فهرست مطالب

اقتصاد اسلامی - پیاپی 94 (تابستان 1403)

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 94 (تابستان 1403)

  • تاریخ انتشار: 1403/06/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • محمدجواد توکلی* صفحات 5-42

    در ادبیات اقتصاد اسلامی به طور معمول برای علم اقتصاد اسلامی کارکردی تبیینی در نظر گرفته می شود؛ کارکردی که مشروط به تحقق مکتب اقتصادی اسلام دانسته شده است. عنوان می شود که مکتب اقتصادی اسلام باید پیاده شود تا پس از آن علم اقتصاد اسلامی اقدام به تبیین روابط بین متغیرها کند. در این زمینه این سوال مطرح است که چگونه می توان مکتب اقتصادی اسلام به خصوص بخش متغیر آن را اجرایی کرد، بدون اینکه از یافته های علم اقتصاد اسلامی بهره مند شویم؟ در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به بازخوانی کارکرد علم اقتصاد اسلامی از منظر شهید صدر می پردازیم. بنا به فرضیه مقاله، علم اقتصاد اسلامی با ارائه توصیف، تبیین و پیش بینی نهادی و رفتاری، دو کارکرد موجه سازی مکتب اقتصادی اسلام و تکمیل بخش متغیر آن را برعهده دارد؛ بخشی که شامل ساختارها، قوانین، ابزارها و سیاست های اقتصادی اسلامی است که باید برای جامعه اسلامی طراحی و تدوین شوند. در این راستا، نظریه های علم اقتصاد اسلامی به تدوین شاخص های اقتصادی اسلامی و نظریه های رفتاری و نهادی می انجامند. اگر نظام اقتصادی را متمایز از مکتب بدانیم، مکتب اقتصادی اسلام اصول و قواعد ثابت و متغیری برای نظام سازی اقتصادی ارائه می دهد؛ در این صورت علم اقتصاد اسلامی به طراحی ساختارها، نهادها و سیاست های اقتصادی بر اساس اصول مکتب اقتصادی اسلام کمک می کند.

    کلیدواژگان: علم اقتصاد اسلامی، مکتب اقتصادی اسلامی، شهید صدر
  • مرتضی عزتی* صفحات 43-78

    قسط از واژه هایی است که مشترکات معنایی زیادی با عدالت دارد و در قرآن بیش از عدالت به کار برده شده است. برخی قسط را معادل عدالت دانسته اند، ولی برخی معنای متفاوتی برای آن قایل شده اند. افرادی نیز قسط را عدالت اقتصادی نامیده اند. با این وجود برای درک بهتر مفهوم و معنای قسط در قرآن، مناسب است با نگاهی عمیق تر و روشمندانه تر به قران به جستجوی معنای قسط در قران بپردازیم تا معنای درست تر آن را بیابیم. این مقاله کوشش دارد با روش تحلیل مولفه های معنایی برپایه رابطه های هم نشینی قسط در قرآن به معنای درست تر قسط دست یابد. از این رهگذر می توان معنای قسط و ابعاد اقتصادی آن را بهتر شناسایی کرد و برداشت های دیگر درباره معنای قسط را نیز محک زد. نتیجه اینکه به نظر می رسد قسط در مفهوم کلی به معنای عدالت و دادن حق دیگران است، ولی این حق برپایه معیارهای پذیرفته شده (قرانی و اجتماعی) تعیین و داده می شود. میزان، معیار پذیرفته شده اجتماعی است و وحی معیارهای روشن قرانی است. همچنین برپایه قران قسط هم اقتصادی و هم غیراقتصادی است و به ویژه اینکه 9 آیه قرآن قسط را در موضوع اقتصادی، 5 آیه در تعیین و دادن پاداش و مجازات در زندگی پس از مرگ و دیگر آیه ها در موضوع های دیگر به کار برده اند.

