فهرست مطالب

مطالعات شهر ایرانی اسلامی - پیاپی 2 (زمستان 1389)

نشریه مطالعات شهر ایرانی اسلامی
پیاپی 2 (زمستان 1389)

  • 128 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1390/03/25
  • تعداد عناوین: 9
|
  • احمد پوراحمد، سیروس موسوی صفحه 1
    شهر اسلامی مفهومی برای معرفی شهرهایی متاثر از فرهنگ و آموزه های دینی و ارزشهای اسلامی است. برای شناخت آثار کالبدی، فضایی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی دین اسلام بر شهرها و تبیین الگویی برای تمایز این شهرها از سایر شهرهای جهان، بررسی ها و تحقیقات متعددی انجام و تحلیلهای گوناگونی ارائه شده است. در بخشی از این تحقیقات، گرچه گرایش های معمارانه و فضایی در بررسی شهرهای اسلامی بیشتر دیده میشود، اما مسائل اجتماعی شهرها نیز مورد توجه بودهاند. ماهیت اجتماعی شهر اسلامی بیانگر ویژگی های اجتماعی جوامع شهری در قلمرو حاکمیت دین اسلام و ارتباط آنها با آموزه های دینی اسلامی است. در این مقاله با مرور منابع مختلف و معتبر در زمینه شهر اسلامی، ویژگی های اجتماعی مورد توجه محققان و تحلیلگران استخراج و مقایسه ای تطبیقی با شهر غربی مورد نظر ماکس وبر انجام می شود. داده های مورد نیاز در این تحقیق به روش اسنادی گردآوری شده اند.
    کلیدواژگان: شهر اسلامی، ماهیت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، اداره شهر اسلامی
  • یعقوب محمدی فر، سمیرا آرین صفحه 13
    در ایران اسلامی علاوه بر مساجد، در بسیاری از شهرها در ایام محرم، صفر و رمضان، مراسم دعا، روضه و سوگواری در مکانهای دیگری برگزار میشده است. از مهمترین این محلها میتوان به تکیه و حسینه اشاره نمود. کرمانشاه یکی از شهرهای ایران با پیشینهای تاریخی و درخشان است که از دوران قاجار بناهای متعددی، در مرکز شهر به تدریج ساخته شده است. تکیه بیگلربیگی یکی از این بناها و تکایای معروف است که در محله فیض آباد واقع شده و از ابتدای ساخت، همواره مورد توجه شیعیان بوده است. علی رغم اهمیت ویژه این تکیه، متاسفانه تاکنون از نظر مطالعات معماری و هنرهای کاربردی، تحقیق جامعی در مورد این اثر منحصر به فرد به انجام نرسیده و اشاره های چندانی بدان نشده است. نتایج پژوهشهای صورت گرفته در خصوص این تکیه، حاکی از این است که نقشه این بنا متاثر از سبک طراحی رایج خانه های دوره قاجار در کشور بوده و سبک معماری آن کم تر از سبک استاندارد تکایای کشور تاثیر گرفته است. این مقاله ضمن بررسی پیشینه تاریخی وتحولات کالبدی تکیه بیگلربیگی براساس منابع موجود، ویژگی های کالبدی معماری محلی و ملی را مورد بحث و تبادل نظر قرار داده، همچنین نگاهی گذرا بر نقش این بنا به عنوان یک پایگاه اجتماعی -سیاسی در شهر کرمانشاه دارد.
