه عثمان، رویکردی متعارض با مبانی تاریخی مورخان عثمانیه اتخاذ کرد.
کلیدواژگان: عثمانیه، مکتب تاریخنگاری عثمانیه، علی(ع) و معاویه، ابن تیمیه -
صفحات 55-84
مذهب و دولت زیدیان از سده سوم هجری در گیلان و طبرستان پدیدار گشت. زیدیان ایران اگرچه خاستگاه تحولات بنیادین در جهان اسلام بودند، اما خود چندان دوام نیاوردند؛ و به زودی با چالش های بیرونی و درونی احاطه گردیدند و دچار ضعف و افول شدند. پژوهش های اندکی درباره عوامل و دلایل این افول صورت گرفته؛ برخی عوامل نادیده گرفته شده و کاستی ها و ابهاماتی نیز در این پژوهش ها راه یافته که انجام پژوهشی تازه را موجه می سازد. این مقاله به دنبال تبیین عوامل افول مذهب و دولت زیدیان در شمال ایران است. بنابر یافته های این پژوهش، علاوه بر دوگانگی رفتار حاکمان و امامان زیدیه، تفرقه و رقابت میان اهالی گیلان و دیلمان، دور شدن نسل های جدید سادات علوی از اسلام و آداب آن، باید قدرت یافتن باوندیه، پشتیبانی این خاندان از مذهب امامیه، تبلیغات عالمان امامی مذهب، چالش مرگبار فداییان اسماعیلی با زیدیان، ظهور فرقه مطرفیه در یمن و تمایل زیدیان شمال ایران به مهاجرت به یمن برای مقابله با آن را به فهرست عوامل افول و زوال مذهب و دولت زیدیه در شمال ایران افزود.
کلیدواژگان: زیدیه ایران، علویان طبرستان، زیدیه و اسماعیلیه، زیدیه و امامیه -
صفحات 85-113مناقب نگاری یکی از گونه های نگارش حدیث است. گسترش تشیع، تعمیق پیوند تشیع و تصوف، خلا امامت در جامعه (با غیبت آخرین امام شیعیان و سقوط خلافت عباسی) و رشد گفتمان مهدویت، سبب تحول در مناقب نگاری شد. این تحول به رشد مذاهب فکری در اهل سنت با گرایش های شیعی انجامید و در آثار صاحبان مذاهب اهل سنت نیز تحول ایجاد شد. این تحقیق با طرح چگونگی تحولات معنایی و نقش عوامل مذهبی، سیاسی و اجتماعی، در پی پاسخگویی به این پرسش است که چگونه مفاهیم بنیادین اندیشه شیعه در مناقب نگاری های فارسی اهل سنت قرون هفتم تا نهم به نفع تشیع متحول شد؟ در این پژوهش مشخص شده در آثار مناقب این دوره، گرایش به ادبیات تقدس گرایانه روندی صعودی داشته است. همچنین مفاهیمی چون عترت و قرابت، تولی و تبری و شفاعت گسترش یافتکلیدواژگان: مناقب نگاری، اهل سنت، تشیع، تصوف
-
صفحات 115-133تیمور گورکانی (حک. 771-807ه) در سومین مرحله از یورش های خود، یورش هفت ساله، در 803ه به شام لشکر کشید. در این مقاله زمینه ها و علل لشکرکشی تیمور به شام بررسی شده، مسیله ای که به جنبه های گوناگون آن در پژوهش های پیشین توجهی نشده است. در سیاست های توسعه طلبانه و دین مدارانه تیمور یورش به سرزمین های شام و مصر در اولویت نبود. او بارها کوشید با نامه نگاری و دیپلماسی نظر ممالیک را به ایجاد روابط مسالمت آمیز جلب کند؛ واکنش ممالیک به پیشنهادهای تیمور، دور از تدبیر و آداب دیپلماتیک بود. راهبرد کلان ممالیک در مواجهه با تیمور، نه صلح و نه جنگ بود، در حالی که تیمور در پی برقراری رابطه سیاسی و اقتصادی و حداکثر پذیرش دست نشاندگی از سوی ممالیک بود. ممالیک نه تنها به مکاتبات تیمور روی خوش نشان نداند، بلکه ایلچیان او را کشتند و بارها به درخواست تیمور برای آزادی یکی از سرداران اش وقعی ننهادند. در این شرایط بود که تیمور به شام حمله کرد و در شهرهای آن به ویژه دو شهر اصلی آن جا، حلب و دمشق، دست به کشتار و ویرانی زد.کلیدواژگان: تیمور و ممالیک، یورش تیمور به شام، برقوق و تیمور، فرج و تیمور
-
صفحات 135-154طی سده نوزدهم، متاثر از مواردی چون سیطره استعمارگران غربی در شرق و بهبود تدریجی ارتباطات، حضور میسیونرهای مسیحی در ایران و دنیای اسلام بیش از پیش گسترش یافت. در این میان، اقدام کلیسا برای اعزام یک میسیونر زن به نام ماری ربکا استوارت برد (1859-1914) در پوشش یک ماموریت پزشکی، زمینه ساز پدیده ای نسبتا نوظهور در روند فعالیت های میسیونری گردید که می توان آن را میسیونری زنانه نامید. نوشتار پیش روی کوشیده با بررسی کتاب ماری برد با عنوان زنان ایران و اعتقاداتشان، پرده از اهداف، شیوه ها و فعالیت تبلیغی او بردارد. این بررسی از کارنامه میسیونری ماری برد روشن می سازد که او با تکیه بر تجربه های مبلغان پیشین و با بهره گیری از شرایط اجتماعی جامعه ایران در آن روزگار، در پوشش یک پزشک -میسیونر، دست به تبلیغ و نشر مسیحیت در ایران زد و در میان زنان طبقه فرودست ایرانی موفقیتی نسبی به دست آورد.کلیدواژگان: ماری برد، مبلغان مسیحی، اسلام و مسیحیت، مسیحیت در ایران
