فهرست مطالب

حکمت و فلسفه - سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، تابستان 1392)

فصلنامه حکمت و فلسفه
سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، تابستان 1392)

  • 180 صفحه، بهای روی جلد: 36,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1392/07/05
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدهادی توکلی، سید صدرالدین طاهری صفحه 7
    مساله «تشکیک»، پس از ورود به فلسفه اسلامی دچار تطوراتی شد که درنهایت در حکمتمتعالیه، «تشکیک در حقیقت وجود» جای خود را به «تشکیک در ظهورات» داد، زیرا در هستی شناسی عرفانی که وجود، یک واحدشخصی و منحصر به فرد است، تشیک در مراتب جایگاهی نخواهد داشت. «علامه طباطبائی»، علاوه بر نقدقول به تشکیک در حقیقت وجود، برای عبور از «تشکیک در مراتب» به «تشکیک در مظاهر»، استدلالی را مطرح می کند که نشان داده خواهد شد، این استدلال تام نمی باشد.
    کلیدواژگان: تشکیک، وحدت سریانی، وحدت شخصی وجود، مراتب و مظاهر
  • محمد مشکات صفحه 21
    در این مقاله، یک بحثی تطبیقی میانه دو فیلسوف، یکی متعلق به حوزه تحلیلی و دیگری به حوزه ایده آلیسم آلمانی، در مساله بنیاد و آغاز فلسفه، انجام می گیرد. تعهد و تمرکز مقاله بر «ویتگنشتاین» بیش از «هگل» خواهد بود. دشواری و در عین حال جذابیت بحث از آن روست که دو فیلسوف مورد مطالعه، ماهیت فلسفه، روش و وظایف آن را متفاوت می نگرند و دارای موضوع، غایت و مساله کاملا متغایرند. دو فیلسوف درمعقولاتی مانند ماهیت اجتماعی زبان، زبان خصوصی، دیگری، میل، شکل زندگی، ذات گرایی، افلاطون گرایی، دکارت گرایی، کل گرایی، شک و یقین، باور نامدلل، جهان بینی، عامل بودن سوژه، توصیف و تبیین، خردباوری و سوژه محوری مدرن، فهم و.. . مورد مقایسه و تطبیق قرار می گیرند. اما همه این موضوعات، همواره معطوف به نگاه دو فیلسوف به مساله بنیاد و آغاز فلسفه انجام می شود. ازجمله محورهای اصلی تشابه، آگاهی عرفی یا گفتمان اجتماعی، نفی هرگونه معیار خارج از آگاهی یا گفتمان اجتماعی و لزوم وجود «دیگری» در هر دو فیلسوف است. دیگری در بنیاد فلسفه، هر دو فیلسوف چونان مقومی اصلی و غیرقابل فقدان حضور دارد. فعل و عمل نیز در پایه و اساس هر دو فلسفه همان اهمیت و محوریت را دارد. بدون آگاهی و گفتمان عرفی و اجتماعی و در غیاب دیگری و با فقدان فعل و عمل اساس و بنیاد هر دو فلسفه محلی از اعراب ندارد. ازجمله محورهای تفاوت نیز ذات گرایی، کلیت گرایی، رویکرد توصیفی و تبیینی است. در پایان به اشاره، چند محور برای نقد و ارزیابی پیشنهاد می شود.
    کلیدواژگان: آگاهی عرفی، گفتمان اجتماعی، عمل، توصیف، تبیین، زبان
  • سیدضیاءالدین حسینی، سید حمیدطالب زاده صفحه 63
    بحث «الهیات ایجابی و سلبی»، دو جریان متقابلی که در طول تاریخ تفکرفلسفی در باب خدا هر یک متفکران بزرگی را از آن خود کرده اند، بحث از یکی از مهم ترین وجوه رابطه معرفت شناختی انسان و خداست. مقاله حاضر به بحث از تلقی «مایستر اکهارت» (Meister Eckhart) (حدود1260-1328م)، عارف بزرگ مسیحی، در باب این دو رویکرد ایجابی و سلبی می پردازد. در این مقاله، در ابتدا باتوجه به تعابیر اکهارت هر دو الگوی سلبی و ایجابی در منظومه فکری این متفکر اجمالا برجسته می شود. سپس برای هماهنگ کردن این دو سنخ تعبیر متعارض پیشنهاداتی طرح و مورد ارزیابی قرار می گیرد. پس از آن، از آنجا که جمع شایسته میان این تعابیر متعارض تکلف آمیز می نماید، هر دو الگو در منظومه فکری اکهارت به رسمیت شناخته شده، و سپس در دو بخش بعدی مقاله هر یک از این دو رویکرد سلبی و ایجابی تفصیلا مورد بحث و ارزیابی انتقادی قرار می گیرد. پس از آن در بخش «جمع بندی و خاتمه» از وجهه نظر تبیینی دیگری برای تبیین این تعارض ها از طرقی مانند تفکیک تاریخی و تفکیک میان مقام های بحث تلاش می شود. در پایان نیز به آبشخورهای فکری مختلف و علائق و تعلقات متفاوتی اشاره می شود که ازجمله این دو رویکرد متعارض اکهارت ریشه در آن ها دارند.
