فهرست مطالب سید محمد رضا علاءالدین

مساله ای که در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است« مبانی، روش وقواعد تفسیری امام خامنه ای درتفسیرسوره کوثر » است، بررسی ها حکایت از آن دارد که روش وگرایش تفسیری امام خامنه ای(مد ظله العالی) در تفسیر سوره مبارکه کوثر، روشی اجتهادی همراه با روش های قرآن به قرآن وروایی است وگرایش برجسته در این تفسیر، گرایش اجتماعی وخانوادگی با جهت اخلاقی وتربیتی است ونکات ادبی وکلامی در آن مشاهده می شود. روش تحقیق در این پژوهش بررسی تحلیلی وتوصیفی نظریات تفسیری امام خامنه ای در سوره کوثر می باشد. نو آوری پژوهش حاضر بررسی تحلیلی گرایشات اجتماعی وخانوادگی سوره کوثر با رویکرد اخلاقی وتربیتی است در این تفسیر به دشمن شناسی ومقابله با ترفند های تبلیغی وروانی انها وتعیین مصداق وشخصیت پژوهی با توجه به الگو دهی پرداخته شده است. مزیت این پژوهش پردازش سوره کوثر بر اساس مبانی وقواعد تفسیری از جمله فضای اجتماعی وفرهنگی نزول سوره وشان نزول ها ونشان دادن تاثیر آنها در فهم صحیح سوره واعتبار سنجی وکشف غرض اصلی سوره می باشد. همچنین تحلیل دقیق روایات مرتبط با سوره، طرح مباحث جامعه شناسی وارایه موضوعات مستقل همراه با نوآوری ها وتبیین درس ها وپیام های قرآنی سوره ونقد روایات مجعول وترجمه های ضعیف می باشد. دستاورد این پژوهش، معرفی روش تفسیری امام خامنه ای است که باتکیه بر قواعد تفسیری همانند: ممنوعیت تفسیر به رای و پرهیز از پیش داوری، لزوم مراجعه به منابع لغوی و عدم تکیه بر ذهنیات، ضرورت توجه به قاعده سیاق، تفسیر قرآن بر پایه مستندات و قراین معتبر، لزوم رعایت اصول محاوره عرفی و عقلایی و توجه به پیوستگی و ارتباط بخش های مختلف متن قرآن، به نقد هدفمند اندیشه های تفسیری سایر مفسران پرداخته و با ارایه تحلیل روشمند، آراء تفسیری برخی از مفسران را از ساحت قرآن ناسازگار دانسته و آن را مورد ارزیابی و نقد قرار داده و گزینه مناسب را ذیل آیات سوره کوثر، تفسیر و تبیین کرده است.

در عصر ما نگاه دوباره به موضوع خانواده و رفتارهای خانوادگی رونقی فوق العاده یافته و همه رسانه ها و بنگاه های توسعه سخن بدنبال معرفی الگوهای متعددی هستند که بعضا با فطرت انسانها و نهاد خانواده همخوانی نداشته بلکه سراب های فریبنده ای هستند که خانواده های عطشناک باورهای ناب اعتقادی، اخلاق ومعنویت را به بیراهه می برند قرآن کریم که کتاب همه عصرها ونسل هاست با زیبایی هرچه تمام به معرفی خانواده قرآنی و رفتارهای آنها پرداخته است یکی از بهترین راه های تشخیص خانواده قرآنی راستین از مدعیان دروغین آن، بررسی رفتار آنها می باشد. با توجه به روشن بودن ابعاد مختلف زندگی خانواده قرآنی، به بررسی رفتار خانواده قرآنی می پردازیم که به نوعی اثبات ارزش ها و کمالات ایشان نیز می باشد. ما دراین نوشتار براساس آیات سوره انسان به تبیین رفتارشناسی رفتارهای ارزشمند خانواده قرآنی پرداخته و آنگاه به اثبات این رفتارهای انسان ساز برای خانواده قرآنی براساس نظرات مفسرین، ومحدثین شیعه واهل سنت پرداخته ایم.