-
Pages 3-32Arabesque (stylized plant and geometric motifs) is sometimes considered as a feature of Islamic art and one of the innovations of Islamic civilization; On the other hand, some art historians, in addition to the characteristics of the Islamic period, have pointed out its pre-Islamic sources, especially the Sassanid and Byzantine sources and the transfer of previous cultural traditions. In this research, in addition to these two sources, Nabatean culture as a rich treasure of ancient pictorial themes has been included as another source in the field of Islamic arabesque plant motifs. The main question of this research is what were the motifs and plant motifs in Nabatean works and based on the similarities between Nabatean and Islamic motifs, to what extent can Nabatean motifs be considered as a source for Islamic arabesque? In this research, with an approach based on cultural history and various evidences, especially material artifacts and reports of archaeologists and obvious cultural similarities, we have shown that the Nabataean motifs can also be counted among the descendants of Arabesque, and on this basis, and considering the multitude of descendants The history of arabesque, the essentialist and mystical views of traditionalists in limiting the scope of interpretation of these motifs to Islamic art, are subjected to a serious revision.Keywords: Arabesque, Arabaneh, Nabatean Art, Nabatean Plant Motifs, Islamic art
-
Pages 33-53
The Idea of Uthmaniyya and its development in all Islamic norms and sciences, including history, led to the formation of the Uthmaniyya school of historiography. Later, Ibn Taymiyya introduced his views to the Islamic community by presenting his views on events such as “Imam Ali's reign”. Using the descriptive-analytical method and with a comparative approach, this research seeks to achieve a deeper understanding of their tendencies by examining the differences and similarities between the historiography of Uthmaniyya and Ibn Taymiyya. The results of the studies indicated that the Uthman historians tried to present an unrealistic Image of the confrontation between Imam Ali and Mua’wiya for their audience by distorting some reports. In the meantime, Ibn Taymiyya also in many cases was agree with Uthman historians, and in some cases such as the role of Imam Ali(PBUM) in the sedition of Uthman, adopted an approach that contradicts their historical foundations
Keywords: AlÊ(PBUM), Mu’awÊya, Uthm§nÊyya, Ibn TaymÊyya -
Pages 55-84
ZaydÊ thought and government appeared in Gīlān and Ṭabaristān from the third century AH. Although this phenomenon became the origin of fundamental changes in the Islamic world, it did not last long and soon external and internal challenges surrounded it and caused its weakness and decline. Few researches have been studied the causes of this decline. There are some ambiguities and lack of comprehensiveness regarding those causes, which justifies the necessity of conducting a new research. This article seeks to explain the factors of the decline of religion and the Zaidian government in northern Iran. It seems that in addition to the causes presented in the previous researches, discriminatory behavior of the ZaydÊ rulers and imams; division and competition between the people of Gīlān and Daylamān, divergence of the new generations of Alavids from Islam and its customs; and regaining of power by Bāvandiya and their support for Twelvers, preaching of Twelver scholars, the lethal challenge of the Ismāʿīliyya devotees with the Zaydis; the emergence of the Muṭarrifiyya sect in Yemen, and the desire of the Zaydis of northern Iran to migrate to Yemen in order to counter it, could be added to the list of reasons for decline
