پریسا هاشم پور

عبرت پذیری به معنای پرهیز از تکرار تجربیات و عملکردهای منفی، و پند و درس گرفتن از تجربیات مثبت گذشتگان است. آثار معماری در طول تاریخ، بر اساس انباشته ای از تجربیات انسانی پدید آمده و پیوسته با آزمون و خطا در تدام و استمرار بوده اند. عبرت پذیری به سبب کارکرد تربیتی آن، می تواند در معماری به عنوان روشی برای نقد و آموزش و بهره مندی از تجربیات مثبت و منفی آثار معماری گذشته، عمل کند. بر این اساس هدف پژوهش، تبیین کارکرد عبرت در وجوه مختلف آثار معماری است. رویکرد پژوهش کیفی است و با تکیه بر روش استدلال منطقی به دنبال تبیین مقوله عبرت پذیری در معماری در سه حوزه عبرت گیرنده، موضوع عبرت، و فرآیند عبرت می باشد. مقوله عبرت گیرنده در معماری، شامل معماران به عنوان خالقین اثر معماری، و مردم به عنوان خالقین زیربنای فرهنگی معماری است. موضوع عبرت وجوه مختلف معنایی و کالبدی معماری بوده و می تواند در فرآیندی خودآگاه یا ناخودآگاه به عبرت پذیر منتقل شود. از منظر عبرت پذیری، عبرت از تجربیات منفی و پند و درس از تجربیات مثبت در اثر معماری چه در وجه کالبدی و چه در وجه محتوایی آن و چه آگاهانه و چه غیرآگاهانه در هر زمان ضروری بوده و آنچه در وجوه معماری دارای خیر و حسن است، قابلیت عبرت و پند برای آیندگان دارد.نگاه عبرت به اثر معماری و بهره گیری از ابزار عبرت (عقلی با تدبیر، چشمی بینا، گوشی شنوا، زبانی گویا، و دلی پاک و فراگیر) می تواند عبرت گیرنده را با مشاهده ظاهر و تامل در باطن آثار معماری در تجزیه و تحلیل، نقد و شناخت و همچنین پند و عبرت از عملکردها و نقاط مثبت و منفی آثار معماری یاری رساند. عبرت پذیری از اثر معماری در فرآیندی خودآگاه و متکی بر ابزار عبرت و یا ناخودآگاه و با تکیه بر انباشته های ذهنی، قابل انجام است. فرآیند عبرت و نحوه انتقال درس و پند در معماری برای اهل فن و تخصص (معماران) بیشتر به صورت خودآگاه و برای عوام (مخاطبین معماری) بیشتر به صورت ناخودآگاه رخ می دهد. می توان با آموزش و آشنا کردن مخاطبان با ارزش های معماری گذشته دور و نزدیک، آن ها را به سمت عبرت آگاهانه از آثار معماری سوق داد.

این پژوهش بر اساس نیاز به فضاهایی است که بتوانند هنر و فرهنگ کردی را جامع و منسجم به نمایش بگذارند. با توجه به خطر از بین رفتن بخش هایی از این فرهنگ غنی و تاریخی، ایجاد موزه های مردم شناسی برای مستندسازی و حفظ دانش و هنرهای کردی ضروری به نظر می رسد. این فضاها مکانی برای آموزش، پژوهش و تعاملات فرهنگی فراهم کرده و به عنوان منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه مندان به فرهنگ کردی عمل می کنند. ضرورت این پژوهش در ایجاد فضاهایی است که علاوه بر مستندسازی، به آموزش، پژوهش و تعاملات فرهنگی نیز بپردازند و به عنوان منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه مندان به فرهنگ کردی عمل کنند. اهداف اصلی شامل تقویت هویت قومی و منطقه ای، شناساندن بیشتر فرهنگ و هنر کردی به عموم مردم، و جذب گردشگران داخلی و خارجی است. روش اجرای این پژوهش به مبانی فرهنگی و هنری پرداخته و نمونه های مشابه در داخل کشور، از جمله موزه مردم شناسی (خانه کرد) سنندج، موزه مردم شناسی مهاباد و موزه مردم شناسی (عمارت شهربانی) ارومیه، تحلیل شده اند. یافته ها شامل تجزیه و تحلیل عناصر فرهنگی و هویتی کردی مانند زبان، ادبیات، آداب و رسوم، موسیقی و رنگ های کردی است که همگی در شکل گیری فضاهای موزه نقش اساسی داشته اند. این پژوهش نشان می دهد که موزه ها می توانند نقشی مهم در توسعه پایدار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه ایفا کرده و محیطی مناسب برای آموزش، پژوهش و پرورش استعدادها فراهم سازند. در این پژوهش، از روش SWOT برای تحلیل و بررسی موزه های مردم شناسی استفاده شده است. در این راستا، هر یک از نمونه ها به طور دقیق تحلیل و مقایسه تطبیقی انجام شده است تا نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای مرتبط شناسایی شود. این رویکرد امکان بررسی جامع تر جنبه های مختلف موزه ها را فراهم می کند.

