فهرست مطالب

فصلنامه انتظار موعود
سال بیست و سوم شماره 81 (تابستان 1402)

  • تاریخ انتشار: 1402/06/21
  • تعداد عناوین: 7
|
  • خدامراد سلیمیان صفحات 5-27

    روایت هایی که ترکیب «انتظار الفرج» در آن ها آمده است، در مفهوم ظاهری خود، چشمداشت رفع گرفتاری ها و گشایش را القا می کنند. این ترکیب با ناهمگونی هایی، هم در فضای فکری شیعه و هم در منابع روایی و تفسیری اهل سنت مورد استناد قرار گرفته است. این مقاله در قالب پاسخ به این پرسش ساماندهی شده است که ترکیب یادشده چگونه در دو فضای فکری و منابع روایی و تفسیری شیعه و اهل سنت، ناهمگون مورد استفاده قرار گرفته است. این تعبیر، در میان شیعیان در حوزه مباحث مهدویت وارد شده و در میان اهل سنت با وجود باور بیش تر گروه های فکری آنان به موضوع مهدویت، به ادبیات مهدویت آن ها راه نیافته است. مقاله پیش رو با رویکرد مذکور سامان یافته، بر آن است تا با بازنمایی روایات در دست، این دو جریان را در نگاه قرار داده، گستره مفهومی و کاربست هر یک را در مباحث فریقین بررسی کند. تا این که در پس این بررسی ها و تحلیل های حدیثی، روشن شود که این ترکیب، در گذر زمان و در منابع فریقین دو کاربست ناهمگون داشته است. شیعه بر اساس مبانی باورمندی خود به مهدویت و مهدی موعود، عالی ترین مصداق انتظار فرج را، انتظار ظهور مهدی موعود؟عج؟ دانسته و بر آن تاکید کرده است؛ در حالی که اهل سنت فقط از آن، امید به گشایش سختی ها و گرفتاری ها را در نظر گرفته است.

    کلیدواژگان: افضل الاعمال، انتظار الفرج، فریقین، مهدویت، شیعه، اهل سنت
  • علی مویدی صفحات 28-53

    مهدویت و جامعه آرمانی صالحان در قرآن کریم، در قالب سنت های الاهی، به ویژه «سنت استخلاف صالحان»، تبیین شده است. پژوهش پیش رو با روش «توصیفی-تحلیلی» و تفسیر قرآن با قرآن، به شناخت صحیح و کاملی از استخلاف صالحان در امت خاتم و تشابه آن با استخلاف در امت رسولان؛ از جهات فراوان و جدیدی در این زمینه دست یافته است. طبق یافته های این پژوهش، بر اساس وعده الاهی، مبنی بر داوری خدای سبحان در امت رسولان، از جمله امت رسول خاتم؟صل؟ مجرمان با نزول عذاب استیصال، ریشه کن شده و پس از آن، صالحان نجات یافته از عذاب، وارث زمین می گردند. بنابراین، کاربرد استخلاف صالحان، در قرآن کریم، به معنای جانشینی و جایگزینی صالحان در زمین، به جای مجرمان هلاکت یافته به وسیله عذاب استیصال است و میان امت رسول خاتم و سایر امت رسولان، در این سنت الاهی، همانند سایر سنت ها، هیچ گونه تفاوتی وجود ندارد و به همان شیوه اجرا خواهد شد و این همسانی، هم در اصل سنت استخلاف و هم در نحوه فرایند آن و هم در سنت های مرتبط با آن، برقرار است. این سنت، در امت رسولان، محقق شده است؛ ولی در سه امت محمدی، موسوی و عیسوی؟عهم؟، در آخر الزمان، در عصر ظهور امام مهدی؟عج؟ اجرا خواهد شد.

    کلیدواژگان: سنت های الاهی، استخلاف صالحان، عذاب استیصال، سنت قضاوت
  • مصطفی رضایی صفحات 55-75

