نشریه معماری سبز
سال دهم شماره 4 (پیاپی 41، پاییز 1403)

سیر صعودی روند شهرنشینی بر جوامع کنونی تاثیر قابل ملاحظه ای داشته و همراه با آن مدیریت شهری به خصوص در کلان شهرها تکامل یافته است. خواست غایی مدیریت شهری اطمینان از برقراری کارکردهای روزانه شهر برای تسهیل و تشویق فعالیت های مختلف به منظور تامین نیازهایی مانند؛ دسترسی به تسهیلات، خدمات و فرصت های تولید است. اگرچه به واسطه عدم هماهنگی میان نهادهای حاکم و تداخل فعالیت ها و برنامه ریزی ها در اجرای وظایف مدیریت شهری خلل جدی واردشده است، به منظور ایجاد تحول در این وضعیت و دستیابی به توسعه پایدار بر اساس استانداردهای مدیریتی نیاز است که شیوه اداره شهرها بر محور مدیریت واحد و یکپارچه شهری تغییر کند تا از طریق ماهیت چندوجهی آن تاثیر کمبودها در ابعاد منابع مالی، نیروی انسانی و اعتبارات کاهش یابد.  به این منظور در سال های اخیر چند طرح در این زمینه ارائه شده که سعی در حل چالش های موجود داشته است. مقاله اخیر تلاش دارد مروری بر برخی نقدهای وارد بر این طرح ها داشته باشد. این پژوهش، با به کارگیری روش تحقیق اسنادی، با بررسی مطالب مختلف پیرامون موضوع مدیریت یکپارچه شهری، عوامل موردنظر در این زمینه را استخراج کرده است.

در دنیای امروزی، کاهش مصرف انرژی یکی از مهم ترین مباحث در صنعت ساختمان سازی است. نفت و گاز منابع سرشاری برای کشورمان به شمار می آید. اگر ما بتوانیم از این منابع به صورت درست و منطقی استفاده کنیم، می توانیم در بحث اقتصادی پیشرفت قابل قبولی را شاهد باشیم. در غیر اینصورت یکی از بزرگترین نعمت های طبیعی خود را از دست داده ایم. ازآنجاکه بخشی از انرژی مصرفی برای ایجاد آسایش درساختمان ها ازطریق جداره های ساختمان هدر می رود، مطالعات بسیاری با هدف دستیابی به راهکارهای ذخیره انرژی و کنترل انتقال سرما و گرما انجام شده است. هدف این پژوهش رسیدن به آسایش حرارتی افراد در ساختمان مسکونی و بهینه سازی انرژی با استفاده از مصالح هوشمند است. روش تحقیق از نوع توصیفی_تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. اطلاعات فوق همچنین شامل مطالعات آزمایشگاهی مندرج در سابقه پژوهش است که با تحلیل کیفی به مصالح هوشمند موثر در کاهش اتلاف حرارتی دست یافتیم. یکی از این راهکارها استفاده از نانومواد ها است. برای انتخاب بهینه مصالح، ارزیابی میزان تاثیر و کارایی نانو موادها و نانوپوشش ها پژوهش حاضر با معرفی و مقایسه انواع نانوموادها به عنوان سامانه فعال و ایستا به سنجش میزان تاثیر سامانه ها بر انرژی مصرفی در ساختمان های مسکونی پرداخته است. در این پژوهش سعی بر آن شده تا به معرفی این نانوموادها و شناسایی انواع آن پرداخته و همچنین مزایا و معایب آنان بررسی و با یکدیگر مقایسه شود، تا امکان انتخاب گزینه برتر در شرایط گوناگون فراهم آید. در نتیجه ی بدست آمده در این پژوهش ما به تعدادی مصالح هوشمند رسیدیم که این مصالح تاثیر بسزایی در تامین آسایش حرارتی ساختمان مسکونی دارند. این مصالح عبارتند از شیشه های کروماتیک، نانوپوشش ها، درزبند ها، مواد تغییر فاز دهنده نانو، و رنگ های ترموکرومیک.