    کلیدواژگان: اکهارت، خدا، الهیات، ایجابی، سلبی
  • عبدالحسین خسروپناه صفحه 81
    نظریه علم دینی، یکی از پدیده های مهم جهان اسلام است که موافقان و منکرانی را پیدا کرده است. «محمدنقیب العطاس» یکی از موافقان و نظریه پردازان اسلامی سازی معرفت است. وی، نخست فلسفه و جهان بینی با محوریت قرآن و اعتقاد به مراتب و درجات وجود و وابستگی مطلق هستی به خداوند را سامان داد؛ سپس، ارتباط ناگسستنی انسان و جهان را بیان کرد و توضیح داد که انسان مهم ترین جزء هستی و موجودی جاودان است که بهترین هویت شناسی او در قرآن آمده است و بعد، معنا و مفهوم و غایت نظام آموزش و پرورش را تبیین کرد. درنظر العطاس، مقصود حقیقی از آموزش و پرورش، تحقق حقایق قرآن در وجود انسان است؛ ازاین رو فراگیری معارف و زبان قرآن، نخستین و مهم ترین بخش از الگوی آموزش و پرورش درنظر العطاس است. وی با تبیین حقیقت علم و ایمان و انسان و جایگاه انسان در هستی به پیوند علم با انسان و دین پرداخت و علم دینی را تفسیر کرد. عطاس با معرفی فرایند غربی سازی علوم به تبیین فرایند اسلامی سازی علوم پرداخت. فرایند غربی سازی علوم در تفکر عطاس عبارت است از:1. فرهنگ و تمدن غربی؛ 2. عناصر کلیدی علوم طبیعی؛ 3. انسانی و کاربردی غربی و فرایند اسلامی سازی علوم در این دیدگاه عبارت است از: 1. شناسایی عناصر کلیدی از علوم اسلامی؛ 2. جایگزینی عناصر کلیدی اسلامی با غربی؛ 3. ابتنای علوم طبیعی و کاربردی بر عناصراسلامی 4. اصلاح تنه علوم همسان با عناصر کلیدی اسلامی. این مقاله در پایان به آسیب شناسی نظریه «تهذیبی- تاسیسی» پرداخته است.
    کلیدواژگان: علم، علم غربی، علم دینی، جهان بینی، انسان، اسلامی سازی
  • بتول واعظ، رقیه کاردل ایلواری صفحه 103
    این پژوهش به بررسی دیدگاه غزالی و مولوی در مورد تاویل می پردازد؛ نخست معنای لغوی و اصطلاحی تاویل و موارد آن در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته، سپس قوانین تاویل، شرایط موول و مساله تاویل مجاز و غیرمجاز و تفسیر به رای به بحث گذاشته شده و نشان داده شده است که غزالی به رغم رساله هایی که در رد باطنیه و اسماعیلیه نوشته، در فهم متون متاثر از رویکرد تاویل گرایانه آن ها است. بخش سوم مقاله به دیدگاه تاویل گرای مولوی می پردازد که برمبنای آن تاویل در سه سطح تاویل آیات و احادیث، رمزها و نشانه ها و اصطلاحات عرفانی صورت گرفته است. بخش چهارم مقاله، درباره مقایسه دیدگاه های غزالی و مولوی درباره تاویل و قوانین آن، تاویل قرآنی و کلامی، شرایط و دلایل تاویل، تاویل مجاز و غیرمجاز و قراین تاویل است که اندیشه تاویل گرای مولوی را در تاویل های صوفیانه غزالی تاحدودی متاثر از او نشان می دهد.