تحقق جامعه متعالی، از اساسی ترین نیازهایی است که جوامع بشری برای دستیابی به آن تلاش می کنند. ساختن چنین جوامعی جز از طریق تعلیم و تربیت مقدور نمی باشد. تحقق جامعه مطلوب گره به تعلیم و تربیت توانمند خورده است. تعلیم و تربیتی می تواند راه به جامعه مطلوب باز کند که برخاسته از آرمان ها و اهداف عالی آن جامعه باشد. تنها در این صورت می توان به تربیت نسل های آینده بر اساس نظام ارزشی مطلوب که همانا نظام ارزشی پذیرفته شده در جامعه می باشد، امیدوار بود. بنابراین هر جامعه و ملتی بر اساس جهانبینی حاکم بر جامعه، نظریات آموزشی را در بدنه تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور خود جاری می نماید. بر اساس اسناد بالادستی، رویکرد نظام آموزشی و پرورشی رسمی کشور ما تعلیم و تربیت اسلامی می باشد. این پژوهش در پی رسیدن به پاسخ این سوال است که میزان بهره مندی فضاهای آموزشی ادوار گذشته از مولفه های طراحی براساس اهداف تعلیم و تربیت اسلامی چگونه است؟ پژوهش حاضر به بررسی مولفه های فضاهای آموزشی مناسب برای تعلیم و تربیت اسلامی پرداخته است و سپس میزان بهره مندی نمونه فضاهای آموزشی در طی ادوار گذشته از نظر میزان بهره مندی از این مولفه ها مشخص شده است. تحقیق حاضر به گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و استخراج مولفه ها از منابع موجود پرداخته است. در این راستا مولفه های مستخرج به عنوان معیاری برای طراحی مناسب قرار گرفته و نمونه های منتخبی از مدارس گذشته بر اساس این میزان، مورد توزین واقع شده است. مشخص گردید در دوران قبل از تحولات فرهنگی عصر مدرن، فضاهای آموزشی تا حدودی در جهت رفع نیازهای مربوط به تعلیم و تربیت اسلامی مستعد بوده اند. پس از دگرگونی همه جانبه ممالک غربی و تاثیرپذیری جامعه ایران از این تحول، کالبد فضاهای آموزشی از اهداف تربیتی اسلامی فاصله گرفته است.

مسکن به عنوان یکی از ضرورت های اصلی زندگی انسان، نقشی اساسی در کیفیت زندگی افراد دارد. اهمیت مسکن از جهات مختلفی قابل بررسی است، مثلا تاثیر آن بر صمیمیت بین ساکنان و فضای اطراف. صمیمیت در این مفهوم، به معنای ایجاد ارتباط عمیق و احساسی بین ساکنان و فضاهای معماری است. این ارتباط نه تنها برای افزایش رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی شان مهم است، بلکه می تواند به بهبود سلامت روانی و فیزیکی افراد هم کمک کند. مثلا، فضاهایی که حس امنیت و آرامش را در ساکنان افزایش می دهند، می توانند به بهبود سلامت روانی و کاهش استرس در افراد کمک کنند. همچنین، فضاهایی که تعامل و شادی را ترویج می کنند، می توانند به افزایش احساس تعلق به محیط و بهبود کیفیت زندگی اجتماعی افراد منجر شوند. در نتیجه، صمیمیت در فضاهای معماری مسکن، به طور ویژه ای در بهبود کیفیت زندگی ساکنان و افزایش رضایتمندی آن ها از محیط اطراف خود، نقشی اساسی دارد که در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی پس از یافتن عوامل موثر در ایجاد صمیمیت مثل تعامل، آرامش، امنیت، تعلق و شادی؛ به بررسی این مولفه ها در نمونه های موردی که به صورت تصادفی انتخاب شده در شهر شیراز بر اساس شاخص های آنها پرداخته شده است.

