فهرست مطالب جواد علاء المحدثین

از دیر باز، این که چه مولفه ای مهم ترین و بالاترین مولفه عقلی و دینی است، به طوری که همه فضایل و مناقب از آن، ریشه می گیرند، کم وبیش مورد توجه پژوهشگران دینی بوده است. با استناد به تعریف عقل که جداکننده حق از باطل است و با بررسی روایات، می توان نشان داد که «حق پذیری یا حق محوری» صفتی انسانی است که ریشه دین پذیری و خداباوری و بلکه ریشه همه خیرات است. همچنین، بزرگ ترین و مهم ترین ارزش دینی و عقلی است. تمام فضایل اخلاقی و دینی ریشه در آن دارند. دعوت انبیا، متکی بر حق پذیری مردم و بر اساس حق بوده و روایات ما، «حق پذیری» را بهترین اخلاق ها، سرآمد حکمت، باب هر خیر، نیکوترین سخن، عزیزترین همراه، منزلگاه علم، ملاک امت رسول خدا بودن، مایه باتقواترین شدن و راه نجات انسان ها معرفی می کنند.

تکبر در کتب لغوی و اخلاقی غالبا خودبزرگ بینی و خود برتر بینی معنا شده است. از سویی مطالعه آیات و روایات، این مطلب را قویا نشان می دهد که در کاربرد «کبر» و کلمات هم خانواده آن، زیر بار حق نرفتن، گردن کشی در برابر حق یا حق گریزی، به منزله ریشه و عامل خودبزرگ بینی و خود برتر بینی مورد تاکید فراوان قرار گرفته تا جایی که در موارد متعددی اساسا کبر و تکبر، معادل حق گریزی و امثال آن دانسته شده است. در روایات به مواردی برمی خوریم که (با پررنگ کردن ریشه کبر) مراد از تکبر صرفا حق گریزی هایی، مانند سرباز زدن از ولایت و انکار معرفت حجت های الاهی دانسته شده است. همچنین در مواردی که روایات، کبر را با تعابیری نظیر «ام العیوب» و «اعظم الذنوب» توصیف کرده و عقابهای شدیدی برای آن بر شمرده اند، تاکید بر حق گریزی است. حاصل این بررسی، توجه بیش از پیش به موضوع «حق پذیری» و «تسلیم در برابر حق» به عنوان مولفه مهم «ایمان» و «دین داری» است که حاوی پیام مهم و تاثیرگذاری در رویکرد ما به مفاهیم و ارزش های دینی خواهد بود.

اهمیت پرداختن به "تبیین جایگاه و نقش استادعلی ا کبرغفاری در حفظ و انتقال فرهنگ شیعه به آیندگان با تاسی از شیخ صدوق" از آن جهت ضروری است که در آثار و خدمات علمی صدوق و غفاری، باوجود فاصله زمانی قابل توجهی بین آنها، در موارد زیادی مشابهت دیده می شود. ازجمله این موارد؛ شخصیت، خدمات علمی به ویژه نقش مشترک آنها در انتقال فرهنگ و ذخایر حدیثی شیعه به آیندگان است؛ همان طور که صدوق در قرن چهارم هجری در اخذ، حفظ و حراست از احادیث معصومین کوشیده و این میراث عظیم را از گذشتگان به آیندگان انتقال داده، غفاری نیز در عصر حاضر این آثار را از گزند آسیب های متعدد پیرایش کرده و با تصحیح و تحقیق علمی آنها را به آیندگان انتقال داد. بنابراین، معرفی فعالیت ها و خدمات علمی غفاری در مقایسه با ابرمرد تاریخ علم حدیث صدوق، راهی به سوی آیندگان می گشاید تا عالم تشیع از آن بهره مند گردد. آثار مکتوب غفاری إهتمام ایشان به تصحیح و تحقیق آثار بزرگان دین، توجه به اهمیت آنها، تاسی و ارادت به شخصیت علمی بزرگان دین به ویژه صدوق را به خوبی می نمایاند و ایشان را در جرگه ی حدیث شناسان بلندپایه ی مکتب ایمه ی-معصومین قرار می دهد. مجاهدت علمی ایشان برای آیندگان ارزشمند و قابل الگوگیری است.

