نشریه مطالعات و پژوهش های اداری
پیاپی 18 (تابستان 1402)

دولت الکترونیک بیش از یک دهه است که توجه زیادی به خود جلب کرده است. پژوهش حاضر باهدف نقش دولت الکترونیک بر ارتقای سلامت اداری با نقش واسطه ای شفافیت سازمانی در مدیران مدارس ابتدایی شهرستان شهریار صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل مدیران مدارس ابتدایی شهرستان شهریار به تعداد 250 نفر است. حجم نمونه آماری بر اساس جدول مورگان 148 نفر از مدیران بودند. ابزار مورداستفاده در این پژوهش پرسش نامه سلامت اداری مک کاسکر (2006)، پرسش نامه دولت الکترونیک تورس (2005) و پرسش نامه شفافیت سازمانی النشمی (2012) استفاده شد. همچنین روایی صوری و محتوایی پرسش نامه ها، توسط 3 نفر از متخصصان این حوزه مورد بررسی و تایید قرار گرفت و  میزان پایایی 856/0 به دست آمد. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که دولت الکترونیک بر سلامت اداری تاثیر معناداری دارد. دولت الکترونیک بر شفافیت سازمانی تاثیر معناداری دارد. شفافیت سازمانی بر سلامت اداری تاثیر معناداری دارد و نقش واسطه ای شفافیت سازمانی میان رابطه اجرای دولت الکترونیک و سلامت سازمانی مورد تایید است.

شفافیت و پاسخگویی یکی از لوازم بقای سازمان ها و به طور خاص سازمان های صنعتی فعال در حوزه نفت و گاز است. یکی از شیوه های شفافیت این سازمان ها، توجه به انتظارات قانونی آشکار و انتظارات تلویحی شهروندان ذی نفع مناطق بومی است که پالایشگاه در آنجا تاسیس شده است. نظریه ذی نفعان به مثابه پیش فرض این پژوهش قرار گرفته است. رصدکردن انتظارات ادراک شده و میزان تحقق آنها و یا شکل گیری انتظارات جدید از طریق انجام پژوهش های نظرسنجی و رضایت سنجی قابل انجام است. در پژوهش حاضر از طریق طراحی فرم نظرسنجی به صورت پرسش نامه و افزون بر آن، طرح سوال های باز، تلاش شد میزان رضایت و نارضایتی جامعه ذی نفعان محلی پالایشگاه گاز جم مورد ارزیابی قرار گیرد. مشارکت کنندگان به شیوه در دسترس و به شکل هدف مند از میان افراد مطلع از روندهای تعامل پالایشگاه با اقشار رسمی و غیررسمی بومی انتخاب شدند. از شیوه های آمار توصیفی و در مواردی آمار استنباطی برای تحلیل نتایج استفاده شد. همچنین از تحلیل محتوای کمی برای تعیین فراوانی و طبقه بندی و احصاء انتظارات و نارضایتی ها استفاده گردید. نتایج پژوهش بیانگر پایین تر بودن رضایت ذی نفعان از معیار متوسط و مطلوب در سال 1398-1399 بود. همچنین انتظارات برآمده از پرسش های باز از جمله شامل مواردی همچون تعریض و ترمیم راه های مواصلاتی، توجه به صدمات محیط زیستی، برچیدن چاه های عمیق پالایشگاه و... غیره بود.  نتایج باتوجه به نظریه ذی نفعان و شفافیت سازمانی به مثابه ارزش، موردبحث قرار گرفت و پیشنهادهای برآمده از پژوهش برای ترمیم روند خط مشی گذاری شرکت در حیطه ذی نفعان پیشنهاد گردید.