حوزه آموزش و یادگیری دانش آموزان همیشه موردتوجه بوده و تلاش زیادی برای فراهم کردن بهترین شرایط و محیط برای دانش آموزان شده است. از مهم ترین عوامل موثر در بحث آموزش، مدارس و محیط یادگیری میباشد. از آنجایی که مدرسه سهم زیادی در روند آموزش و یادگیری دانش آموزان دارد و با توجه به شرایط کشور ما و امکان وقوع سوانح طبیعی و ازبین رفتن مدارس، در این پژوهش به بررسی مشکلاتی که پس از تخریب مدارس پیش می آید و انتخاب بهترین راه حل برای ساخت سریع مدارس میپردازیم. توجه به مصالح سبک پیش ساخته LSF (Light Steel Frame)  باتوجه به مقرون به صرفه بودن و اجرای سریع برای ساخت سریع مدارس قابل بررسی است. این پژوهش برآن است تا با رویکرد کیفی و روش توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای به آشنایی به مصالحlsf و چگونگی استفاده ازآن برای رسیدن به هدف پژوهش و حل مسئله پاسخ دهد. نتایج بدست آمده نشان دهنده این است که مصالح قاب فولادی سبک نورد سرد ویژگی های منحصر به فردی دارد مانند مقرون به صرفه بودن و سرعت اجرای بالا که میتواند این مصالح را به بهترین گزینه برای ساخت مدارس مطلوب پس از زلزله، سیل وسوانح طبیعی تبدیل کند.

بیوفیلیا به عنوان ارتباط ذات انسان با طبیعت تعریف شده است. طراحی بیوفیلیک شامل مواردی نظیر استفاده از مواد طبیعی،نور طبیعی، پوشش گیاهی منظرهای طبیعت وارد نمودن سایر تجربیات دنیای طبیعی به ساختارهای مدرن محیطی در معماری است. امروزه مردم بویژه کودکان به دالیل مختلف نظیر کمبود امنیت ایمنی دالیل شخصی زندگی خود را در محیطهای بسته می گذرانند این موضوع منجر به صرف زمان کمتر در طبیعت محیط اطراف می شود. ارتباط با طبیعت برای توسعه کودکان از لحاظ جسمی، روحی، اجتماعی شناختی بسیار مهم است. پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد تعامل کودک و طبیعت به بررسی ویژگی های طراحی محیط با رویکرد بایوفیلیک و تاکید بر خلاقیت کودک میپردازد. روش پژوهش بر مطالعات کتابخانه ای استوار است. نتایج پژوهش نشان می دهد 9 ویژگی اعم از تنوع حسی، دسترسی مستقیم به طبیعت، تداعی طبیعت، مصالح طبیعی، ارتباط بصری با طبیعت، تبدیل پذیری، ابهام و پیچیدگی، چشم انداز و پناه، ارتباط اکولوژیکی با مکان در طراحی محیط های آموزشی تفریحی کودک با رویکرد بایوفیلیک تاثیرگذارند.

باغ ها از دیرباز به عنوان یک جزء حیاتی از محیط های شهری و طبیعی شناخته شده اند و فواید بی شماری برای سلامت جسمی و روانی دارند. وجود مسیرهای باغ در بافت های منتهی به حرم، هم برای پاسخگویی به تمایل روزافزون به بازدید از مراکز مذهبی - و هم اینکه جوابگوی استراحت و تفریح زائران با شرایط زمانی در مسیرهای منتهی به حرم باشد به عنوان یک نیاز وضرورت حس می شود.همچنین، عزم فضایی مسیر قادر است تصویری از وحدت به مجموعه ساخته شده ببخشد و با حفظ عادات و عملکردها در فردیت بنای مذهبی را در مقام خود بهتر نمایان کند.توجه به "فضای عمومی"، این مسیرها، از مهمترین علل بحث حاضر است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی و به صورت مطالعه کتابخانه ای و اشاره موردی در قالب ره باغ های منتهی به حرم امام رضا(ع) در مشهد مقدس می باشد. هدف این بررسی بررسی تاثیر باغ ها بر افزایش کیفیت بصری محیط و تجربه معنوی بازدیدکنندگان است.یافته ها نشان می دهد که پیاده محوری، توجه به تفرج و قلمروعمومی و نقش آن در ارتقای کیفیت محیط فضاهای منتهی به اماکن مذهبی، در ارتقاء روحیه زائرین در ابعاد تفریح،استراحت،درک گام به گام فضای مقدس،شایستگی محیط،احترام به فضای مقدس و بعد وحدانیت فضایی،احترام به انسان و درک سلسله مراتب رسیدن به فضای مقدس تاثیر گذار است.