آیات قرآن کریم، الگویی سه مرحله ای را برای تحقق توحید عبادی ارایه کرده است. این الگو بر مراحل سه گانه اقدام، اشاعه و اقامه مبتنی است. مرحله اقدام ناظر به تحقق عملی اوامر و نواهی الهی در رفتار انسان مومن است، در مرحله اشاعه به روش ترویج و گسترش اندیشه و رفتار توحیدی توجه شده است. مرحله اقامه نیز ناظر به نحوه تحقق نظام اجتماعی توحیدی است. تحقق این مراحل، که با یکدیگر رابطه طولی دارند، با هدایت و مدیریت مربی الهی؛ رسول اکرم| انجام می پذیرد. هدف این پژوهش، استخراج و تبیین الگوی عملی تحقق عبودیت در عرصه های فردی، اجتماعی و تمدنی است. روش پژوهش نیز بر مطالعه تفسیری آیات 20 سوره اول مکی به ترتیب نزول مبتنی است. دستاورد پژوهش نیز بازیابی راهکارهای قرآنی تحقق عبودیت در عرصه های فردی، اجتماعی و تمدنی است.

اثبات ولادت و امامت حضرت مهدی (ع) مسیله‌ای است که از زوایا و ابعاد گوناگونی قابلیت پردازش و توجه دارد. مسیله‌  اثبات ولادت و امامت حضرت مهدی (ع)  در بشارت‌ها و اشارت‌های قرآنی اهل‌ بیت(علیهم السلام) موضوع این پژوهش است. گروهی، براین اعتقاد هستند که منجی موعود، پا به عرصه گیتی نگذاشته و به دنیا هم نخواهد آمد و پدیدار شدن یک منجی در آینده و اصلاح عالم به دست او، قابل‌پذیرش نیست و چنین ایده‌ای محقق نمی‌شود. و گروهی ایده‌ مهدویت را پذیرفته‌اند، ‌ولی بر این عقیده‌اند که امام مهدی (علیه‌السلام) هنوز متولد نشده و آن هنگام که  خداوند اراده کند مصلحی پدیدار شود تا اساس ظلم را برچیند،امام موعود، متولد می‌شود و گروهی می‌گویند«ما اصل اعتقاد به  منجی موعود و پدیدار شدن او در آینده را می‌پذیریم ولی لازم نیست این موعود، همان امام مهدی (ع) باشد که تولد یافته و از دیدگان پنهان است. مسئله این پژوهش، رمزگشایی از ولادت و امامت حضرت مهدی(ع) بر اساس بشارها و اشارت‌های اهل‌ بیت(علیهم السلام)  است تا با  شناخت بشارت‌ها و اشارت‌های قرآنی اهل‌البیت(علیهم السلام) در اثبات ولادت و امامت حضرت مهدی (ع)گام موثری  در مهدی شناسی و مهدی گروی برداشته شود و پاسخ معاندان کتمان گر  ولادت و امامت امام مهدی(ع) داده شود و معرفت‌شناختی نسل امروز با قرآن ناطق  حضرت ولی‌عصر بقیه الله الاعظم (ع) بیشتر شود.