    امروز مباحث «تمدن نوین اسلامی» و «مهدویت پژوهی» به نحوی گسسته در حال مطرح شدن است و محققان هرکدام از دو رشته، جدا از دیگری در حال طرح ریزی مباحث خود هستند. طبیعی است ابهام این ارتباط و نسبت موجود بین آن ها، سبب پراکنده کاری و موازی کاری پژوهشی بین دو رشته خواهد شد. مضاف بر این، در منظومه فکری مقام معظم رهبری، تمدن نوین اسلامی و مهدویت، رابطه ای تنگاتنگ دارند. بر همین اساس، ضروری است نسبت بین این دو مقوله از منظر ایشان مورد تحلیل و واکاوی قرار گیرد. در این اثر، با روش «توصیفی تحلیلی» بدین امر پرداخته خواهد شد. نتیجه اثر پیش رو، این که در منظومه فکری مقام معظم رهبری، تحقق تمام و کمال تمدن نوین اسلامی در عصر ظهور خواهد بود. در این میان، هدفگذاری انقلاب اسلامی بر دستیابی به تمدن نوین است؛ بدین سبب که به میزان پایه گذاری این تمدن، حلقه های مقدمه سازی ظهور در روند طولی خود پیش تر خواهد رفت. لذا تمدن نوین اسلامی، مهم ترین، بلکه تام ترین سبب در مسیر تسهیل گری ظهور محسوب می شود.

    کلیدواژگان: مهدویت، تمدن نوین اسلامی، اندیشه مقام معظم رهبری، مقدمه سازی ظهور
  • حسن ملایی صفحات 77-98

    «آرمان خواهی» یکی از امیال فطری است که مدیریت آن نقش بسزایی در موفقیت انسان ها دارد و عدم کنترل آن باعث تلخ کامی در زندگی خواهد شد. از طرفی، در مجموعه معارف اسلامی با آموزه ای به نام «مهدویت» و «انتظار» روبه رو هستیم که همپوشانی فراوانی با این میل فطری دارد. این مقاله در صدد است با تدوین کتابخانه ای بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و تحلیل آن به روش «توصیفی-تحلیلی»، ضمن استخراج ماهیت دو مقوله آرمان خواهی و انتظار موعود در سخنان امام خامنه ای، به این پرسش پاسخ دهد که در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای، نقش متقابل آرمان خواهی و انتظار موعود چیست. بررسی ها نشان می دهد که در منظومه فکری ایشان، در دو مقوله آرمان خواهی و انتظار ظهور و نیز در نسبت بین این دو، نکات بدیع و نوآوری های قابل توجهی وجود دارد. در اندیشه ایشان، آرمان خواهی دینی با ایدئالیسم غربی دارای تفاوت اساسی است؛ کما این که بین انتظارعرفی و انتظار اصطلاحی تفاوت های مهمی یافت می شود. علاوه بر آن و در نقش متقابل این دو موضوع، از منظر مقام معظم رهبری، همان گونه که میل آرمان خواهی در اوج خود، آدمی را به سوی آرمان اسلامی مهدویت سوق می دهد؛ انتظار موعود و فرهنگ برخاسته از آن نیز، آیین صحیح آرمان خواهی را به انسان های کمال طلب، آموزش می دهد و آن ها را به حفظ الزاماتی موظف می کند.

    کلیدواژگان: آرمان خواهی، مهدوی، انتظار، امام زمان، آیت الله خامنه ای، ایدئالیسم
  • لیلا شریفیان، محسن حیدرنیا، محمد کلهر صفحات 99-118

    حکومت شیعی برای اولین بار بعد از قرن ها حضور مذهب تسنن در ایران، به صورت رسمی در زمان حکومت شاه اسماعیل اول تشکیل شد. این موضوع از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته شده است؛ اما یکی از مسائل خاصی که در این پژوهش بدان پاسخ داده شده است؛ چگونگی بهره برداری از باور اندیشه مهدویت، به عنوان یکی از علل اصلی مشارکت و وحدت ملی مردم و اعلام مذهب شیعه به عنوان رهاورد حکومت شاه اسماعیل اول است. در این پژوهش، سعی شده است با استفاده از منابع کتابخانه ای و مقاله های مرتبط و به روش «توصیفی _ تحلیلی» با رویکردی متفاوت، یافته های جدیدی از بازتاب اندیشه مهدویت در بخش ساختار حکومت که با تحریفات و تفسیرهای متفاوتی از اصل اندیشه مهدویت، ترویج قریب الوقوع بودن ظهور منجی و نیابت شاه اسماعیل اول از جانب امام غایب همراه بود؛ آسیب شناسی شود. این یافته ها سبب مشروعیت و مقبولیت حکومت وی گردید.