با توجه به مقوله اضطراب و ترس در کودکان سرطانی که هر لحظه نگرانی آنها را از امید به زندگی بیشتر می کند و از این حیث(از نظر  خود باوری، مبارزه با اضطراب، غلبه بر ترس، افزایش فعالیت های اجتماعی و..) نسبت به انسان سالم مورد اهمیت و پذیرش اجتماع کمتر قرار می گیرد. این معضل یکی از دلایل مهم پژوهش(توجه به راهکارهای طراحی مرکز آموزشی -درمانی بیماران سرطانی) می باشد.مرکز آموزشی درمانی بیماران سرطانی بیش از هر چیز دیگری نیازمند فضایی با امکانات متناسب با روحیات و احساساتشان می باشند، فضایی که بتواند غذای روحی آنها را تامین و مکملی بر نداشته هایشان باشد. لذا تمرکز پژوهش توجه به نگرش های مطرح اصل وجود گرایی صدرایی در بیماران (خودباوری با پیروی از وجودگرایی وحدانی و اهمیت دادن به آنان در امر کار،تفریح و اشتغال) می باشد. این افراد در صورت بی توجهی نیروی خودباوری و خودکفایی آنان خاموش می کند، لذا  وجودگرایی  به منظور ایجاد خود درمانی از اهداف مهم این تحقیق است که می تواند یک خودباوری و امید به زیست اجتماعی را در این افراد شکوفا سازد. روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت توصیفی تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای و اسنادی و بررسی نمونه موردی همراستا با مراکز درمانی بیماران سرطانی می باشد نتایج این تحقیق در انتها می تواند منجر به ارتقاء بیماران از نظر وحدانیت وجودی بواسطه ماهیت (کالبدی و محیطی عناصر) در حوزه های درمانی و بهبود کیفیت و سلامت آنان در محیط های درمانی گردد.

امروزه روانشناسان معتقدند که سرزندگی محیط پیرامون انسان، بر فکر و روح و سلامت و سرزندگی انسان تاثیرگذار است. در نتیجه مجموعه عواملی وجود دارد که در سرزندگی و سلامت آدمی نقش به سزایی دارند. اما در این بین یکی از مهمترین گروه های سنی که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد سالمندان هستند و این افراد از حساسیت محیطی و روانی ویژه ای در بین سایر گروه های سنی برخوردارند و گاهی ممکن است این گروه سنی به دلایل مشکلات متعدد نتوانند در جامعه و کنار خانواده خویش و دیگر گروه های مختلف همزیستی داشته باشند و این خود باعث به خطر افتادن سلامت و سرزندگی و شادکامی آنان می گردد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل تاثیرگذار در ارتقای سرزندگی و ارتقای وضعیت روانی سالمندان و تحلیل شاخص های لازم در فراهم کردن وضعیتی مناسب روحیات سالمندان است. روش تحقیق بکار گرفته شده توصیفی-تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات بصورت اسنادی و کتابخانه ای می باشد. با توجه به مولفه های بررسی شده در تحقیقات، احساس تعلق به مکان، ایجاد محیط های تعاملی و فعالیت های گروهی، سهولت دسترسی و خوانایی، امنیت و ادراک محیطی عوامل موثر بر ارتقای سرزندگی و سلامت سالمندان می باشد.