از موضوعات مهم قرآنی که توجه دانشمندان بسیار از جمله مستشرقان و اسلام شناسان را به خود جلب کرده و آن را از زمره مهم‌ترین مدخل‌های کتب و دایره‌المعارف‌های مطرح دنیا تبدیل کرده است. شخصیت «حضرت فاطمه زهراء(سلام الله علیها)» و آیات مرتبط با او می‌باشد. فاطمه زهراء(سلام الله علیها) در قرآن و احادیث نبوی(ص) و روایات معصومین(علیهم السلام) از جایگاه و منزلت ممتاز و به خصوصی برخوردار است. در این پژوهش به طرح پیشینه فاطمه شناسی مستشرقان و سبک آن‌ها در پردازش به این شخصیت و سپس طرح نظرات مستشرقان در شخصیت‌پردازی و  بررسی و نقد دیدگاه‌های فاطمه شناسی مستشرقان و شیعه شناسان معاصر با  تحلیل معناشناسی انطباقی و گونه شناسی روایات تفسیری پیرامون آیات متعدد‌ قرآن مرتبط با حضرت فاطمه زهراء(س) و مکتبی که معرف اوست پرداخته‌شده است. ازجمله برآیندهای مهم این پژوهش علاوه بر طرح سبک فاطمه شناسی مستشرقان  و آثار و عوارض آن‌ها  دست‌یابی به نقاط قوت و ضعف دیدگاه مستشرقان  پیرامون  مقام و منزلت «حضرت فاطمه زهراء(سلام الله علیها) » در قرآن و روایات و ارایه مصادیق تطبیقی  و گونه شناسی روایی آیات متعدد قرآن که پیرامون حضرت فاطمه زهراء(س)  می‌باشد است.

بررسی تحلیلی سوره های مکی به ترتیب نزول نشان می دهد که صبر از جمله رفتارهای مهم بنیادی قرآن است که ارتباط تنگاتنگی با حوزه تربیت اعتقادی دارد. بررسی هندسه شکل گیری این رفتار اعتقادی و سیر تطور صبر به ترتیب نزول و طرح اقتضایات خاصی که موجب نزول آیات صبر شده و اینکه در چه بازه زمانی استعمال شده و تا چه زمانی این معنا ادامه یافته است و تاثیرات این رفتار اعتقادی در پیشبرد تربیت اعتقادی و تثبیت آن به چه میزان بوده مسئله ای است که مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. دست آورد این پژوهش ترسیم کاربست های رفتار صبر در شکل دهی، استمرار، پایداری و تثبیت تربیت اعتقادی به ترتیب نزول می باشد.

از موضوعات محوری و مهم سور مکی «تربیت اعتقادی» است سوره طور که در سیر نزول، هفتاد و ششمین سوره مکی است، سیر تربیت اعتقادی قرآن را با طرح موضوعاتی همچون مسئله توحید و خداباوری و طرح توحید در خالقیت با سوگند به پدیده ها و آفریده ها، مسئله معاد و نشانه های قیامت و روز قیامت و عذاب الهی، آتش دوزخ و کیفر کافران، نعمت های بهشتی و مواهب الهی، نبوت رسول الله (ص) و رفتارهای اعتقادی رسول الله (ص) نظیر صبر و استقامت، تسبیح و حمد پروردگار و امیدواری به وعده و حمایت الهی را استمرار بخشیده است. این پژوهش به تحلیل سیر تربیت اعتقادی قرآن در سوره مبارکه طور پرداخته است مزیت این پژوهش توجه به شیوه های بیان آموزه های اعتقادی از طریق بیان سوگند، قاطعیت در موضوع، شناخت آفرینی، جدال احسن، تحدی نمودن، مطرح کردن پرسش برای تفکر و واکنش مناسب در برابر تهمت های مکذبین (توحید، معاد و رسالت) است. برآیند این پژوهش، طرح برنامه قرآن در نهادینه کردن آموزه های اعتقادی در سیر تربیت اعتقادی به ترتیب نزول به صورت فرازمانی و فرامکانی می باشد.