استاد عل ی اکبر غفاری دانشمند و حدیث شناس معاصر، دغدغه وجود اغلاط و اشکالات علم الحدیثی در متن و سند منابع حدیثی را داشت. وی با توفیقات الهی و براساس مهارتش در علوم اسلامی با ابداع ملاک ها و معیار ها یی، این مشکلات را به خوبی حل نمود. با واکاوی آثار استاد، معیارهایشان در تصحیح، تحقیق، تعلیقه نویسی و نقد استخراج گردید که مهمترین آن ها در تصحیح، عرضه و مقابله متون بر نسخه های تصحیح و قرایت شده بر مشایخ و خطوط آن ها، مراجعه به مصادر و علمای متخصص بود، در تعلیقه نویسی، رعایت تقوای علمی و امانت داری بود. در نقد متن، ارجاع به قرآن و سنت بود. در نقد سند از شناسایی و اعتباریابی راویان و بررسی کیفیت سند مدد جسته است. راهکارهای استاد در تصحیح و تحقیق بر تالیفات عالمان بزرگ معاصر هم چون جامع المدارک، جلوه گر تبحر ایشان و شایسته الگو گرفتن است. پژوهشگران علوم حدیث می توانند با تاسی به سیره وی درحدیث پژوهی و بهره جستن از روش ها و معیارهایشان، به حدیث پژوهی تداوم ببخشند.

محمدباقر بهبودی از پژوهشگران حوزه حدیث، ضمن رد صحت کل روایات کافی، تنها کمی بیش از ربع احادیث آن را صحیح دانسته است. به گفته بهبودی، وی تمام روایات کافی را بررسی و به انتخاب احادیث صحیح بر اساس سیره قدما پرداخته و حاصل این مطالعه را در کتاب صحیح الکافی بازنموده است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به بررسی کتاب صحیح الکافی با تکیه بر دیدگاه های ناقدان می پردازد. بر این پایه، بناست که در مطالعه پیش رو دریابیم اولا، رویکردشان در برخورد با حدیث چگونه بوده است و ثانیا، رویکرد منتقدان نسبت به کتاب صحیح الکافی، چه بوده و چه اشکالاتی بر آن وارد کرده اند. یافته های تحقیق حاکی از آنست که هرچند ایشان در شناسایی احادیث صحیح، علیل و ضعیف، روش های بدیعی ارایه نموده، اما برخی معیارهای وی مورد نقد قرار گرفته است. مهمترین انتقادات عبارتند از: روش حذف روایات، رد احادیث معاریض، تصور تخلیط و اضطراب در روایات، تحلیل تاریخی نامعقول، بی ارزش شمردن احادیث غیر صحیح. اگرچه صاحب کتاب یادشده با طرح این معیارها سعی در جداسازی احادیث صحیح کرده، اما از آن جا که مبانی رجالی و برخی معیارهای ایشان در انتخاب صحاح با نقد جدی روبروست، نمی توان پذیرفت که احادیث منتخبشان، تنها احادیث صحیح باشند.

در این جستار  کوشش بر آن است اندیشه ها و آراء نواندیشانه محمود ابوریه در نقد حدیث و راویان حدیث در میان اهل سنت، همچون کنشی اجتماعی که زیر تاثیر زمینه های سیاسی اجتماعی و آراء اندیشمندان گذشته شکل گرفته و موجب واکنش  پسینیان شده، با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان گزارش شود. برای دستیابی به این هدف، علاوه بر زمینه های اجتماعی تاثیرگذار بر پدید آمدن نظریات نواندیشانه در مصر، آثار محمود ابوریه و اندیشمندانی که مورد توجه او و پیشتاز او در نقدالحدیث بوده اند، بررسی و اشتراکات و تفاوت های آنان و تاثیراتی که ابوریه از گذشتگان خود برگرفته نمایانده شده است. همچنین واکنش های مخالفان و موافقان ابوریه، اعم از شیعه و سنی مورد توجه قرار گرفته است. از سه شیوه تحلیل انتقادی گفتمان، در این جستار، شیوه تبیین (explanation) به کار گرفته شده تا گفتمان ابوریه، به عنوان یک کنش و واکنش اجتماعی نواندیشانه-با تمرکز بر جایگاه حدیث و نقد اعتبار آن- به تصویر در آید و واکنش هایی که برانگیخته است، گزارش گردد و نشان داده شود که چگونه کنش و واکنش اجتماعی در باورهای معرفتی اثرگذار است.

علل الحدیث، علمی است که به بررسی آسیب های مخفی احادیث، از حیث متن و سند می پردازد. کتاب «علل الحدیث» محمدباقر بهبودی از نگارش های معاصر در موضوع احادیث معلل است. این مقاله درصدد فهم شیوه های تحلیل و سنجش در کتاب یادشده می باشد. از بررسی کتاب، مشهود است که مولف هر آنچه را سبب عدم پذیرش روایات می شود، به عنوان آسیب حدیثی لحاظ کرده و از آن جا که غالبا این آسیب ها را تعریف نکرده، تنها راه دست یابی به شیوه های ایشان در نقد، بررسی نمونه روایات کتاب است. این بررسی نشان داد که مهم ترین روش بهبودی در نقد سندی و متنی، بررسی و مقایسه روایات با یکدیگر است. ایشان با این روش، به وجود برخی آسیب های سندی از جمله: إرسال، انقطاع، اعضال، تعلیق، تحریف و تصحیف، تخلیط در سند و برخی آسیب های متنی از قبیل: تصحیف و تحریف، اسقاط و ادراج در متون، تخلیط متن و سند و تعریض... تصریح داشته است؛ در پژوهش انجام شده، مشخص شد که مواردی که ایشان به عنوان آسیب ذکر کرده، جزء آسیب های حدیثی به شمار می روند و تشخیص به جا و درست است؛ اما مثال هایی که ایشان ذیل عنوان برخی آسیب ها ذکر کرده، نشان دهنده آن آسیب حدیثی نبود و با بررسی تمام طرق، صحت برخی از روایات احراز شد.