سازمان عمرانی شهرداری مناطق تهران پروژه های بزرگی در دست ساخت دارد. یکی از سیاست های زیست محیطی این سازمان ساخت ساختمان های سبز و سازگار با محیط زیست است. ساختمان های سبز با هدف کاهش مصرف انرژی، بازیافت آب، استفاده مجدد از مصالح سازگار با محیط زیست، استفاده مناسب از اقلیم منطقه و تامین آسایش و سلامتی کاربران ساخته می شود. مجموعه فرهنگی رازی که یکی از بزرگترین پروژه های فرهنگی جنوب تهران است در کنار برج تاریخی طغرل واقع شده است. هدف از این مطالعه ارزیابی انطباق پروژه فرهنگی رازی با استاندارد بین المللی رهبری انرژی و طراحی محیطی (LEED)  است. روش های مورد استفاده در این تحقیق، روش های کیفی و کمی بودند  که روش کیفی، نمونه گیری هدفمند گلوله برفی و روش کمی تهیه پرسشنامه ها بر اساس معیارها و شاخص های ساختمان سبز (LEED)  بوده است که برای ارزیابی انطباق مجموعه فرهنگی رازی مورد استفاده قرار گرفته است. بررسی نتایج نشان داد که مجموعه فرهنگی رازی ، ارزیابی انطباق با استاندارد بین المللی رهبری انرژی و طراحی محیطی (LEED) را دارد ، یعنی دارای فاکتورهای سبز می باشد. مجموعه فرهنگی رازی با کسب 66 امتیاز از 110 امتیاز در رتبه طلایی می تواند گواهینامه استاندارد بین المللی رهبری انرژی و طراحی محیطی (LEED) را دریافت کند.

مجتمع های مسکونی به علت توسعه سریع شهری با بی نظمی و بدون برنامه ریزی در حال شکل گیری و گسترش هستند که این امر موجب کاهش تعامل انسان با محیط و از بین رفتن کیفیت زندگی در مسکن شده است. با توجه به اهمیت ارتباط مسکن با فضای بیرون، طراحی فضای میان اهمیت زیادی دارد و بی توجهی به این موضوع باعث جدایی میان فضای درون و بیرون می شود. مجتمع های مسکونی بدون در نظر گرفتن نیازهای انسان و کیفیت زندگی در آن ساخته می شوند و زندگی در فضای سرزنده که یکی از نیازهای انسان است نادیده گرفته می شود. سرزندگی یکی از کیفیت های مطلوب زندگی است که یکی از راه هایی که در ایجاد سرزندگی موثر است، سرزندگی در فضاهای نیمه باز مسکونی است. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی های کالبدی و عملکردی فضاهای نیمه باز در ایجاد حس سرزندگی در مجتمع های مسکونی است. روش تحقیق بکار گرفته شده توصیفی-تحلیلی و جمع اوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی بصورت مشاهده مورد استفاده قرار گرفته است. براساس نتایج بدست آمده مولفه های کالبدی، مولفه ادراکی، مولفه اجتماعی و مولفه عملکردی مهم ترین عوامل تاثیر سرزندگی در فضای نیمه باز مسکونی می باشد.

معماری داخلی و نمای مراکز تجاری و ارتقای کیفیت محیطی آنها به عنوان عوامل تاثیر گذار بر رفتار خرید مشتریان و جذب مشتریان سهم قابل توجهی بر هیجان بازار و همچنین تمایل افراد به ماندن در فضا را دارد. در این پژوهش با توجه به جامعیتی که نظریه مدل مکان پایدار در قالب معیارهای سه گانه کیفیت عملکردی تجربی زیباشناختی و زیست محیطی دارد و در نظر داشتن موضوع پژوهش به بررسی کیفیت عملکردی و ارتداد انسانی در مراکز تجاری تفریحی پرداخته می شود و با بررسی پیشینه فضاهای تجاری در ایران از جمله بازارهای سنتی از یک طرف و توجه به مراکز تجاری موفق در زمان حال از طرف دیگر علاوه بر دارا بودن نقش اقتصادی محلی برای شکل گیری تعاملات اجتماعی و ارتقای حیات جمعی نیز هستند پرداخته میشود. در این مطالعه به بررسی الگوهای تاثیرگذار بر کیفیت ارتداد انسانی در مجتمع های تجاری پرداخته خواهد شد.پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی بر اساس روش گردآوری داده ها پژوهش توصیفی تحلیلی محسوب می شود .در این پژوهش ضمن مرور بر مبانی نظری و چند نمونه موردی در نتیجه یافته های تحقیق نشان می دهد برخی عوامل هستند که بر کیفیت ارتداد انسانی در مجتمع های تجاری تفریحی تاثیر مثبت می گذارند که شامل  کیفیت تجربی-زیبا شناختی مولفه های طراحی مراکز تجاری می باشد.