سوره کوثر، سوره ای مکی است که یک دوم کلمات آن تکامد است. واژه های سوره کوثر به جهت اینکه تنها یکبار در متن قرآن بکار رفته اند به عنوان واژه های تکامد قرآن قلمداد می گردند و بر این اساس سوره کوثر پرتکامدترین سوره مکی قرآن به نسبت تعداد آیه قلمداد می گردد. واژه تکامد به کلمه ای اطلاق می شود که تنها یک بار در سراسر یک متن به کار رفته باشد. بنابراین به واژه ای که تنها یک بار در متن قرآن به کار رفته باشد و هیچ مشتق یا هم خانواده ای از آن، در متن قرآن نباشد، «تکامد قرآنی»گفته می شود. مقاله حاضر می کوشد علاوه بر طرح و بررسی کلی مسائل سوره کوثر به تحلیلی بر واژه ها و ترکیبات تک کاربرد این سوره در قرآن و دامنه، و دایره های معنایی تکامدهای سوره کوثر بپردازد و یکی دیگر از خصوصیات این سوره مکی را به صورت تحلیلی معرفی نماید.

مساله این پژوهش روشن سازی نقش آفرینی های قرآنی فاطمه زهرا(س) ،در قرائت ،حفظ ، تفسیر، کتابت ، تعلیم وتربیت قرآن می باشد. بررسی های آیات وروایات، گویای نقش وتاثیر گذاری فاطمه زهراء(س) دریادگیری قرائت آیات و سور از رسول الله (ص) و سپس کتابت ،تلاوت، حفظ، تعلیم ،تبلیغ و ترویج آیات و سور قرآن می باشد. فاطمه زهراء(س) با تلاوت قرآن در مجالس سخنرانی و خطبه خوانی، سلامت قرآن از تحریف را اثبات و بر قرائت رسول الله (ص) تاکید کرده است. ارتباط فاطمه زهرا(س) با قرآن و انس شبانه روزی با قرآن و قرائت ایشان به گونه ای بوده است که گوشت، پوست و خون فاطمه زهرا(س) با قرآن ممزوج شده بود و نورانیت عمل به قرآن موجبات عروج معنوی این انسان کامله قرآنی را فراهم آورده بود از اهداف این پژوهش اثبات تاثیر گذاری قرآنی فاطمه زهرا(س) بر مخاطبین می با شد. دست آورد مهم این پژوهش افزون بر حیطه سیره شناسی قرآنی فاطمه زهراء، نوع قرائت قرآن فاطمه زهرا(س)است که توسط حسنین( علیهما السلام) فضه و اسماء و زینبین(سلام الله علیهما)ارائه شده است و خود فاطمه زهرا(س) در خطبه ها و سخنرانی ها و مجالس تعلیم و تربیت، قرائت خود از آیات و سور قرآن را نشان داده است. تلاوت ها و قرائت های قرآن فاطمه زهرا (س) به عنوان قاری معصومه تبیین گر جمع آوری قرآن در زمان رسول الله (ص) وسلامت قرآن از تحریف وارائه نوع درست قرائت و نبود اختلاف در آیات و سور و حجیت ظواهر قرآن و دعوت به تفسیر عقلانی می باشد.

آنچه در این پژوهش ارائه می شود تبیین روش وگرایش تفسیری مفسر مدقق حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مد ظله العالی) در تفسیر سوره مبارکه کوثر است. روش ایشان در تفسیر سوره کوثر روشی اجتهادی همراه با روش های قرآن به قرآن وروایی است. گرایش برجسته در این تفسیر، گرایش اجتماعی وخانوادگی با جهت اخلاقی وتربیتی است ونکات ادبی وکلامی در آن مشاهده می شود در این تفسیر به دشمن شناسی ومقابله با ترفند های تبلیغی وروانی انها وتعیین مصداق وشخصیت پژوهی با رویکرد الگو دهی پرداخته شده است که این پردازش بر اساس مبانی وقواعد تفسیری از جمله فضای اجتماعی وفرهنگی نزول سوره وشان نزول ها ونقش آنها در فهم صحیح سوره واعتبار سنجی وکشف غرض اصلی سوره از کلمات کلیدی می باشد. از زمره ویژگی های تفسیری مفسر در سوره کوثر تحلیل دقیق روایات مرتبط با سوره، طرح مباحث جامعه شناسی وارائه موضوعات مستقل همراه با نوآوری ها وتبیین درس ها وپیام های قرآنی سوره ونقد روایات مجعول وترجمه های ضعیف می باشد .