    کلیدواژگان: کرمانشاه، قاجاریه، تکیه بیگلربیگی، معماری، هنرهای کاربردی
  • محمدحسین سرایی صفحه 25
    تجارت به عنوان مهمترین شکل مبادله اجتماعی، از جمله فعالیتهای اصلی انسان است. فعالیتی که سبب احداث فضاها و مکانهای ویژهای به نام «بازار»، به شکلهای گوناگون شده است. بازار را نه تنها جغرافیدانان و محققان اسلامی وجه مشخصه شهر میدانند، بلکه دانشمندان غربی نیز شهر را مرکز مبادله کالا و کانون اصلی تجارت شناختهاند. به همین دلیل است که شهرهای اسلامی به وسیله بازار، از کلیه شهرهای ادوار مختلف تاریخی باز شناخته می شوند. این شاخصه در طول تاریخ پرفراز و نشیب شهرهای اسلامی دچار تحولاتی شده است. چنین تحولاتی در مقطعی از تاریخ، بازار را به عنوان «کانون هدایت اقتصادی شهر و منطقه» جایگاه رفیعی بخشیده بود. اعتبار اقتصادی بازار و بازاریان، مرتبه اجتماعی، فرهنگی و مذهبی بازار را نیز در اذهان عمومی تجلی بخشید. اما در دوره معاصر فضاهای نوین تجاری، بازارها را به حاشیه کشانده است. هدف این مقاله واکاوی چنین پویشی در شهر یزد به عنوان نمونهای از شهرهای ایرانی – اسلامی بوده است. به این منظور در روشی توصیفی، تاریخی و کمی، ابعاد و اجزای بازار یزد مرور و تحلیل شده است. تحلیل تاریخی و کمی این تحقیق نشان داده است که گرچه عنصر بازار به عنوان شاخصه شهر اسلامی در یزد همچنان اعتبار کالبدی و اجتماعی مناسبی را در خود نهفته دارد؛ اما جلوه گاه فعالیتهای مدرن تجاری نیست. این مهم حتی در صنوف تخصصی بازار یزد مثل زرگری و بزازی نیز درخششی نداشته و همین شرایط، رکود عملکردی رو به رشدی را بر چهره بازارها نمایان ساخته است.
    کلیدواژگان: بازار اسلامی، ایرانی، شهر یزد، صنف، راسته، روابط تجاری
  • محمدرضا بمانیان، سیده فاطمه عظیمی صفحه 39
    از منظر جهان بینی اسلامی، پدیده های عالم دارای دو وجه ظاهری و باطنی، صورت و معنا هستند. در حیطه هنر و معماری، توجه به جنبه باطنی آثار و پدیده های هنری، منجر به نگرشی در طراحی معماری می گردد که «معناگرایی» نام دارد. رویکرد معناگرا در طراحی معماری، تلاشی برای بیان آگاهانه معانی مستتر در پس کالبد معماری است و تلقی و تعریف معمار معناگرا از مقوله «معنا» نقش مهمی در نگرش معناگرایانه وی دارد. در این مقاله، با توجه به بسترهای فرهنگی و بومی، با بهره گیری از روش تحلیلی- توصیفی، مبانی و اصول تفکر و جهان بینی اسلامی، به عنوان منبع استخراج معانی مؤثر در معماری برگزیده شده و مفاهیمی چون توحید، وحدت در عین کثرت و تجلی پروردگار در عالم خلقت تبیین شده اند. در ادامه، نمونه هایی از ابزارهای معماری که می توانند در بیان مفاهیم منبعث از فرهنگ و جهان بینی اسلامی مورد توجه معناگرایان قرار گیرند، از جمله هندسه، نور و فضای تهی مورد بررسی قرار گرفته اند.