در این گفتار، ابتدا کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر نوشته امیرحسین ترکاشوند به صورت مختصر معرفی می شود، آنگاه فهرست و درونمایه چند نقد که بر آن نوشته شده گزارش می شود. آنگاه نگارنده به تفصیل، سه مطلب از آراء فقهی سه فقیه شیعه؛ علامه محمد باقر مجلسی، مولی محسن فیض کاشانی و مولی احمد اردبیلی، به ترتیب در کتابهای بحار الانوار، معتصم الشیعه و مجمع الفایده و البرهان، را با گزارش ترکاشوند از این آراء مقایسه می کند و خطای او را در تبیین این آراء روشن می سازد.

محمدباقربهبودی، حدیث پژوه سختکوشی بود که عمر خود را به تصحیح، تحقیق و تعلیق متون حدیث شیعه سپری کرد و از این رهگذر نقادی کارآزموده در شناسایی حدیث سره از ناسره گردید. این پژوهش به منظور بررسی مبانی و اندیشه های حدیث شناختی محمدباقربهبودی با تاکید بر کتاب علل الحدیث انجام یافته و برآنست تا از راه کاوش در آثار ایشان، ویژگی ها و روش های حدیث شناختی این محدث بزرگوار را بررسی و شناختی از آراء و اندیشه هایش ارایه دهد. همت پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده، تلاش در جهت تبیین روش بهبودی در دو حوزه سند و متن از خلال آثار و تعلیقه های وی بر احادیث، می باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که روش استاد در بررسی متنیحدیث شامل مواردی از قبیل: عرض حدیث بر قرآن کریم و سنت مقطوع، نقد حدیث بر اساس ضروریات مذهب و تاریخ معتبر، مقابله و مقایسه متن احادیث برای یافتن موارد تصحیف، تحریف و زیادات، توجه به ادبیات و نحوه سخن ایمه میباشد. همچنین روش ایشان در بررسی سندی حدیث شامل مواردی از جمله: فراهم کردن نسخه های متعدد و مقابله اسانید روایات، توجه به طبقه راویان، توجه به روش صاحبان کتب اربعه در تدوین جوامع حدیثی و بررسی های رجالی میباشد.

مساله اخذ میثاق و پیمان از انسانها مبنی بر پذیرش ربوبیت یگانه خدای متعال پیش از آفرینش دنیوی ایشان یکی از مباحث مهم قرآنی است که در آیه 172 از سوره اعراف- معروف به آیه پیمان الست- مطرح گردیده است. روایاتی که در جوامع روایی به " روایات عالم ذر" مشهور است به نوعی موید وجود عالم ذر در آیه مذکور است. مسیله این است که برخی از اندیشمندان این روایات را در عداد اخبار آخبار آحاد و برخی در زمره اخبار متواتر قلمداد کرده اند. با گرداوری احادیث عالم ذر که گاه به طور پراکنده و گاه منسجم در منابع روایی  نقل شده و حذف مکررات و موارد همپوشانی، روشن شد اگرچه نمی توان این احادیث را متواتر لفظی دانست لیکن قدر جامع معنوی آنها را می توان در حد تواتر معنوی قلمداد نمود. به این ترتیب اشکال کسانی که پذیرش احادیث در حوزه اعتقادات را منوط به تواتر آنها دانسته اند پاسخ داده می شود. روش انجام این مقاله کتابخانه ای است.

آیه 44 سوره نحل وظیفه پیامبر خاتم6 را تبیین قرآن می داند که بیشتر مفسران معنای آن را توضیح معانی قرآن می دانند. در این میان برخی از نویسندگان معنای آن را محدود به آشکار کردن لفظ قرآن میان مردم پنداشته اند. اینان به آیه 187 سوره آل عمران استناد کرده و معنای آن را آشکار کردن آیات دانسته و آیه سوره نحل را مانند آن می دانند. در این جهت به سخن شماری از دانشمندان شیعه و سنی قرنهای گذشته مانند سید مرتضی، ابن جزی و فخر رازی نیز استناد کرده اند. در این گفتار، ادله این مدعا بررسی و نقد شده و ضعف آنها روشن می شود.