تربیت فکری و معنوی قرآن با ارائه آموزه ها و برنامه های سعادت بخش در باب تربیت کودک و نوجوان سر فصل آشنا سازی کودکان و نوجوانان با ماه محرم و شخصیت های نهضت عاشورایی امام حسین (ع) ودرس ها و عبرت ها و حماسه های آن است. در نظرگیری عناصر زمانی و مکانی ، فضا سازی ها ، جذابیت های بصری و شنیداری برنامه های تربیت نهضت حسینی (ع) از جمله موضوعاتی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله سفارش های رسول الله (ص) به پدران و مادران این بوده که کودکان و نوجوانان خود را به عشق اهل بیت عصمت و طهارت و قرآن کریم پرورش داده و آنها را از کودکی با فکر و فرهنگ اهل بیت همراه کنید و این همنوائی نیازمند تربیبت فکری و معنوی است.
نتیجه این آشناسازی، شکل گیری روحیه ایثار و شهادت و از خود گذشتگی و شهامت و شجاعت در راه خدا در کودکان ونوجوانان می باشد. در سیره حضرت فاطمه زهرا (س) آمده است که کودکان خود را برای زیارت شهدای بدر و احد می برد و آنها را به نزد مزار حمزه سید الشهداءاحد می برد و از شهامت و شجاعت و شهامت این رزمنده مسلمان می گفت. نتیجه این روند تربیتی ملکه شدن روحیه ی ایثار و از خودگذشتگی در کودکان و نوجوانان می گردد. به گونه ای که فرزندان فاطمه زهرا (س) تمام هستی خود را برای پیشرفت و تکامل انسانیت در راه خدا فدا نمودند و ثار الله شدند.  

تربیت و پرورش معنوی از مقاصد اصلی قرآن است. بعثت رسول الله (ص) و همه انبیاء الهی برای تبدیل قوه معنویت انسان به فعل بوده است. تربیت معنوی بدون تربیت اعتقادی امکان پذیر نیست و مورد قبول قرآن و عترت نمی باشد. یکی از کارکردهای متعالی خانواده معنویت افزایی آن است. تربیت معنوی تربیتی است که انسان با ایمان به خدا و مبداء و معاد از هرچه غیر خداست رهایی پیدا می کند و تحت ولایت الهی قرار می گیرد و قلب، روح وجسم انسان به نور الهی نورانیت می یابد. معنویت خواهی تاثیر شگرفی در زندگی انسان و خانواده او دارد و می تواند همه زندگی انسان رنگ معنوی بگیرد و این مطلوب وقتی تحقق خواهد یافت که انسان تحت تربیت معنوی قرار گیرد. در این مقاله به معنویت و سیر تحولات وجودی انسان در خانواده شامل: ازدواج معنوی، خانواده معنوی و تربیت معنوی اشاره و آنگاه شرائط موفقیت در تربیت معنوی همچون التزام علم و عمل صالح، انجام تعهدات شرعی در خانواده و تبیین آثار و برکات معنویت در زندگی مطرح و به معرفی خانواده های مدل و الگوی معنوی قرآن و شاخصه های معنویت آنها و رفتارهای منبعث از نگرش اعتقادی در دو بعد فضائل اخلاقی و اخلاق بندگی پرداخته شده است. در این پژوهش، مساله «تربیت معنوی خانواده در سور مکی به ترتیب نزول» و ارائه یک خط سیر تربیتی در شکل گیری، رشد و تعالی خانواده معنوی از منظر قرآن و جهت دهی خانواده ها به سمت معنویت قرآنی و لوازم و شرائط مناسب آن مورد توجه قرار گرفته است.

