آرش شیردل

سردبیر محترم مرگ ناشی از بارداری یکی از شاخص های توسعه محسوب می شود.1 مرگ و میر مادر بر اثر عوارض بارداری و زایمان، نشانگری حساس از وضعیت زنان در جامعه، دسترسی به مراقبت ها، کفایت و کیفیت مراقبت های سلامتی، ظرفیت سیستم ارایه خدمات در پاسخگویی به نیازهای جامعه زنان و نشان دهنده اوضاع اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ای است. مرگ یک مادر، مرگ یک نفر نیست، بلکه مرگ و ناتوانی خانواده و جامعه است.2 مرگ مادر فقط مرگ یک انسان نیست. مادرانی که به دلیل عوارض بارداری و زایمان فوت می شوند، ممکن است فرزندان دیگری در خانه داشته باشند که با مرگ مادر، وضعیت تغذیه آن فرزندان نیز دچار مشکل می شود و رشد و حتی بقای آن فرزندان را در معرض تهدید قرار می دهد.2 مرگ مادر همچنین موجب می شود فرزندان بزرگتر، ترک تحصیل نمایند.2 به طور کلی، مرگ مادر باعث از هم پاشیدن خانواده می شود و کودکان را از نظر رشد، تحصیلات و اشتغال تحت تاثیر قرار می دهد.2و3 مطالعات نشان می دهند که مرگ مادری بر ارایه کنندگان مراقبت های سلامت نیز تاثیرگذار است و موجب آسیب هایی از جمله بی خوابی، از دست دادن اشتها، و خستگی شدید می شود.4 علاوه بر آثار منفی مرگ مادری که در سطور بالا اشاره شد، بروز مرگ مادری می تواند به وجهه ی بیمارستان نیز آسیب برساند.5 یکی از مواردی که می تواند نشان دهنده ی وجهه ی بیمارستان باشد، کاهش یا افزایش مراجعین آن بیمارستان است. مقاله ی حاضر، تغییر تعداد زایمان های یک بیمارستان شهرستانی متعاقب وقوع مرگ مادری را بررسی کرده است. طبق بیانیه هلسینکی در مورد اخلاق پژوهش، با توجه به ماهیت مطالعه که از داده های بی نام استفاده شد و با توجه به اینکه داده های مورد استفاده، با اهداف مدیریتی و اداری جمع آوری شده بودند، نیازی به اخذ رضایت آگاهانه نبود. در سال 1399 در بیمارستان محل مطالعه، دو مورد مرگ مادری به فاصله ی سه ماه اتفاق افتاد که مورد اول در شهریور ماه 1399 و مورد دوم در آذر ماه 1399 بود. هر دو مورد مرگ مادری به دلیل خونریزی بود. نمودار 1 تعداد زایمان های ساکنان شهرستان محل مطالعه را نشان می دهد. نمودار1: تعداد زایمان های ساکنان شهرستان محل مطالعه در بیمارستان همان شهرستان و بیمارستان های سایر شهرستان ها در این نمودار، ستون های آبی رنگ تعداد زایمان های ساکنان شهرستان محل مطالعه در بیمارستان همان شهرستان را نشان می دهد. ستون های نارنجی رنگ، تعداد زایمان های ساکنان شهرستان محل مطالعه در سایر بیمارستان ها را نشان می دهد. به عبارت دیگر، ستون های نارنجی تعداد مادرانی را نشان می دهد که برای زایمان به بیمارستان شهر خودشان مراجعه نکرده اند و به شهرهای دیگر مراجعه کرده اند. و خط قرمز رنگ نیز درصد زایمان های ساکنان آن شهر که در شهرهای دیگر انجام شده است را نشان می دهد. همانگونه که در نمودار1 مشاهده می شود، تعداد زایمان های بیمارستان محل مطالعه، پس از وقوع اولین مورد مرگ مادری در شهریور 1399، شروع به کاهش کرده است. در مقابل، تعداد زایمان های ساکنان شهرستان در سایر بیمارستان ها افزایش یافته است. به طوری که درصد زایمان های ساکنان این شهرستان در بیمارستان های غیر از بیمارستان شهر خودشان (خط قرمز) روند افزایشی داشته و از حدود 18% در دوره ی پیش از وقوع مرگ مادری، به 45% در تابستان 1400 رسیده است. بدین معنی که نزدیک به نیمی از ساکنان شهر ترجیح داده اند در بیمارستان شهر خودشان زایمان نداشته باشند. وقوع دو مورد مرگ مادری به فاصله ی سه ماه از همدیگر در بیمارستان موجب شد که حدود نیمی از مادران باردار آن شهرستان برای زایمان به بیمارستان های شهرستان های مراجعه کنند. این موضوع می تواند به این معنی باشد که وجهه ی بیمارستان در نزد مردم آسیب دیده است. مطالعه ای که در 25 بیمارستان در ایالات متحده آمریکا بر روی بیماران انفارکتوس قلبی انجام شد نشان داد که میزان بالای رضایت بیماران با میزان بالای مطابقت مراقبت ها با استانداردها و گایدلاین ها مرتبط است و در طرف دیگر، میزان پایین رضایت بیماران با میزان بالای مرگ و میر بیمارستان مرتبط است.6 بنابراین می توان نتیجه گرفت که تصور مردم از کیفیت مراقبت، دور از واقعیت نیست. مطالعات پیشین گزارش کرده اند که تصور مردم از کیفیت مراقبت های سلامت بر انتخاب ارایه کننده تاثیرگذار است.7 می توان گفت به خاطر همین تغییر در تصور مردم از کیفیت مراقبت های بیمارستان، تعداد مراجعین آن کاهش یافته است. مطالعه ای که در اندونزی انجام شد نشان داد که موارد نزدیک به مرگ (Near Miss) مراقبت با کیفیت تری نسبت به موارد مرگ مادری دریافت کرده بودند.8 بنابراین می توان گفت که کیفیت مراقبت ها بر مرگ مادری تاثیرگذار است. اما باید به این نکته توجه داشت که کیفیت مراقبت ها، بخصوص در مورد مرگ مادری، فقط وابسته به فرد ارایه دهنده خدمت نیست و تحت تاثیر عوامل زیادی است. به طوری که مطالعه ای که در مورد کیفیت مراقبت ها و مرگ مادری در موزامبیک انجام شد نشان داد که برای کاهش مرگ مادری، لازم است تشخیص بیماری مادر به درستی انجام شود، مهارت های بالینی پرسنل ارتقا یابد و آزمایش های با کیفیت انجام شود تا از خطاهای بالینی اجتناب شود.9 مطالعه ای که به مرور مرگ های مادری در آمریکا پرداخته بود گزارش کرد که فقدان هماهنگی بین ارایه کنندگان مراقبت در مادران دارای بیماری مزمن، مراقبت تکه تکه و غیریکپارچه و مراقبت کمتر از استاندارد از جمله عوامل تاثیرگذار بر وقوع مرگ مادری بودند.10 مطالعات دیگر نشان داده اند که مردم تفاوت بین کیفیت فنی مراقبت ها (از جمله جنبه های پزشکی و پرستاری مراقبت ها) و کیفیت غیر فنی مراقبت ها (از جمله نظافت و غذا) را به خوبی متوجه می شوند.6 و به جنبه های بالینی کیفیت، بیشتر از جنبه های غیربالینی آن اهمیت می دهند.11 دو مورد مرگ مادری موضوع این مطالعه نیز مطابق نظام کشوری مراقبت مرگ مادران در کمیته مرگ مادران بررسی شده اند و بر اساس تقسیم بندی ICD 10 در گروه سوم تحت عنوان خونریزی های مامایی قرار گرفته اند که جزو مرگ های قابل اجتناب محسوب می شوند. شاید از نظر مدیران بیمارستانی، بارزترین اثر کاهش تعداد مراجعین در بیمارستان، کاهش درآمد بیمارستان باشد که می تواند بیمارستان را در تنگنای مالی قرار دهد، اما مهمترین تاثیر کاهش اعتماد به تک بیمارستان شهرستان، لزوم مسافرت های بین شهری، سختی دسترسی به خدمات درمانی مناسب در زمان مناسب برای بیماران یا مادران باردار باشد، که می تواند آنها را در معرض خطراتی چون تصادفات جاده ای قرار دهد و عوارض شدید و حتی مرگ را به همراه داشته باشد. بنابراین مسئولین استانی سلامت مادران باید به این جنبه از آثار مرگ مادری نیز توجه داشته باشند و هم زمان با تلاش برای اصلاح فرایندهای معیوب ارایه خدمات، مدیریت حمایتی مردم خصوصا مادران باردار و همراهان را به عمل آورند. همچنین بایستی توجه داشت که تذکرات کتبی یا شفاهی به افراد، محرومیت و یا قطع همکاری با افراد، می تواند برای آن پرونده خاص در مراجع قانونی بر اساس شکایات موردی مطرح باشد، اما در روند اصلاح فرایندها، این قبیل رویکرد های تنبیهی فردی-گروهی، یکی از عوامل مهم مخدوش کننده مستندات برای پرونده های بعدی جهت گریز از تنبیه و تذکرات احتمالی از سوی ارایه دهندگان خدمت خواهد شد. با توجه به مطالب فوق، پیشنهادات شامل این موارد است، 1- پرهیز از رویکرد تنبیهی-توبیخی فردی، 2- استفاده از نظرات دریافت کنندگان و ارایه کنندگان خدمات سلامت برای بهبود این خدمات، 3- اتخاذ رویکرد سیستمی در ارتقای فرآیندهای ارایه خدمات، 4- شفاف سازی اطلاعات و ایجاد ارتباط موثر با مردم و اعلام تغییرات و بهبودها به ایشان.