امروزه «دولت شفاف» و «دولت باز» الگوهای نوینی از حکمرانی مطلوب به شمار می رود که بر مبنای آن تمامی روندها و رفتارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دولت به صورتی شفاف و واضح ارایه می گردد. اگرچه موضوع شفافیت در ادبیات اداری، مفهومی نسبتا نوین است، اما مولفه ای بنیادین در کارآمدی و جلب اعتماد ذی نفعان، شناخته می شود. شفافیت و مسیولیت پذیری ارتباط تنگاتنگی با هم دارند چرا که شفافیت مسیولیت ایجاد می کند. دستگاه های اجرایی به عنوان بازوهای اجرایی دولت، کانون عرضه و سنجش شفافیت به شمار می روند که می توانند به رفع ابهام از عملکرد دولت کمک نمایند. پژوهش حاضر از منظر هدف، کاربردی و از منظر ماهیت، در زمره پژوهش های توصیفی تحلیلی جای می گیرد که با روش کتابخانه ای و اسنادی به مطالعه تحلیلی، انتقادی و توصیف روابط علی میان متغیرها می پردازد. در این روش همچنین از دانش صریح و ضمنی حاصل از تجربیات سازمانی به منظور تدوین الگو و نقشه راه استفاده شده است. مطابق یافته ها، عوامل موثر بر شفافیت سازمانی وزارت آموزش وپرورش عبارت اند از: مدیریت تعارض منافع، فهم درست و ترویج گفتمان، یکپارچه سازی سامانه ها، عدالت داده ها، تدوین نظام جامع شفافیت رسانه ای و تنقیح مقررات.

هدف این مطالعه بررسی نقش دولت الکترونیک در کاهش فساد و اثربخشی شفافیت دولتی همراه با راهکارها و چالش های شفافیت در دولت بوده است. مطالعه حاضر از نوع توصیفی است و به لحاظ هدف، کاربردی است. برای این منظور با مرور ادبیات گذشته به بررسی مسیله پژوهش پرداخته شد. در همین راستا می توان اذعان داشت که دولت الکترونیک قدرت را در میان کارمندان دولت توزیع و غیرمتمرکز می کند، فساد را کاهش می دهد و شفافیت و پاسخگویی را با گزارش فساد از طریق رسانه های اجتماعی، فرم های شکایت آنلاین و غیره افزایش می دهد. علاوه بر این، عوامل اصلی شناسایی شده اند که فساد را از طریق دولت الکترونیک کاهش می دهند. این مطالعه مدلی را برای استفاده از دولت الکترونیک پیشنهاد می کند که دارای پیامدهایی برای طراحان، توسعه دهندگان و سیاست گذاران برای ایجاد سیستم های کاربرپسند است که بوروکراسی و تعاملات فیزیکی با کارمندان دولتی را کاهش می دهد درحالی که سیستم های مبتنی بر کاغذ را به حداقل می رساند. در این راستا دولت ها می توانند با پیاده سازی یک سیستم غیرمتمرکز از دست کاری سیستم جلوگیری کنند و فساد را در میان کارمندان دولتی رده بالا کاهش دهند. این امر شامل اقداماتی مانند نظارت بر امور، آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرایند اتوماسیونی، کاهش دیوان سالاری، رویه های ساده شده و پشتیبانی مشتری در زمان واقعی است. همچنین دولت الکترونیک پیامدهای اجتماعی برای کاهش قدرت انحصاری و میانجی گری در میان مقامات رده پایین و مقامات رده بالایی که هنوز در فساد دست دارند ایجاد خواهد کرد.

مقاله حاضر درصدد بررسی مسیله پاسخ و پاسخگویی به ویژه در کلام امیرالمومنین علی (ع) در  نهج البلاغه است. در جامعه اسلامی و بر اساس فرهنگ اسلامی، یکی از مهم ترین مفاهیم ساری و جاری در همه جنبه های زندگی افراد، مفهوم پاسخگویی است، چرا که انسان ها همگی خود را در مقابل جنبه های مختلف عملکرد و زندگی روزانه، در مقابل پروردگار متعال پاسخگو می دانند. این پاسخگو بودن مفهومی فراتر از پاسخ صرف برای رفع تکلیف و باهدف بهبود و تعالی در مسیر زندگی است. با چنین رویکردی و با تسری مفهوم پاسخگویی در جنبه های عمومی و اجتماعی جامعه به عنوان اهرمی قدرتمند، می توان از بسیاری از مفاسد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جلوگیری نمود و کشور را به سمت وسوی ترقی سوق داد؛ حال این پاسخگویی در یک سازمان و شرکت دولتی و یا خصوصی باشد، و یا پاسخگویی مسیولین به مردم و یا مردم در مقابل جامعه. اگر بفهمیم و بدانیم که پاسخگویی صرفا مختص و مطالبه مردم و جامعه نیست و ما باید در مقابل اعمال خود به پروردگار هم پاسخگو باشیم همان طور که در شب اول قبر از ما سوال می کنند، بی شک این موضوع خود چراغ راه همه مردم و مسیولین می تواند باشد چرا که تعهد شخص به پاسخگویی دنیوی و اخروی می تواند بسان یک نیروی محرکه و همچنین یک نیروی بازدارنده، سبب تعدیل در انجام امورات مربوطه گردد. در همین رابطه نیازمند این مهم هستیم که نظر بزرگان دین همچون مولای متقیان امام علی (ع) در خصوص پاسخگویی را بدانیم. در این مقاله جستجوی الکترونیکی با استفاده از پایگاه های دادهای مانند: irandoc.ac.ir، sid.ir،ensani.ir،google scholar  با کلیدواژه های: پاسخگویی در نهج البلاغه، مطالبه مردم، کارگزاران، تعهد مسیولین، پاسخگویی دنیوی و اخروی انجام شد. در تحقیق حاضر، تعاریف متعدد و انشعابات پاسخگویی در مطالعات مختلف بررسی گردید. در مجموع تعدادی مقاله به عنوان منابع مورداستفاده قرار گرفتند. در نتیجه تعاریف، دامنه، ضرورت و آداب پاسخگویی بیان می گردد.