    کلیدواژگان: معنا، جهان بینی اسلامی، طراحی معماری، معناگرایی
  • حسین کلانتری خلیل آباد، محمدرضا صمیمی ، سید احمد صالحی صفحه 49
    بافت تاریخی شهرها جزئی از سرمایه ملی و فرهنگی کشور است که نه تنها به لحاظ زیباشناختی، تداوم خاطرات جمعی و هویتبخشی شهرهای ما ارزشمند هستند، بلکه محل سکونت و معیشت میلیونها نفر نیز محسوب میشوند. با این حال، این بافتها دارای ویژگی های منفی همچون آشفتگی سیما و منظر، عدم دسترسی مناسب، کمبود تاسیسات و تجهیزات شهری، آشفتگی در ساختار اقتصادی و اجتماعی، فرسودگی کالبدی سازهای نیز هستند که منجر به تخلیه جمعیت زیادی از این بافتها شده است. تحقیق حاضر با هدف شناخت و تحلیل مسائل و مشکلات بافت تاریخی شهر اردکان (یزد) در زمینه های مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی انجام شده است. روش تحقیق مقاله بر روش تحلیلی استوار بوده و در تدوین آن از تکنیک کار اسنادی، میدانی و جمعآوری اطلاعات نیز از طریق پرسشنامه استفاده شده است. همچنین با بهرهگیری از روش های آماری و داده های موجود (به ویژه داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن) با تکنیک AHP (فرآیند تحلیل سلسله مراتبی) و نرم افزار expert choice، مسائل و مشکلات شناسایی شده، تحلیل و راهبردهای لازم نیز برای مرمت و احیای بافت ارائه شده است. نتایج بررسی ها نشانگر عدم استفاده از فرصتهای مناسب در بافت به دلیل فقدان برنامهریزی و ضعف مدیریت است. از سوی دیگر با احداث شهرکهای حاشی های و گسترش افقی بیرویه شهر (به خصوص در ضلع جنوب غرب) و ایجاد تاسیسات و زیرساختهای اصلی در شهرکها و خارج نمودن تدریجی اداره ها از مرکز شهر، زمینه تشدید روند ترک بافت نیز فراهم آمده است؛ به طوری که پس از اجرای مدل و تکنیک ذکر شده، 6/51 درصد از راهکارها، حفظ بافت را در مقابل تخریب بناهای قدیمی فاقد ارزش تجویز مینمایند. اما، با روند تخریبی بافت و بیتوجهی مدیران، در آینده راهکارهای تخریب بافت بر راهکارهای حفظ آن غلبه خواهد یافت.
    کلیدواژگان: بافت تاریخی، مرمت، احیای بافت، تکنیک AHP، شهر اردکان
  • عارف آقاصفری، حکمت امیری، مهندس جابر دانش، محمد جواد بهشتیان صفحه 67
    عملکرد بخش مسکن و ساختمان حاکی از اهمیت آن در اقتصاد کشور است. فعالیتهای این بخش نه تنها به رفع نیاز فزاینده مردم به مسکن به عنوان یک نیاز انسانی و حیاتی کمک میکند، بلکه از برای ایجاد امکان اشتغال برای جمعیت رو به رشد کشور، نقش مهمی را ایفا مینماید. هدف اصلی از بررسی ویژگی های مسکن، شناخت گذشته و حال آن در بافت تاریخی است تا بتوان آینده مطلوب را به تصویر کشید. تحقیق حاضر از نوع توصیفی- پیمایشی است که به روش نمونه گیری تصادفی بدون جایگزین انجام گردیده است. نتایج این تحقیق نشان داد که ویژگی های کمی و کیفی مسکن در بافت تاریخی در قیاس با کل شهر نیز متفاوت است. بعد خانوار، تراکم و سرانه در بافت تاریخی، در سطحی پایینتر از کل شهر قرار دارد. همچنین ساختمانهای خشت و گلی، بناهای با عمر 60 سال و بیشتر، بناهای تخریبی و بناهای با مالکیت غیر شخصی درصد بالاتری دارند.
    کلیدواژگان: یزد، مسکن، بافت تاریخی، برنامه ریزی مسکن، ویژگی های مسکن
  • حسن حکمت نیا صفحه 83
    کاربری زمین شهری، جزو مفاهیم پایه و اصلی دانش شهرسازی و در واقع شالوده شکلگیری آن است و به اندازهای اهمیت دارد که برخی از برنامهریزان شهری در کشورهای پیشرفته آن را مساوی با برنامه ریزی شهری میدانند. هدف از این مقاله تشریح انواع کاربری ها در سطح شهر بهاباد با توجه به مکان قرارگیری آنها و شناسایی کمبودهای این شهر از نظر کاربری های مورد نیاز و بررسی وسعت، سرانه، تراکم و پراکندگی هریک از آنها و نهایتا ارائه الگوی توسعه آتی و راهکارهایی برای دستیابی به توسعه مطلوب است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر رویکرد توصیفی تحلیلی است که برای تدوین چارچوب نظری تحقیق و مروری بر تحقیقات پیشین، از روش کتابخانه ای (اسنادی) بهره گرفته شد و نتایج با استفاده از تکنیک SWOT تحلیل گردید. یافته های تحقیق با توجه به وضع موجود شهر تا سال 1388 بیانگر این است که بعضی از کاربری های شهر از نظر سرانه (به ازای هر نفر) و سطح (مسافت)، در وضعیت نامطلوب بوده و از سوی دیگر بعضی از کاربری ها از این نظر در جایگاه مطلوب و مناسبی قرار گرفتهاند. این وضعیت بیانگر عدم تعادل و ناهماهنگی بین کاربری ها است که از عدم دقت نظر کافی برنامهریزان شهری در زمان تهیه آنها ناشی میشود. بنابر این باید برنامهریزان اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی را در فرآیند برنامه ریزی کاربری در نظر داشت تا این فرآیند چه در مرحله تهیه توسعه پایدار و چه در مرحله اجرا به موفقیت بیانجامد.