    کلیدواژگان: اندیشه مهدویت، حکومت صفوی، شیعی ملی، شاه اسماعیل اول
  • هادی بیاتی، سید باقر حسینی کریمی صفحات 119-141

    به قدرت رسیدن «سربداران» تاثیر بسزایی بر تاریخنگاری ایران داشت و موضوعات جدیدی را وارد این عرصه کرد. موضوع «مهدویت» و «موعودگرایی» از جمله مهم ترین مسائلی بود که در این دوره مورد توجه تاریخنگاران قرار گرفت. این نکته، مسئله اصلی پژوهش حاضر است که تلاش خواهد شد با استفاده از داده های کتابخانه ای و تحلیل آن ها به روش «توصیفی- تحلیلی» به ویژگی های مهدی باوری و انتظار حضرت مهدی؟عج؟ در تاریخ نگاری این دوره پرداخته شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که از منظر تاریخ نگاران، سربداران در دوره خود به ترویج فرهنگ انتظار و تشویق مردم برای ظهور امام زمان؟عج؟ پرداختند. این امر ابتدا توسط شیخ خلیفه و شاگردش شیخ حسن جوری انجام شد؛ اما در دوره حکمرانی درویش عزیز، اندیشه انتظار به افراط کشیده شد که در نهایت به ظهور دولت مهدوی در طوس انجامید و در آن حکومت به نام «السلطان محمد المهدی» سکه زدند و در نهایت توسط خواجه علی موید این افراط گری اصلاح شد.

    کلیدواژگان: تاریخ نگاران، مهدویت، سربداران، انتظار
|
  • Khodamorad Salimiyan Pages 5-27

    The narratives containing the combination of " Intiẓār al-Faraj" suggest, in their literal sense, the anticipation of the disentanglement and the removal of hardships This combination has been cited with inconsistencies, both in the intellectual sphere of Shia and in the narrative and interpretive sources of the Sunni community. This article is structured as a response to the question of how the aforementioned combination has been inconsistently utilized in two distinct intellectual spaces and authoritative sources of Shia and Sunni interpretations, exhibiting inconsistency between the two sects. This interpretation has entered the field of Mahdism discussions among the Shias, yet despite the belief of the majority of Sunni groups in the subject of the Mahdism, their literature has not reached this level of exploration. The leading article has been structured with the aforementioned approach in mind, aiming to present these two movements by representing the narrations at hand, examining the extent of the conceptual framework and the application of this phrase in the discussions of both sects; Until through these investigations and hadith analyses, it becomes apparent, that this combination has had heterogeneous applications over time and in the sources of the two sects. The Shia, based on its doctrinal foundations in Mahdism and Messianism, considers the advent of the Promised Mahdi as the most sublime example of the expectation of relief, and has emphasized it; whereas the Sunni only considers it as hope for the alleviation of hardships and tribulations

    Keywords: best deeds, waiting for relief, two sects, Mahdism, Shia, Sunni
  • Ali Moayedi Pages 28-53

    The doctrine of Mahdism and the ideal community of the righteous in the Noble Quran, presented in the framework of divine traditions, especially the "tradition of the succession of the righteous," has been elucidated. This following research, utilizing a descriptive-analytical approach and interpreting the Quran with the Quran, has achieved a comprehensive and accurate understanding of the succession of the righteous in the Ummah of the Seal of the Prophets and its resemblance to the succession in the Ummah of the Messengers from various new and profound perspectives in this field. According to the findings of this study, based on the divine promise of God Almighty regarding the judgment in the Ummah of the messengers, including the Ummah of the Seal of Prophets صلی الله علیه وسلم, the criminals are eradicated by the descent of the desperation punishment, and thereafter, the righteous who are saved from the punishment become the inheritors of the earth. Therefore, the concept of the succession of the righteous, as mentioned in the Noble Quran, refers to the succession and replacement of the righteous on earth instead of the eradicated sinners through the means of extermination punishment. Among the Ummah of the Seal of the Prophets and other Ummahs of the prophets, in this divine tradition, like other traditions, there is no difference and it will be implemented in the same manner. This uniformity exists both in the essence of the succession tradition, the process thereof, and the traditions associated with it. This tradition has been realized in the Ummah of the messengers, but in the three Ummahs of Muhammad, Moses, and Jesus, during the end times in the era of the emergence of Imam Mahdi, it will be implemented.