با توجه به نقش سامانه های غیرفعال در کاهش مصرف انرژی و همچنین وجود برخی معایب که سبب کاهش اقبال در استفاده از این سیستم ها می شود، ارائه راهکار برای بهبود این سیستم ها می تواند طراحان را به استفاده از آن ها ترغیب کند. لذا در این مقاله با توجه به محدودیت موجود در دید و منظر و عدم وجود نور طبیعی دیوار ترومب مرجع، به بررسی عملکرد حرارتی و روشنایی سیستم دیوار ترومب و مقایسه آن با طرح پیشنهادی پرداخته ایم. برای رسیدن به نتایج دلخواه مدلسازی یک اتاق دارای سیستم دیوار ترومب در نرم افزار Openstudio صورت گرفت و شبیه سازی انرژی با استفاده از انرژی پلاس محاسبه شد. شبیه سازی ها طبق معیارهای هواشناسی اقلیم سرد و خشک شهر تبریز انجام گرفت. از بین حالت های مقایسه شده، افزایش سطح دیوار ترومب با حفظ یکنواختی نور، عملکرد حرارتی دیوار ترومب ساده و بار روشنایی در دیوار ترومب زیگزاگ بهتر از حالت های دیگر بود.

همواره توجه به محیط های اجتماعی کودکانی که دارای اختلال نارسایی توجه هستند از دیدگاه روان شناسی محیطی مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران  بوده است. ازآنجائی که درمان این اختلال با تکیه بر دارو و مشاوره بوده است، اما محیط نیز نقشی موثر در این زمینه دارد. این اختلال، واکنش رفتاری غیرطبیعی و شایع در دوران کودکی است که دارای علائم بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری در بیمار میباشد و از طرفی منجر به بروز مشکلاتی میشودکه فرد رادرزندگی واجتماع دچار مشکل میسازدو منجر به ایجاد مشکلات اجتماعی میگردد. دراین میان روان شناسی محیطی به عنوان اصلی مهم درایجاد محیطی متناسب برای بهبود این اختلال، رویکرد موردنظر در این تحقیق می باشد. روش تحقیق این مقاله، روش ترکیبی توصیفی – تحلیلی و کیفی روان شناسی محیط است. در نهایت می توان گفت روان شناسی محیطی راهبردهای هدفمند را برای الگوی معماری محیط هایی بافاکتورهای بهبوداختلال نارسایی توجه/بیش فعالی در کودکان پیشنهاد میدهد. از جمله راهبردهای طراحی محیطی مانند اختصاص محیط مختص کودک،درنظرگیری نور طبیعی و ارتباط بصری،درنظرگیری فرم های ساده با رنگ های روشن،جداسازی فضای عمومی باخصوصی و درنظرگیری مونیتورینگ،درنظرگیری محیط های بازی درفضای باز و سبز را می توان ذکر کرد.