Keywords: Zaydis, Tabaristan, Ismāʿīliyya, Zaidis, Twelvers -
Pages 85-113Writing Manaqib works has been one of the Hadith compilation styles. A deepening of the Shia-Sufism link, the growth of Shia societies, the absence of Imamate in Islam, and the development of a Mahdaviyya environment, transformed the Manaqib writing. This transformation led to the growth of intellectual Sunni sect with the tendency to Shiism. This transformation was also noted in the works of Sunni authors. This study reveals how semantic developments and the role of religious, political, and social factors contribute to the question “Were the Shia thinking concepts in the Persian Sunni Manaqib works of the 14-16th centuries transformed to the benefit of Shia? This study used a historical method based on sources and the literature to suggest that in the Manaqib works of this era, there was a rising tendency to holy literature. Also, such concepts as ‘Itrat and qurbat, tavalla and tabarra and shafa’a expandedKeywords: Writing Man§qÊb, SunnÊ, ShÊa, Sufism
-
Pages 115-133Timår/Tamerlane (r. 771-807/1370-1405) in the third stage of his attacks, the seven-year attack, in 803/1400-1 marched to Syria (Sham). In this article, the grounds and causes of Timur's campaign to the Syria are investigated. In Timår's expansionist and religious policies, attacking the lands of Syria and Egypt was not a priority. He tried many times through letter writing and diplomacy to attract the opinion of the Mamluks to establish peaceful relations. But the reaction of the Mamluks to Timur's proposals was far from tact and diplomatic manners. The grand strategy of the Mamluks in facing Timur was neither peace nor war, while Timår was seeking to establish political and economic relations and to accept maximum support from the Mamluks. Not only the Mamluks did not accept Timår's correspondence, but also killed his emissaries and repeatedly refused Timår's request for the release of one of his generals. It was in this situation that Timår attacked Syria and started killing and destroying its cities, especially the two main cities there, Aleppo and Damascus.Keywords: Timår, Mamluks, Timur's attack on Syria, Barqūq, Timår
-
Pages 135-154During the nineteenth century, due to factors such as the domination of Western colonialists in the East and the gradual improvement of relations, the presence of Christian missionaries in Iran and the Islamic world became more widespread. Meanwhile, the church sent a female missionary named Mary Rebecca Stuart Bird (1859–1914) as part of a medical mission, paving the way for relatively new phenomena in the process of missionary activity, which can be called women's missionary work. What makes this concept even more meaningful is not only the emphasis on the role of women missionaries, but also the focus on the propagation of Christianity among women. Accordingly, the present article tries to examine Mary Bird's book entitled Persian Women and Their Creed and of course the use of other sources and research to explain this female missionary and for the basic research questions, namely the nature of her mission, her approach to Islam, His methods and propaganda tools to find a suitable answer. According to the research findings, the type of approach to Islam, the skillful use of different angles in propaganda, the use of medical needs and social problems of women are very important in advancing the ideal goal of Mary Bird, trying to Christianize Iran.Keywords: Mary Bird, women, missionaries, Islam, propaganda