    Keywords: divine traditions, the succession of the righteous, the desperation punishment, and the tradition of judgment
  • Mostafa Rezaie Pages 55-75

    Today, discussions on "Modern Islamic Civilization" and "Mahdism Studies" are being introduced in a fragmented manner, with researchers in each field separately developing their own topics. It is natural that the ambiguity in this relationship and the existing connection between them will lead to the scattering and parallelism of research between the two fields. Moreover, in the intellectual system of the esteemed leadership, the new Islamic civilization and Mahdism have a close relationship. Therefore, it is necessary to analyze and elucidate the relationship between these two concepts from his perspective. In this work, the method of "descriptive-analytical" is employed to address this matter. The outcome of the work at hand is that within the intellectual framework of the esteemed position of the Supreme Leader, the complete and perfect realization of new Islamic civilization occurs in the era of appearance. Within this context, the goal of the Islamic Revolution is achieving a new civilization; therefore, as the foundation of this civilization is laid, the preparatory stages for the appearance will advance in its own longitudinal course. Thus, the new Islamic civilization is not only the most important but also the ultimate facilitator in the pathway to the facilitation of the appearance.

    Keywords: Mahdism, modern Islamic civilization, the thoughts of the Honorable Leader, preparation for the reappearance
  • Hasan Molaei Pages 77-98

    The idealism (pursuit of ideals) is one of the innate inclinations that its management plays a significant role in the success of individuals, and the lack of control over it results in bitterness in life. On the other hand, in the collection of Islamic teachings, we encounter teachings called "Mahdism" and "Awaiting" which have a significant overlap with this innate inclination. This article aims to answer the question of what the mutual role of idealism and the expectation of the promised one is in the thought of His Eminence Ayatollah Khamenei by compiling a library of the statements of the Supreme Leader of the Islamic Revolution and analyzing them using a "descriptive-analytic" approach. The analyses indicate that within his intellectual framework, there exist noteworthy points of novelty and innovation in the two issues of idealism and the anticipation of reappearance, as well as in the relationship between these two. In his thinking, religious idealism is fundamentally different from Western idealism; likewise, significant differences are found between religious awaiting and terminological awaiting. Furthermore, in the interplay of these two subjects, from the perspective of the esteemed Supreme Leader, just as the inclination towards idealism at its peak leads individuals towards the ideal of Islamic messianism; awaiting the promised one and the culture derived from it also instruct the correct ritual of idealism to aspiring individuals, obliging them to uphold its requirements.

    Keywords: idealism, aspiration, Mahdavi (related to the Mahdi), awaiting, Imam Zaman (Imam Mahdi), Ayatollah Khamenei
  • Leyla Sharifiyan, Mohsen HeydarNia, Muhammad Kalhor Pages 99-118

    For the first time in centuries, during the reign of Shah Ismail I, the Shiite government was officially established in Iran following the presence of the Sunni religion. This subject has been examined from various perspectives, however, one particular issue that has been addressed in this study is: the method of utilizing the belief in the doctrine of Mahdism as one of the principal causes of the participation and national unity of the people, and the declaration of Shia religion as the guiding principle of the rule of Shah Ismail I. This study attempts to explore new findings on the reflection of Mahdism ideology in the governmental structure section through the "descriptive-analytical" method, using different approaches by examining relevant library sources and articles. The research critically examines the distortion and varied interpretations of the Mahdism ideology principle, which led to the promotion of the imminent emergence of the promised savior and the representation of Shah Ismail I by the absent Imam. These findings contribute to the legitimacy and acceptance of his rule.

    Keywords: Mahdism thought, Safavid government, National Shiism, Shah Ismail I
  • Hadi Bayati, Seyyed Baqir Hosseini Karimi Pages 119-141

    The rise of the "Sarbedaran" had a significant impact on Iranian historiography and introduced new themes into this field. The concepts of "Mahdism" and "Messianism" were among the most important issues that garnered the attention of historians during this period. This point constitutes the fundamental issue of the present study, where an attempt is made to delve into the characteristics of belief-in-Mahdi (a.s) and the expectations regarding Imam Mahdi (peace be upon him) through descriptive-analytical method, utilizing library data and analyzing them, in the historiography of this period. Historical accounts indicate that the Sarbadars, during their era, actively promoted the culture of awaiting and encouraged the populace to await the Emergence of Imam Mahdi (a.s.). This movement was initially spearheaded by Sheikh Khalifa and his disciple Sheikh Hasan Jori. However, during the reign of Dervish Aziz, the ideology of awaiting was taken to extremes, culminating in the establishment of a Mahdi-centric government in Tous. This government minted coins in the name of "al-Sultan Muhammad al-Mahdi" and ultimately was rectified by Khwaja Ali Mu'ayyid.

    Keywords: historians, Mahdism, Sarbedaran, awaiting