    کلیدواژگان: قسط، عدالت، قرآن، اخلاق، اقتصاد اسلامی
  • محمد توحیدی، علیرضا صبوری*، محمدعلی رضائی هنجنی، سید محمدرضا خالقی صفحات 79-116

    موسسات مالی اسلامی به دلیل ماهیت فعالیتشان که همان انطباق با شریعت است، همواره در معرض ریسک شریعت قرار دارند. یکی از اقداماتی که منجر به مدیریت این ریسک در موسسات مذکور می گردد، حکمرانی و نظارت شرعی است. براساس تعریف سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی، نظارت شرعی، کلیه اقدامات احتیاطی و نظارتی به منظور اطمینان از انطباق فعالیت های بانک یا موسسه مالی اسلامی با اصول و قوانین شریعت مقدس اسلام است. هدف نهایی از این نظارت، دستیابی به اقدامات، فعالیت ها، تدابیر، اصول و روش هایی است که به وسیله آن ها بتوان ریسک شریعت را در موسسات مذکور به حداقل رساند. این پژوهش، به دنبال استخراج مولفه های مهم در طراحی الگوی نظارت شرعی در بازارهای مالی بر اساس استانداردهای بین المللی مربوط و مرتبط با حکمرانی و نظارت شرعی ارائه شده توسط سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOFI) و هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) است. در این پژوهش کلیه استانداردهای ارائه شده توسط نهادهای مذکور در گام اول بررسی شدند. سپس استانداردهای مربوط و مرتبط استخراج گردیدند و با استفاده از روش تحلیل مضمون تجزیه وتحلیل شدند. در گام بعد مجموعه کدهای استخراج شده در سه مرحله بازبینی و در نهایت 853 کد در سطوح مضامین فراگیر، سازمان دهنده و پایه نهایی شدند. مضامین فراگیر نه گانه یا همان مهم ترین مولفه ها در طراحی الگوی نظارت شرعی عبارت اند از: اصول حکمرانی، هیئت نظارت شرعی، پیاده سازی نظارت شرعی، استقلال هیئت نظارت شرعی، نظارت شرعی داخلی، کمیته حسابرسی و حاکمیتی، اجرا و افشای مسئولیت اجتماعی، کدهای اخلاقی کارکنان و کدهای اخلاقی برای حسابداران و حسابرسان.

    کلیدواژگان: نظارت شرعی، موسسات مالی اسلامی، سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOIFI)، هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB)، تحلیل مضمون
  • مهدی رعایائی*، سیدرضا حسینی، حمیدرضا مقصودی، علی سعیدی صفحات 117-159

    لازمه رشد و اعتلای هر تمدن، توجه دقیق به ابعاد نهادهای پیشران آن تمدن است؛ سازمان روحانیت به عنوان پیشران انقلاب اسلامی از این قاعده مستثنی نبوده و لازم است تمامی وجوه مادی، معنوی، آموزشی و تربیتی آن خصوصا مباحث اقتصادی و تامین مالی به گونه ای موردتوجه قرار گیرد که قدرت راهبری این نهاد را اعتلابخشد. این در حالی است که تحولات کارکردی و گسترش نقش های روحانیت پس از انقلاب، منابع مالی سابق و نظامات آن را برای دوره جدید ناکارآمد نموده است. از اینرو پرداختن به مباحث تامین مالی حوزه های علمیه در عصر حاضر ضروری به نظر می رسد. با توجه به درک عمیقی که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) از روح حاکم بر حوزه های علمیه و نحوه ارتباط آن با نظام اسلامی دارند، یکی از بهترین راهکارها برای طرح ریزی نظام تامین مالی صحیح در حوزه علمیه و همچنین تبیین نحوه تعامل حوزه های علمیه با نظام و دولت اسلامی، تحلیل فرمایشات ایشان می باشد. از اینرو در پژوهش حاضر بااستفاده از روش تحلیل مضمون، شبکه مضامین فرمایشات ایشان در رابطه با موضوع پژوهش استخراج و تحلیل می گردد. در این راستا 362 مضمون پایه متناسب با موضوع شناسایی گردید که منجر به تولید 35مضمون سازمان دهنده و 5مضمون فراگیر شد که به ترتیب اهمیت عبارت اند از حمایت متقابل حوزه و نظام، حفظ استقلال حوزه، تامین معیشت طلاب، ارتباط دوجانبه و تنگانگ حوزه و مردم و ایجاد و ارتقای نظام اداری و مدیرتی قوی. هر یک از مضامین فراگیر ابتدا به وسیله مضامین سازمان دهنده تبیین و سپس اقوال حضرت امام(ره)، مراجع و بزرگان حوزه و همچنین اسناد بالادستی به عنوان موید مضامین مستخرج ارائه می گردد.