این مطالعه با استفاده از یک آزمایش آنلاین در سه موقعیت الف. (پاسخگویی بالا در مقابل کم) ب. (حجم اطلاعات بالا در مقابل کم) پ. (مشارکت بالا در مقابل پایین) (293=n)، به بررسی چگونگی تاثیر تفاوت در میزان شفافیت بر خشم عمومی و اعتماد در زمینه بحران پلیس چین می پردازد و بینش هایی در ارتباط با بحران رسانه های اجتماعی دولتی ارایه می نماید. به طورکلی، شفافیت برای دولت های محلی چین، به ویژه سازمان پلیس، در مدیریت بحران ها به وسیله رسانه های اجتماعی بسیار مهم است. گزارش مسیولیت سازمانی بحران، ارایه پیام های کافی و مبتنی بر شواهد، و فعال کردن بحث عمومی در رسانه های اجتماعی، سه استراتژی شفاف سازی هستند که می توانند در به حداقل رساندن خشم عمومی و بازسازی اعتماد عمومی کمک کنند. نتایج نشان می دهد که در ابتدا حداقل یک شفافیت واحد و یکپارچه باید در زمان بحران به کار گرفته شود. دوم، زمانی که با مواردی که مسیولیت بحران با شما نیست، مواجه می شوید، ارایه اطلاعات باکیفیت بالا، همراه با شواهد محکم می تواند به شما در کاهش خشم عمومی کمک کند که به نوبه خود می تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد. علاوه بر این، این مطالعه نشان می دهد که مجریان قانون باید احتمال سرریز و انباشت اطلاعات و انتظارات پایین غیرمنتظره کلی در شفافیت دولت را در نظر بگیرند.

دولت ها با تغییر در نحوه عملکرد خود در صدد ارتقا و بهبود ارایه خدمات عمومی، موفقیت و کارایی بیشتر در برنامه های خود هستند تا اهدافی چون شفافیت حداکثری، افزایش میزان مشارکت و رضایتمندی شهروندان را محقق کنند. بااین وجود، جدا از گزارش های ارایه شده توسط شرکت های مشاوره، مطالعات محدودی در مورد چگونگی شناسایی تحول دیجیتال در اعمال روزمره مدیران بخش دولتی، چگونگی پیاده سازی پروژه های تحول دیجیتال و نتایج مورد انتظار آن ها وجود دارد. هدف از این مقاله ارایه یک مطالعه موردی به منظور دستیابی به درک درستی از انتظارات فعلی مدیران دولتی در خصوص اجرای پروژه های تحول دیجیتال و همچنین نتایجی است که آنها پیش بینی می کنند این پروژه ها به همراه داشته باشند. تجزیه وتحلیل کیفی بر اساس دیدگاه کارشناسانی انجام شد که در پروژه های تحول دیجیتال دولت مشارکت داشته، دارای شناخت کاملی از تصمیمات دولت بودند و همچنین دانش عمیقی از رویه های اجرایی داشتند. بر اساس نتایج حاصل از مصاحبه های انجام شده، هدف از این تحقیق پشتیبانی مدیران جهت بررسی موانع تحول دیجیتال در بخش دولتی به منظور بهبود این فرایند است.