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی، برنامه ریزی کاربری اراضی، شهر بهاباد، الگوی تحلیل SWOT
  • محمد جواد مهدوی نژاد، محمدعلی خبری، رضا عسکری مقدم صفحه 95
    بازشناسی گرایش‎های تجدیدحیات‎گرایانه و هویت‎گرا در معماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فرصتی را برای بازاندیشی در معماری معاصر ایران فراهم می سازد. مقاله حاضر می کوشد با رویکردی بی‎طرفانه و به دور از ارزش‎داوری، آثار طراحی شده در معماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. نتیجه پژوهش، استناد به دویست نمونه اولیه، از میان آثار معماری معاصر ایران در سال‎های پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از آن میان پنجاه نمونه موردی به تفصیل با رویکرد تحلیل کالبدی – محتوایی مورد مطالعه قرار گرفته‎اند. چارچوب نظری پژوهش بر اساس ادبیات تخصصی موضوع ترسیم شده است. بر مبنای پژوهش‎های صورت گرفته در حوزه معماری معاصر ایران، آثار فوق بر اساس پنج پارامتر کلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‎اند. اصول انسجام طرح، مفاهیم ساختارهای فضایی، شکل و فرم بنا، مصالح در بنا، رابطه با محیط پیرامون مطالعات صورت گرفته، نشان دهنده آن است که گرایش‎های تجدیدحیات‎گرایانه را می توان یکی از مهم‎ترین گرایش‎های موجود در معماری معاصر ایران دانست. گرایش به احیای هویت ایرانی اسلامی یکی از مهم‎ترین اهداف این جریان است که با تاکید بر شیوه ها و تکنیک‎های مختلف طراحی معماری به اجرا درآمده‎اند.
    کلیدواژگان: معماری معاصر ایران، گرای شهای تجدیدحیات گرایانه، هویت ایرانی اسلامی، تحلیل کالبدی - محتوایی، معماری پس از پیروزی انقلاب اسلامی
  • اسماعیل ضرغامی صفحه 103
    در دهه های پایانی قرن بیستم و شروع قرن بیست و یکم، پایداری به عنوان یکی از مباحث مطرح در کلیه عرصه ها، بهویژه در عرصه فضاهای شهری و معماری مطرح بوده است. این موضوع میتواند از طریق سه مؤلفه اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی در کنار یکدیگر به تعادل برسد. وجه اقتصادی معمولا به علت انگیزه های مالی و انتفاعی توسط سرمایهگذاران رعایت میگردد. حتی در اغلب اوقات به حد افراط مورد توجه قرار می گیرد و چه بسا مشکلاتی را از این برای سبب میشود. مسائل زیست محیطی نیز به فراخور هر جامعه برای خود ضوابطی دارد و مورد توجه واقع میشود، اما آنچه مغفول میماند وجه اجتماعی توسعه است. در پژوهش و مقاله حاضر، اصول پایداری مجتمعهای مسکونی از بعداجتماعی شامل عدالت، زیباشناسی، راحتی، آسایش، امنیت و رشد کودکان، هویت اجتماعی و سایر مسایل مشابه در شهرهای ایرانی-اسلامی مورد بررسی قرار میگیرد. در این راستا پایداری اجتماعی مجتمعهای مسکونی از نظر جامعه متخصصان و صاحبنظران ایرانی تحت بررسی قرار گرفته تا تجربه های ارزشمند آکادمیک و حرفهای آنان از یک سو و تجربه زندگی آنها در مجتمعهای مسکونی از سوی دیگر ثبت و تلفیق شود و با تجزیه و تحلیل نظریه های دریافت شده، عوامل مؤثر در اصول پایداری مجتمعهای مسکونی استخراج گردد. روش تحقیق به کار گرفته شده، روش پیمایشی از نوع پیمایشی اکتشافی است که بر مبنای تحلیل، توصیف و استخراج نتایج حاصل از پرسش نامه ها و کشف اصول پایداری و روابط بین این اصول از دید جامعه صاحب نظران انجام میگیرد تا در نهایت، اصول نظری پایداری مجتمعهای مسکونی تعیین شود. در مرحله بعد، با مقایسه آن با واقعیت خارجی میتوان به اصول عملی و راهکارهای معماری دست یافت. این مهم از طریق تحقیقات میدانی و تنظیم پرسشنامه ساکنان مجتمعها انجام خواهد گرفت که در آینده به آن پرداخته خواهد شد.