    کلیدواژگان: حوزه علمیه، حضرت امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی حوزه، تامین مالی
  • غزل قلوزی*، محمد زمان رستمی صفحات 161-202

    همه کشورها در تلاش برای تدوین نظریه های مناسب جهت ارتقاء سطح تولیدشان هستند. یکی از این نظریه ها که قابلیت مقابله با چالش های تولید دارد، نظریه اقتصاد مقاومتی است. این نظریه یک نظریه جهانی است و کشورهای پیشرفته با استفاده از آن چالش های اقتصادی را برطرف کرده اند. در ایران نیز این نظریه با هدف مقابله با تحریم و مشکلات بین المللی، رفع مشکلات داخلی، دست یابی به رشد پویا و بهبود شاخص های اقتصادی، سیاست های اقتصاد مقاومتی با رویکرد جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درونزا، پیشرو و برونگرا ابلاغ شده است. در پاسخ به سوال از تاثیر این سیاست ها در رفع مشکلات، این فرضیه مطرح می شود که این تاثیر، مثبت است. در این مقاله با استفاده از تجربه کشورهای پیشرفته، مولفه های مناسب اقتصاد مقاومتی جهت مقابله با چالش های حوزه تولید استخراج گردید، و سپس با استفاده از پرسش نامه و مصاحبه با نخبگان و با استفاده از نرم افزار SPSS و روش دلفی و دلفی فازی، مولفه های مناسب مورد بررسی و رتبه بندی توسط نخبگان قرار گرفت و مواردی که اجماع نخبگان بالاتر از 80% بود جهت الگوسازی برای حوزه تولید مورد استفاده قرار گرفت و پیشنهاد داده شد.

    کلیدواژگان: اقتصاد مقاومتی، چالش های تولید، دلفی فازی، تجربه کشورهای پیشرفته
  • سید حسین حسینی*، مجتبی حسنی صفحات 203-235

    زمین و ثروت های معدنی از سرمایه های هر کشوری محسوب می گردند که نوع توزیع و حقوق مالکیت حاکم بر آن ها نقشی مهم در روابط اقتصادی حاکم بر جامعه ایفا می کند. در این بین منابع نفت و گاز اهمیت ویژه ای داشته و نظام های حقوقی متفاوتی نیز بر مالکیت آن ها حاکم است. آمریکا کشوری است که از سازوکار توزیع مختص به اقتصاد سرمایه داری برخوردار و حقوق نفت و گاز در آن، به اعتراف برخی، یکی از شاخه های پیشرفته حقوقی است. از طرفی نظریه توزیع پیش از تولید اقتصاد اسلامی، به ابعاد اساسی و مختلفی از مالکیت منابع طبیعی پرداخته و از این طریق توانسته است مسیر تحقق عدالت در برخورداری از منابع و پیشرفت اقتصادی را مشخص کند. در این پژوهش، جهت مشخص تر شدن حقوق مالکیت منابع نفت و گاز و فهم بهتر نظام توزیع آن ها، سازوکار توزیع و حقوق مالکیت منابع نفت و گاز در آمریکا مبتنی بر نظریه توزیع پیش از تولید اقتصاد اسلامی، و با بهره گیری از روش تطبیقی، ارزیابی و مشخص شد که در چهار مولفه اساسی «مالکیت خصوصی»، «تابعیت مالکیت منابع از مالکیت زمین»، «تولید سرمایه دارانه» و «از بین رفتن فرصت بهره وری مردمی»، انتقادهای اساسی بر آن وارد است.