موسسات و نهادهای قرآنی به تناسب وظایف و تخصص خود می توانند در تحقق اقتصاد مقاومتی در سه محور پژوهش، تبلیغ وترویج و اقدام وعمل، ایفای نقش کنند.نظام سلطه جهانی با ابزارهای متعددی از جمله تحریم های یک جانبه و غیرقانونی برای تسلیم ملت فهیم و عقب نشینی آنان از آرمان های قرآنیش تلاش میکند.که باید با ایستادگی در برابر زیاده خواهی دشمن به نظریه پردازی و الگو سازی اقتصادی پرداخت تا علاوه بر اثبات حقانیت و کارآمدی اسلام، الگوی عملی اداره جامعه را مبتنی بر قرآن و سنت در حوزه های گوناگون به ویژه اقتصاد ترسیم نمود؛ تنها راهکار ومهمترین آنها برای غلبه بر مشکلات اقتصادی کشور و حرکت تحول گرایانهب ه سوی پیشرفت(تولید واشتغال)،پس زدنن ظریاتب ه ظاهر علمی تحصیل کردگان علوم انسانی واقتصادی غربی ورجعت بایسته و بازگشت حقیقی به مبانی اسلام ناب با عنایت به شرایط روز است و این دو امر در «اقتصاد مقاومتی» به خوبی قابل تحقق است.با توجه به رهنمود مقام معظم رهبری در شعار سال نسبت به اقتصاد مقاومتی که کشور را در برابر هجمه های غرب حفظ و خودکفایی و عدم وابستگی را به ارمغان می آورد، ضرورت دارد که موسسات ونهادهای قرانی نیز در تحقق این مهم فعالیت بایسته ای را به خود اختصاص دهند؛ زیرا از یک سو قرآن کریم منبع اصیل تعالیم وحیانی و سرفصل تحولات جامعه اسلامی است و از سوی دیگر اعضای موسسات و نهادهای قرانی اعم از نخبگان، اساتید، فعالان، متعلمان و دیگران نقش زیادی در فرهنگ سازی در جامعه اسلامی ایفا می نمایند.از این رو می بایست ظرفیت های بالقوه موسسات ونهادهای قرانی برای تحقق اقتصاد مقاومتی مورد شناسایی و فعال سازی قرار گیرند. این ظرفیت ها در سه محور قابل بررسی می باشد؛ مرحله نخست محور تحقیق و پژوهش، محور دوم ترویج و تبلیغ در بین جامعه به ویژه فعالان قرآنی و خانواده آنها و محور سوم اقدام و عمل (عملیاتی و میدانی) این پژوهش پیگیر تعیین وظائف و تکالیف کارآمد موسسات و نهادهای قرانی درتحقق اقتصاد مقاومتی(تولید واشتغال) در این سه محور می باشد .

در حوزه دین پژوهی یکی از موضوعات بایسته تحقیق و پژوهش« بررسی وتحلیل نقش عالمان دین ونقش آفرینی آنها در سطح جامعه اسلامی» است. یکی از عواملی که خداوند در قرآن کریم آن را به عنوان عاملی موثر در ایجاد تغییرها در جامعه بیان می فرماید، در مورد عالمان قرآنی است. عالمان قرآنی به عنوان نخبگان فکر واندیشه، نقش به سزایی در به وجود آمدن تغییرات اجتماعی و فرهنگی دارند در این پژوهش پیگیر طرح نمونه هایی ملموس ومستند از نقش آفرینی عالمان قرآنی در تحقق اقتصاد مقاومتی(تولید واشتغال) هستیم تا تذکری باشد برای همه عالمان بیدار و در صحنه تا بیش از پیش واقف بر نقش خود گردند و بدانند واقعا تکلیف آنان چیست و چه در صحنه تابیش از پیش واقف برنقش خویش گردنند وبدانند واقعا کارهایی بیش تر بر عهده آنان است و جامعه چه انتظاراتی از آنها دارد و حکومت اسلامی، وجامعه دینی، چه نقشی بر عهده آنها گذاشته و چه انتظاراتی را باید برآورده سازند.