    کلیدواژگان: مجتمع مسکونی، پایداری اجتماعی، آسایش، نظم، بازی، هویت
|
  • Ahmad Pourahmad , Sirous Mousavi Page 1
  • Mohammad Hosein Saraie Page 25
    Trade as the most important form of social exchange, is one of main activities of humans,an activity which has made the establishment of specific spaces and places called Bazar. Not only the Islamic geographers and researchers have considered bazar as the distinguishing feature of a city but also the western scientists have considered city as the center of exchange of goods and and the main center of commerce. For this very reason, the Islamic cities are distinguished from all cities of different historical periods by Bazar. This feature has undergone certain changes in the course of fluctuational history of Islamic cities. Such changes in a section of history had given a lofty position to Bazar as the center of economic orientation of the city and region. The economic credit of bazar and traders promoted the social, cultural and religious rank of Bazar in the views of the public. But, in contemporary period, Bazar has been marginalized by modern trading spaces. This research aims to pursue such an issue in Yazd as a sample of Islamic- Iranian cities. For this purpose, in a descriptive, historical and quantitative method, the dimensions and components of Yazd have been reviewed and analyzed. The historical and quantitative analysis of this research shows that though bazaar element as a feature of Islamic city has a proper social and skeletal credit but it does not represent modern trade activities. This significant feature has no place even in professional guilds of Yaza bazaar such as jeweler’s and textile’s and this condition of recession has made fast changes in bazzar.
  • Mohammad Reza Bemanian , S. Fatemeh Azimi Page 39
    From the perspective of Islamic ideology, the universe phenomena have two aspects whichare called Appearance and Meaning. In the area of Art and Architecture, paying attention to the inner aspects of art phenomena leads to an attitude in architectural design which is called “Semanticism”. Meaning-based approach in Architectural Design is an attempt to express conscious description of hidden meanings beyond the anatomy of architectural body and the definition of meaning by a semantic architect plays an important role in its semantic attitude. In this article, regarding the cultural and native backgrounds and by using analytical and descriptive method, principles of Islamic ideology are selected as extraction source for influential meanings in architecture and concepts like Monotheism, Unity in the presence of Multiplicity and Emanation of God, are defined in the world of creation. In addition, some samples of architectural tools such as geometry, light and empty spaces (void) which attract Semanticists to express the meanings originated from Islamic culture and Ideology will be reviewed.
  • Hosein Kalantari Khalilabad , Mohammad Reza Samimi, Seyyed Ahmad Salehi Page 49
    The historical texture of cities are part of national, cultural capitals of countries. They are not only valuable from aesthetic perspective, continuation of collective memory and urban identification; but also they are places of housing and livelihood of millions of people. Nonetheless, these textures have some negative features such as: confused appearance, lack of roper access, shortage of urban installations and facilities, chaos in economical, social structure, and skeletal – structural worn out buildings - which have made many people leave these textures. The present research aims at identifying and analyzing the problems of historical texture of Ardakan (a city in Yazd province) in terms of managerial, economical, social, and skeletal areas. The methodology used here is an analytical method. Also, the documentary, field technique and data collectionvia questionnaire have been used and conducted. Using statistical methods and existing data by (in particular the data of public population and housing census) by Analytical Hierarchy Process (AHP) and Expert Choice software, the problems were identified and necessary analyses and strategies were presented for renovation of the texture. The results indicate the lack of using proper opportunites in the texture as a result of lack of planning and weak management. On the other hand, with the establishment of marginal satellite cities and irregular horizontal expansion of the city (in particular in the west south wing), establishment of main infrastructure and installations in the satellite cities), and the gradual move of offices from city centers, the condition has led to the intensificationof cracks in the texture too. It is such that after the implementation of the mentionedmodel and technique, 51/7 percent of approaches prescribe to maintain the old texture against destruction. However, with the destructive trend of texture and lack of attention of managers, in future, the approach of destruction of the texture will overcome the approach to maintaint it.