    کلیدواژگان: مالکیت، حقوق مالکیت، منابع نفت و گاز، ایالات متحده آمریکا، توزیع پیش از تولید، اقتصاد اسلامی
|
  • Mohammadjavad Tavakoli * Pages 5-42

    In Islamic economics literature there has been typically considered an explanatory role for Islamic economics conditional to the realization of Islamic doctrine. It is suggested that Islamic doctrine should be actualized before the since of Islamic economics perform its task in explain the relationship between economic variables. There is question about the way we could actualize the Islamic doctrine particularly is variable part without using the findings of the since of Islamic economics. The current paper rewrite the role of since of Islamic economics with using an analytical method. I hypothesize that the since of Islamic economics plays an institutional and behavioral explanatory role and by the way it provides the ground for actualization of the Islamic economic doctrine particularly its variable parts, the part that contain economic s structures, rules, instruments and policies which should be designed for the Islamic society. In this way, theories of the science of Islamic economics play different roles including behavioral explanation, performance explanation, subjective role, justification role and confirming role.

    Keywords: Since Of Islamic Economics, Islamic Economics Doctrine, Shaid Sadr
  • Morteza Ezzati * Pages 43-78

    Qest in Quran and its economic dimensionsJustice is one of the great ideals of humanity, Qest is one of the words that have many common meanings with justice and it is used more than justice in the Quran. Some have equated installments with justice, but others have given a different meaning to it. Some people have also called Qest as economic justice. Nevertheless, in order to better understand the concept and meaning of Qest in the Quran, it is appropriate to look for the meaning of Qest in the Quran with a deeper and more methodical look to find its correct meaning. In this article, an attempt is made to achieve a more correct meaning of Qest in the Qur'an by analyzing the semantic components of Qest based on its coexistence relationships in the Qur'an. In this way, the meaning of installment and its economic dimensions can be better identified and other perceptions about the meaning of Qest can also be tested. The result is that it seems that Qest in the general sense means justice and giving the rights of others, but this right is determined and given based on the accepted criteria (Qur'anic and social visions). Mizan is a socially accepted standard, and Bayyenat is a clear Qur'anic standard. Also, based on the Qur'an, Qest are both economic and non-economic, and in particular, 5 verses of the Qur'an use installments in determining and giving rewards in the life after death (hereafter) based on the standards set by God in revelation and in the hereafter. are

    Keywords: Qest, Justice, Quran, Ethics, Islamic
  • Mohammad Tohidi, Alireza Saboori *, Mohammadali Rezaei Hanjani, Seyyed Mohammadreza Khaleghi Pages 79-116

    Islamic financial institutions, due to the nature of their activities, which is adherence to Sharia principles, are constantly exposed to Sharia risk. One of the measures leading to the management of this risk in these institutions is Sharia supervision. According to the definition provided by the Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI), Sharia supervision encompasses all precautionary and oversight measures aimed at ensuring the conformity of the activities of Islamic banks or financial institutions with the principles and laws of Islamic Sharia. In essence, the ultimate goal of this supervision is to achieve actions, activities, measures, principles, and methods that can minimize Sharia risk in these institutions. This research seeks to extract important components in designing a model of Sharia supervision in the capital market based on relevant international standards related to Sharia supervision provided by The Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) and The Islamic Financial Services Board (IFSB). In this research, all standards presented by these entities were first reviewed. Then, the relevant standards were extracted and analyzed using the thematic analysis method. In the next step, the extracted set of codes was reviewed and finalized in three stages. The comprehensive themes or important components in designing a model of Sharia supervision in the capital market include: Sharia supervisory board, implementation of Sharia supervision, independence of Sharia supervisory board, governance principles, codes of ethics for employees, audit and governance committee, internal Sharia supervision, codes of ethics for accountants and auditors, and implementation and disclosure of social responsibility.