این پژوهش به بررسی رابطه بین کیفیت محیطی در فضاهای باز و تاثیر آن بر خلاقیت و سطح مهارت دانشجویان فنی و حرفه ای می پردازد.روند ساخت اکثر مدارس و مراکز آموزشی نشان می دهد اکثریت آنها دارای ساختاری فرسوده و قدیمی بوده و از جهتی این فضاها (با توجه به نیاز و ضرورت رشته های فنی) تغییر کاربری داده و تبدیل به هنرستان های فنی به صورت ناخواسته شده اند که با استانداردهای فضاهای آموزشی هنرستان ها ازنظر فنی و کیفی همخوانی ندارند .از جهتی هنرستان های کشور یکی از مکان های اساسی و مهم جهت اعتلای علم و دانش در جامعه هست.اما آنچه در این میان کمتر موردتوجه قرارگرفته است، نقش راهبردی و زیربنایی بروز خلاقیت در فضای آموزشی ازنظر معماری در جهت افزایش سطح مهارت های لازم هست. هدف تحقیق حاضر بر همین مبنا پایه ریزی شده است که در ابعاد کلی محیطی و کالبدی نگرش کیفیت محیطی دیده شود.لذا اینگونه به نظر می رسد توجه به قشر نوجوان با نگاه آموزشی و پرورشی و تامین آسایش و امنیت روانی آنان می تواند زمینه های سرزندگی و بهینه سازی این محیط ها مهیا سازد. روش تحقیق حاضر از نوع کیفی و به صورت توصیفی تحلیلی در قالب مطالعات کتابخانه و اسنادی می باشد.نتایج پژوهش اینگونه است که راهکارهای طراحی معماری در رابطه با فضاهای مهارتی با تاکید بر ابعاد ادراک محیطی توجه به فضای سبز،نور، رنگ و مبلمان، امنیت، قلمرو، تعاملات اجتماعی بر کیفیت و سرزندگی محیط و پویایی آن می افزاید.

در سال های اخیر، معماری به عنوان یک زمینه کلیدی، نقش مهمی در همگرایی با کشاورزی ایفا کرده است، که این پیوند به ویژه در کشاورزی شهری و مجموعه های کشت و صنعت به چشم می خورد. کشاورزی شهری با استفاده از فضاهای شهری برای تولید محصولات کشاورزی، نمونه ای از کشاورزی پایدار است که می تواند بهبود کیفیت زندگی شهری و محیط زیست را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، مجموعه های کشت و صنعت به ترکیب فضاهای تولید کشاورزی و صنایع فرآوری پرداخته و بهینه سازی منابع و کاهش ضایعات را هدف قرار می دهند. بهبود و تقویت این پیوند می تواند از طریق آسیب شناسی دقیق مجتمع های کشت و صنعت و بهره گیری از ویژگی های موفق کشاورزی شهری صورت گیرد. کشاورزی شهری با ویژگی های پایداری و بهره وری خود می تواند به عنوان الگوی مناسبی برای بهبود طراحی و عملکرد مجموعه های کشت و صنعت به کار رود. این رویکرد می تواند به ارتقای کارایی انرژی، کاهش ضایعات، و بهبود تعاملات اجتماعی و محیطی کمک کند. دو مفهوم کشاورزی شهری و مجموعه های کشت و صنعت، نشان دهنده توانایی معماری در تطبیق و یکپارچه سازی فعالیت های کشاورزی در محیط های مختلف هستند و می توانند به عنوان مدل های پایداری برای توسعه شهری آینده مطرح شوند. کشاورزی شهری و مجموعه های کشت و صنعت نمونه های بارزی از این پیوند هستند که نه تنها به تغذیه جمعیت کمک می کنند بلکه کیفیت زندگی در شهرها را نیز بهبود می بخشند. بنابراین، آسیب شناسی مجموعه های کشت و صنعت و استفاده از اصول کشاورزی شهری، راهکارهایی عملی برای بهبود معماری این مجموعه ها ارائه می دهند که در نهایت به پیوند قوی تر و پایدارتری بین معماری و کشاورزی منجر خواهد شد، این پژوهش در سه گام اصلی(جایگاه کشاورزی در توسعه پایدار، کشاورزی شهری نمودی از کشاورزی پایدار و مجموعه های کشت و صنعت و آسیب شناسی آن ها)، در پاسخ به این سوال که نسبت معماری با کشاورزی را در چه نمودهایی می توان یافت و این نمودها شامل چه ویژگی هایی هستند، تدوین شده است.