نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال ششم شماره 2 (پیاپی 22، پاییز 1402)

حدیث خوانی، شیوه ای از فعالیت علمی است که در گذشته، مورد توجه حوزه های علمیه بود. در دهه های پیشین نیز جلسات حدیث خوانی به صورت پراکنده و بیشتر با عنوان درس اخلاق، برگزار می شد. از سال 1390 خورشیدی، با همت انجمن حدیث حوزه علمیه قم و مرکز تخصصی حدیث، برگزاری کلاس های قرایت و شرح حدیث آغاز شد. با پیگیری بسیار، این فعالیت علمی که با هدف احیای سنت حدیث خوانی پایه گذاری شد، توانست یک سال بعد، نظر شورای محترم عالی حوزه را جلب نموده و مجوز رسمی دریافت نماید

روایات اهل بیت علیهم السلام درباره پدیده ای آسمانی به نام «قمر در عقرب» سخن به میان آورده اند. گروهی از احادیث، انجام برخی کارها را در ایام قمر در عقرب نهی کرده اند و گروهی دیگر، راه هایی را برای رهایی از اثرات این پدیده بیان نموده اند. در این پژوهش، هر دو دسته از روایات، تبیین می شود. تاکنون بررسی جامعی درباره احادیث این پدیده نجومی انجام نگرفته؛ درحالی که پرداختن به آن، به دلیل ابتلای عمومی، داشتن عواقب و جدیت معصومان علیهم السلام در بیان این موضوع، ضروری است. شناخت این پدیده و راهکارهای رهایی از عواقب آن، می تواند افرادی که مجبور به انجام کاری در این اوقات هستند کمک نماید. در متن حاضر، ابتدا توضیحاتی درباره شناخت این پدیده و میزان نفوذ آن ارایه شده و سپس برخی از کارهایی که در هنگام قمر در عقرب نهی شده، تبیین می گردد. در پایان، راهکارهایی برای رهایی از عواقب این پدیده بیان خواهد شد. 

توجه به مفهوم انفاق از منظر قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام سبک صحیح و اسلامی هزینه کردن مال را برای انسان نمایان می سازد. نوشتار حاضر، پژوهشی نظری در حوزه فرهنگ قرآنی است که با روش بنیادی توصیفی و با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه ای و با هدف یافتن بایسته ها و معیارهای انفاق از منظر نصوص وحیانی تدوین شده است. در این راستا موضوعات کلی اخلاص، اعتدال، کیفیت و کمیت انفاق، اولویت بندی مصرف و شرایط دیگر انفاق از آیات قرآنی استخراج گشته و سپس با توجه به منابع تفسیری و روایات معصومان علیهم السلام بررسی شده اند. شناخت و رعایت این معیارها، سبک انفاق و هزینه کرد اموال در معیشت دینی انسان را بر اساس آموزه های قرآنی و روایی، رشد داده و فرهنگ انفاق را در جامعه جاری می سازد. 

بحث اشتغال، یکی از مسایل مهم در علم نحو است که باعث تغییر در ساختار عادی جمله شده و با چینش جدید کلمات، در معنای جمله تغییر ایجاد می کند. این تغییر ساختاری در کنار شباهت این قالب بیانی با اسلوب های دیگر مانند تقدیم مفعول به، اهمیت بررسی و فهم معنای این باب را دوچندان می کند. در کتب نحوی بحث های فراوانی پیرامون بررسی احکام لفظی باب اشتغال مطرح شده اما غرض استعمالی این باب کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به همین دلیل در این نگاشته تلاش شده تا با تکیه بر کتاب «معانی النحو» اثر فاضل سامرایی به شناخت معنای باب اشتغال و تطبیق آن بر آیات قرآن کریم پرداخته شود. ساختار باب اشتغال، از جهت خبردادن از اسم پیشین، شبیه مبتدا و خبر است ولی وجود تفاوت اعرابی و اسلوب خاص، سبب شده است که نوعی اخبار ثانوی و فرعی در آن صورت پذیرد. 

واقعه سقیفه، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله، نخستین گام عملی جهت ایجاد اختلاف میان مسلمانان بوده است. در سقیقه بنی ساعده، عده ای از صحابه بر خلاف وصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره خلافت امیر مومنان علیه السلام، ابوبکر را به عنوان جانشین آن حضرت انتخاب کردند. از این رو، جریان سقیفه، فراز مهمی در تاریخ به شمار می رود که باید از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار بگیرد. یکی از ادعاهای برخی از علمای اهل سنت، بیعت اهل حل و عقد با ابوبکر است. ادعایی که در مقاله «بررسی حضور اهل حل و عقد در انتخاب خلیفه اول با شناخت فهرستی حاضران در سقیفه بنی ساعده» رد شد. در مقاله کنونی به اسامی کسانی که با انتخاب خلیفه در سقیفه و خلافت ابوبکر مخالف بودند اشاره می شود تا ادعای یادشده، بیش از پیش نقد و رد شود. در برخی از منابع معاصر، نام 48 تن از مخالفان برده شده، اما پژوهش حاضر 72 تن از مخالفان ابوبکر را معرفی و چگونگی مخالفتشان را تبیین کرده است. در مقاله پیشین به نام 35 نفر از مخالفان ابوبکر اشاره شده بود و این مقاله به 37 تن دیگر می پردازد. پرونده مقاله

کتاب «فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب الارباب» اثر میرزا حسین نوری (م1320ق)، جنجالی ترین کتاب قرآنی دو قرن اخیر می باشد که در آن حدود هزار روایت مطرح نموده است. با توجه به موقعیت و شخصیت محدث نوری و تاثیرگذاری کتاب وی در مناقشات کلامی میان شیعه و اهل سنت و نیز اهمیت فوق العاده مساله، لازم می نمود تا ماخذشناسی جدید و به روزی که در آن، مشخصات غالب نوشته های پیرامون کتاب فصل الخطاب وجود داشته باشد، در دسترس پژوهشگران قرار گیرد تا با توجه به آن به پاسخگویی به شبهات و تحقیقات جدید در این زمینه بپردازند. در مقاله حاضر، مجموعه ای با حدود یکصد عنوان از منابع پیرامون کتاب فصل الخطاب، با اطلاعات شناسنامه ای، معرفی شده است. 

قیام امام حسین× واقعه ای بی نظیر بود که تاثیر بزرگی بر تاریخ اسلام گذاشت. در کتاب های حدیثی روایات فراوانی درباره این واقعه نقل شده است. اقبال درست شیعیان به این موضوع، زمینه ای شد تا عده ای، متونی فاقد اعتبار را درباره واقعه عاشورا به معصومان علیهم السلام نسبت دهند و از این راه، مقاصد مختلفی را دنبال کنند. در این نوشتار یکی از متون منسوب به ایمه^ درباره ورود به ماه محرم و اقامه عزا برای امام حسین علیه السلام بررسی می شود. این روایت در فضای مجازی و برخی از منابر به «حدیث هلال محرم» معروف شده است.