  • Aref Aqasafari , Hekmat Amiri , Jaber Danesh, Mohammad Javad Beheshtian Page 67
    The performance of housing and construction sector indicates the importance of this part in the national economy. The activities of this sector not only help with meeting peoples’ vital and humanistic needs, but also, play an important role in respect of creation of jobs for the growing population. The main goal of studying the housing characteristics is to identify its past and present in the historical texture in order to be able to portray an ideal future. The present research is of the type of descriptive - surveying research which has been performed in the method of random sampling without substitution. The results of this research show that qualitative and quantitative characteristics of housing in the historical texture in comparison with the whole city are different. Also, the dimension of household, density and per capita in the historical texture is at a level lower than the whole city. The units made of sun-dried bricks and mud with a 60 years of age andolder, destroying units and tenants units have a higher percentage.
  • Hasan Hekmatnia Page 83
  • Mohammadjavad Mahdavinejad , Mohammadali Khabari , Reza Askari Moqadam Page 95
    Recognizing the revival-oriented and identiy-oriented trends in the architecture of Post-Islamic Revolution era, offers an opportunity to rethink about the Iranian contemporary architecture. This article is an attempt to analyze the works designed after the Islamic Revoution impartially and far from judging the value of the works. The result of the research is supported by two hundered primary samples from the architectural works of contemporary Iran in the years after the victory of Islamic Revolution. Out of the above-mentioend samples, fifty samples have been studied in details in a contextual-analystic approach. The theoretical framework of research has been drawn based on specizlied literature. In accordance with the researches conducted in the area of Iranian contemporary architecture, first the works have been analyzed based on five general parameters:. The principles of plan cohesion, the concepts of spatial structures, the shape and form of the unit, – the materials in the unit andthe relationship with the surrounding environment.Studies conducted indicate that the revival-oriented trends can be considered among the mostimportant trends in the Iranian contemporary architecture. Tendency to revive the Islamic Iranianidentity is one of the most important goals of this trend which have been performed with an emphasizeon different techniques and methods of architectural design.
  • Esmaeil Zarghami Page 103
    In the late decades of the twentieth century and early twenty-first century, ustainability has been one of the most prominent discussions in all areas especially in the architectural and urban spaces. This can be balanced by putting together 3 economic, environmental and society elements. Economic aspect is typically respected because of financial and profiting reasons by investors. Even though, in most cases, it is exteremly noticed and may give rise to some problems. Environmental subjects also have certain regulations and are noticed, but what is neglected is the social aspect of development. In the present research and article, the principles of sustainability of residential complexes are studied from the social dimension including: justice, aestheticism, comfort, welfare, security and children’s growth, social identity and other similar issues in Islamic-Iranian cities. In line with this idea, the social sustainability of residential complexes is surveyed from the viewpoint of Iranian experts and authorities to record and combine their valuableacademic and professional experiences on one hand, and their life experiences in residential complexes on the other hand. Then through analyzing the resulting ideas, effective factors in sustainability bases of residential complexes are extracted. This is a research of an exploratory survey type which is performed on the basis of analysis, description and extraction of questionnaires’ outcomes and discovery of sustainability bases and relations among them from the viewpoint, of authorities and social scientists to determine sustainable theoretical bases of residential complexes. In the next stage, comparing it with external facts, it will be possible to obtain scientific principles and architectural solutions. This purpose will be accomplished through regional research and organizing questionnaire among the inhabitants of complexes. These matters willcome under consideration later.