به علت طبیعت تهدید کننده ی سرطان، تشخیص این بیماری سبب می شود که نیازهای معنوی بیماران به طور چشمگیری افزایش یابد. این مطالعه با هدف بررسی سلامت معنوی بیماران مبتلا به سرطان در بیمارستان امید مشهد انجام گرفته است.

این مطالعه ی توصیفی- تحلیلی در سال 1391 در بیمارستان امید مشهد انجام گرفته است. جامعه ی پژوهش، شامل 106 نفر از بیماران سرطانی بستری در بیمارستان امید است. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه ی پالوتزین- الیسون (سال 1982) بوده است و داده ها به روش نمونه گیری آسان (در دسترس) و به صورت میدانی گردآوری شد. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی، آزمون همبستگی (سطح معنی داری 05/0) و نرم افزار SPSS نسخه ی 16 استفاده شد.

میانگین کل نمره ی سلامت معنوی بیماران 2/1 ± 97 و میانگین نمره ی سلامت مذهبی و وجودی آن ها به ترتیب 4/6 ± 1/52 و 4/8± 8/44 بود. بین سلامت معنوی بیماران با سن، مدت ابتلا به سرطان، سطح تحصیلات و وضعیت تاهل، ارتباط آماری معنی داری مشاهده نشد.

نتیجه ی این مطالعه نشان داد، بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان سلامت معنوی متوسطی داشتند. توصیه می شود ارتقای سلامت معنوی در بیماری هایی همچون سرطان که بر جسم، روان و روح افراد تاثیرگذار است، به صورت خاص مورد توجه قرار گیرد، چرا که ارتقای سلامت معنوی بهبود سلامت جسمی و روحی بیمار را در پی خواهد داشت.