    کلیدواژگان: غزالی، مولوی، تاویل، تاویل عرفانی، باطن گرایی، قوانین تاویل
  • شروین مقیمی زنجانی، حاتم قادری صفحه 125
    بیشتر شارحان فلسفه کلاسیک به ویژه کسانی که بر فلسفه فلوطین تمرکز کرده اند، برآنند که وی بر خلاف فیلسوفان دوره شکوفایی فلسفه در یونان، به خصوص افلاطون در مقام بنیادگذار فلسفه سیاسی، به سیاست و تدوین طرحی از نظام سیاسی نیک به عنوان شالوده و مبنای فلسفه سیاسی قدیم، التفاتی نداشته است. اگرچه فلوطین به مقولاتی چون دولت، حکومت، آزادی و عدالت به صورت مستقل نپرداخته است و از این حیث نمی توان وی را فیلسوف سیاسی قلمداد نمود، اما به زعم ما می توان دلالت ها و تضمناتی سیاسی را در فلسفه] «غیرسیاسی» وی مورد ملاحظه قرار داد و از آن طریق طرحی از «فلسفه سیاسی» فلوطین تدوین کرد. تلاش ما در این مقاله، احصای برخی از مهم ترین این دلالت ها و مرتبط ساختن آن ها با یکدیگر به نحوی است که بتوان از آن منظومه ای ناظر بر آرمانی سیاسی تدوین کرد.
    کلیدواژگان: فلسفه سیاسی، فلسفه نوافلاطونی، فلوطین، سیاست، افلاطون (جمهور و قوانین)
  • مازیار چیت ساز، سیدمحمدعلی حجتی، علی اکبر احمدی افرمجانی، لطف الله نبوی صفحه 147
    دیدگاه «هوسرل» درباره فلسفه زبان و معناداری، حداقل دو دوره متفاوت دارد. در دوره اول که گاهی رئالیسم افلاطونی نیز خوانده می شود، هوسرل نظری مشابه «فرگه» دارد: معنا عبارت است از یک نوع مثالی. در دوره دوم، با توجه به التفات (Intention)و ساختار آگاهی، دیدگاه او چرخشی استعلائی یافته و با استفاده از کلمه جدید نوئما، ساختاری پیجیده برای معنا پیشنهاد می کند. در این مقاله، دو دوره مذکور تشریح شده و توضیح داده می شود که در هر دو دوره، التفات و مساله آگاهی نقش خاص خود را ایفا می کند. با تشریح این دو دوره و بررسی تشابه ها و تمایزها، مشخص می شود با وجود تغییرات زیاد آرای او، می توان یک خط سیر ثابت را در دیدگاه او پیدا کرد.
    کلیدواژگان: هوسرل، نظریه معنا، نوئما، نوئسیس، فلسفه زبان
|
  • Muhammad Hadi Tavakkoli, Seyyed Sadr Al Din Taheri Page 7
    After entering the Islamic philosophy, gradation underwent major changes to the point that gradation of existence became replaced with gradation of manifestation in transcendental theosophy as mystical epistemology gave no credit to gradation of existence.Allameh Tabataba’i not only criticizes gradation in existence but also suggests some methods for moving from gradation of ranks to gradation of manifestations.
    Keywords: gradation, gradual gradation, individual unity of being, ranks, manifestation
  • Muhammad Meshkat Page 21
    This is a comparative investigation of the views held by two philosophers (one practicing analytic philosophy and the other German idealism) regarding the foundation and beginning of philosophy. However, the article mainly addresses later Wittgenstein’s. The fact that Hegel and later Wittgenstein hold different views about the nature of philosophy and its methods and missions makes the discussion difficulty but interesting. With an emphasis on the foundation and beginning of philosophy, the researcher conducts a comparative study of their views about the social nature of language, private language, another, desire, form of life, essentialism, Platonism, Descartism, holism, doubt and certainty, groundless belief, worldview, subjectivity, description and clarification, rationalism, modern subjectivism, sense, and so on. The two share a belief in common sense or social discourse as well as the necessity of another. Another has a strong presence in their approach to the foundation of philosophy. The same is true about action. Philosophy has no foundation in absence of common sense, social discourse, and action. Their main areas of difference are essentialism, holism, and description and clarification. Finally, some areas for further research are suggested.