    Keywords: Sharia Supervision, Islamic Financial Institutions, The Accounting, Auditing Organization For Islamic Financial Institutions (AAOIFI), The Islamic Financial Services Board (IFSB), Thematic Analysis
  • Mahdi Roayaei *, Seyed Reza Hoseini, Hamidreza Maghsoodi, Ali Saeedi Pages 117-159

    The growth and elevation of any civilization requires careful, comprehensive and forward-looking attention to the various dimensions and components of that civilization. In the meantime, the seminary, as one of the mega-organizations that has a critical place in the formation of Islamic civilization, is facing various strategic issues that must be managed in a way that enhances its leadership power. One of the most important and effective issues that has faced many challenges in recent years is the financing system. Therefore, it seems necessary to deal with the financing of seminaries in this era. In the meantime, one of the important topics that needs research and investigation is to deal with the principles and foundations of financing seminaries. Although extracting the principles and foundations of financing the seminary requires detailed jurisprudential, theological and philosophical researches, but in order to plan the correct financing system in the seminary, a short-cut solution can be used, which is the examination of the basics and principles based on the opinion of the imams of the revolution and the upper documents of the seminary. . Therefore, in the present research, using the method of thematic analysis, the statements of the Imam, the Supreme Leader, as well as the higher documents of the seminary were examined, and the network of their themes was extracted and analyzed in relation to the subject of the research. In this regard, a total of 751 basic themes appropriate to the subject were identified in all three sections, which led to the production of 80 organizing themes and 13 inclusive themes.

    Keywords: Seminary, Hazrat Imam Khomeini (R.A.), Supreme Leader, Top Documents Of The Seminary, Financing
  • Ghazaleh Ghalvazi *, Mohammad Zaman Rostami Pages 161-202

    AbstractAll countries are trying to formulate suitable theories to improve their production level. One of these theories that has the ability to deal with production challenges is the resistance economy theory. This theory is a global theory and advanced countries have overcome economic challenges by using it. In Iran, this theory has been announced with the aim of dealing with sanctions and international problems, solving internal problems, achieving dynamic growth and improving economic indicators, resistance economic policies with a jihadist, flexible, opportunistic, productive, endogenous, progressive and extroverted approach. In response to the question of the effect of these policies in solving problems, this hypothesis is raised that this effect is positive. In this article, using the experience of advanced countries, the appropriate components of the resistance economy were extracted to deal with the challenges of the production field, and by using questionnaires and interviews with elites, and using SPSS software and the Delphi and fuzzy Delphi methods, the appropriate components were examined and The ranking was made by the elites and the cases where the consensus of the elites was higher than 80% were used to modeling for the production area and suggestions were given.

    Keywords: Resistance Economy, Production Challenges, Fuzzy Delphi, Experience Of Advanced Countries
  • Sayyed Hossein Hosseini *, Mojtaba Hasani Pages 203-235

    Land and mineral wealth are the part of capitals of each country that the type of distribution and property law of them plays an important role in the economic relations. Specially, oil and gas resources have particular importance. The United States is a country that has a distribution mechanism that is Special for the capitalist economy, and its oil and gas rights are, as some admittedly, one of the most advanced branches of law. On the other hand, the theory of distribution before the production of the Islamic economy has devoted to various aspects of the ownership of natural resources. In order to clarify the property law of the oil and gas resources and to better understand their distribution system, the distribution mechanism and property law of oil and gas resources in U.S evaluated based on the theory of distribution before the production of the Islamic economy by using an adaptive method. Finally it was criticized in the "private property", "citizenship ownership of resources from land ownership", "capitalist production" and "loss of the opportunity for popular productivity" Based on the above theory.

    Keywords: Property, Property Law, Oil, Gas Resources, United States, Distribution Before Production, Islamic Economics