    Keywords: common sense, social discourse, action, description, clarification, language
  • Seyyed Zia Al Din Husseini, Seyyed Hamid Talebzadeh Page 63
    Any discussion of apophatic and kataphatic theologies as two opposite trends which have, throughout the history of philosophical though on God, attracted great thinkers, sheds light on one of the most important aspects of God-human epistemological relation. The present paper investigates Meister Eckhart’s viewpoint on these two approaches to theology. First, his definitions of apophasis and kataphasis are studied. Then, some suggestions are made to narrow the gap between the two definitions. Later in the paper, the two definitions are recognized as proper and discussed in detail. The paper ends with a study of Eckhart’s intellectual fount which aroused his interest in the two opposing trends of apophasis and kataphasis.
    Keywords: Eckhart, God, apophasis, kataphasis
  • Abd Al Hussein Khosrowpanah Page 81
    As a remarkable achievement of Islamic philosophy, the theory of religious knowledge has had its opponents and proponents since its conception. Seyyed Muhammad Naquib al-Attas is one of the proponents and theoreticians of Islamization of knowledge. He, first, adapted philosophy and worldview to the Quran, belief in the ranks of existence, and absolute dependence of existence on God. He went on to shed light on the unbreakable relation between human and the world, stating that human is the most important part of existence and an immortal being whose nature is best described in the Quran. Al-Attas, finally, defined the structure and goals of an effective educational system. For him, the true goal of education is to realize the truth of the Quran in human; therefore, the language and knowledge of the Quran should constitute the most important part of education. Moreover, al-Attas raised the issue of Westernization of knowledge to clarify the Islamization of knowledge. In his belief, Westernization of knowledge covers (a) Western culture and civilization (b) key elements of natural sciences and (c) humanities and applied sciences. On the other hand, Islamization of knowledge, according to al-Attas, requires (a) recognizing the key elements of Islamic knowledge (b) replacing Western key elements with Islamic ones (c) basing natural and applied sciences on Islamic foundations and (d) revising these sciences in accordance with Islamic elements.
    Keywords: knowledge, Western knowledge, religious knowledge, worldview, human, Islamization
  • Batoul Vaez, Roqayyeh Kardel Ilvari Page 103
    This article seeks to study Rumi’s and al-Ghazali’s approaches to ta’wil (text interpretation). First, literal and figurative meanings of ta’wil are explained, and its manifestations in the Holy Quran are investigated. Then, its rules, characteristics of interpreter, legitimate and illegitimate interpretation, as well as tafsir (exegesis) are discussed. Moreover, al-Ghazali is shown to be under the influence of Batiniyah and Mu’tazilah when interpreting texts while he is known to be a formidable opponent of their beliefs. Then, Rumi’s approach to ta’wil is addressed and shown to cover ta’wil at three stages, including the Quranic verses and hadiths, signs, and mystical expressions. Finally, Rumi’s and al-Ghazali’s approaches are compared. The results indicate that Rumi’s approach to ta’wil is somehow similar to al-Ghazali’s.
    Keywords: al, Ghazali, Rumi, tawil, mystical interpretation of text, Batiniyah, rules of interpretation
  • Shervin Moqimi Zanjani, Hatam Qaderi Page 125
    Interpreters of classical philosophy, especially those concentrating on the philosophy of Plotinus, mostly believe that he, in contrast with Plato who laid the foundations of political philosophy, was not concerned with politics and the introduction of an efficient political system as the basis for the classical political philosophy. While Plotinus did not explicitly address issues such as administration, government, freedom, and justice, the authors of this paper believe that his non-political philosophy carries some political implications which can be tapped to compile his political philosophy. Therefore, they seek to find and fit these implications together in order to complete the picture of Plotinus’s political philosophy.
    Keywords: political philosophy, neo, platonic philosophy, Plotinus, politics, Plato, Republic, Laws
  • Maziyar Chitsaz, Seyyed Muhammad Ali Hojjati, Ali Akbar Ahmadi Aframjani, Lotfollah Nabavi Page 147
    Husserl’s thought on philosophy of language and meaning can be divided at least into two distinct eras. In the first era (sometimes called Platonic realism), Husserl held views similar to those of Frege who believed meaning to be an ideal type. In the second era, his views took a transcendental turn and he used the term noema to refer to the complicated nature of meaning. This article is an attempt to shed some light on the said eras and underline the important role intention and awareness played during them. The results demonstrate that, against the ups and downs of his views, Husserl followed a fixed line of thought.
    Keywords: Husserl, theory of meaning, noema, noesis, philosophy of language