پژوهش حاضر درپی بررسی و تبیین نقش مولفه های محیطی تاثیرگذار در شکل گیری و ارتقاء کارآفرینی با استفاده از مدل چند بعدی کارآفرینی اجتماعی لا بوده که ابعاد آن نیز «ریسک پذیری، رفتار نوآورانه»، «قدرت درایت»، «فضیلت کارآفرینانه» و «شناسایی فرصت های اجتماعی»؛ می باشند. نمونه مورد مطالعه در این پژوهش مرکز کارآفرینی «UWM Lubar» به عنوان نمونه ایی موفق از مراکز کارآفرینی حال حاضر جهان که در ایالات متحده آمریکا قرار دارد می باشد. راهبرد انجام پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی بوده و از روش همبستگی برای بررسی و تحلیل میان نسبت پدیده کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی و مولفه های مرتبط با آن در مدل چند بعدی کارآفرینی اجتماعی و همچنین عوامل محیطی تاثیر گذار بر آن استفاده گردیده است. نتایج بررسی های انجام شده، حاکی از وجود رابطه مستقیم و معنادار میان کارآفرینی اجتماعی و ابعاد و ارکان مختلف تشکیل دهنده آن، بر اساس مدل چند بعدی کارآفرینی اجتماعی با مولفه های محیطی تاثیرگذار بر این مفهوم می باشد؛ بر همین اساس و مطابق با مطالعات انجام گرفته، مولفه محیطی متناظر با رکن «ریسک پذیری، رفتار نوآورانه»؛ مفهوم «فضاهای خلاقانه و نوآورانه» و رکن «قدرت درایت»، مفهوم «انسجام و یکپارچگی» و رکن «فضیلت کارآفرینانه»، مفهوم «ارزش های اخلاقی» و در نهایت رکن «شناسایی فرصت های اجتماعی» که از ارکان کارآفرینی اجتماعی است، مفهوم «هنجار های مشترک» می باشد. در این راستا به میزانی که در طراحی مراکز کارآفرینی، مولفه های محیطی ذکر شده و مرتبط با این مفهوم مورد توجه قرار گیرند، به همان میزان، موفقیت و کارایی در امر کارآفرینی و همچنین توسعه و پیشرفت در زمینه کارآفرینی اجتماعی نیز افزایش خواهد داشت.

زلزله پدیده و بحرانی طبیعی است که علاوه بر تهدیدهای جانی و مالی در مناطق مسکونی، همواره آسیب های اجتماعی و روانی در پی دارد که بی توجهی به آن در درازمدت مشکلات و بحران های زلزله زدگان را عمیق تر و تهدیدآمیزتر می کند. هدف از این پژوهش ارزیابی و تحلیل نمونه های اسکان موقت آسیب دیدگان پس از زلزله در جهت بهبود شرایط روحی بازماندگان است. در راستای این هدف، این پژوهش با بررسی مراجع مکتوب و منابع کتابخانه ای در رابطه با سلامت روان و مسکن به مولفه های تاثیرگذار بر سلامت روان می پردازد و با بررسی و تحلیل هر یک از نمونه ها به راهکارهای هر یک در جهت بهبود شرایط روحی دست یافته است. مولفه های تآثیرگذار بر شرایط روحی به 4 دسته اصلی: کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی تقسیم بندی شده است و با تحلیل و مقایسه نمونه های موردی اسکان های موقت آیکیا، ریکوزنتاکاتا، کانتینری اوناگاوا، بلاگ، ابرخشت و پناهگاه فقط یک دقیقه، راهکارهایی ارائه شده است.

حفظ هویت بافت های تاریخی در کنار نیاز به ساخت وسازهای جدید، ضرورت توجه به مساکن نوساز در این محلات را نمایان می کند. با اینکه ساخت وسازهای جدید از مصالح و تکنولوژی های نوین بهره می برند، اغلب به دلیل عدم هماهنگی با ویژگی های تاریخی، به تداوم و یکپارچگی بافت آسیب می زنند. پژوهش حاضر به طور کیفی و کمی به تدوین اصول طراحی و ارزیابی وضعیت مساکن نوساز در بافت تاریخی سرخاب می پردازد. راهبرد پژوهش شامل دو بخش نظری و میدانی است. در بخش نظری، چارچوب مفهومی بر اساس اصول طراحی در بافت های تاریخی و نظام کالبدی آن ها تنظیم شد و ویژگی های کالبدی خانه های تاریخی بافت سرخاب تحلیل گردید. در بخش میدانی، با استفاده از روش موردکاوی، مطالعات ساختارمند غیرمشارکتی در خانه های نوساز بافت سرخاب انجام شد. جامعه مورد مطالعه شامل 72 قطعه مسکونی نوساز است که به 14 گونه دسته بندی شده اند. داده های به دست آمده با آزمون چنددامنه ای دانکن و ضریب همبستگی پیرسون تحلیل شدند تا مقایسه و ارتباط ابعاد فضایی و کالبدی بررسی شود. یافته ها نشان می دهند، بین گونه های مسکن نوساز بافت سرخاب (با سطح معناداری 0001/0)، گونه 2 و 5، هماهنگی بیشتری با بافت دارند. در تحلیل ابعاد سه گانه فضا، کالبد معماری و قرارگیری کالبد معماری در فضا (با ضریب پیرسون معادل560/0) توجه به مولفه های معابر و مناظر در بعد فضا، منجر به هماهنگی در بعد قرارگیری کالبد معماری در فضا می شود. به علاوه در بعد کالبد معماری، مولفه های شکل، مقیاس، مصالح و اجزا، (با سطح معناداری 048/0) و در بعد قرارگیری کالبد معماری در فضا، مولفه های تقسیم بندی قطعات، رعایت حرایم ابنیه و دیدو چشم انداز به عناصر طبیعی وتوده ها (با سطح معناداری 0001/0) به عنوان مولفه های ناهماهنگ کننده بافت قلمداد می شوند که راهکارهایی برای بهبود شاخص های ناهماهنگ کننده در هریک از مولفه ها ارائه گردید.

مسکن به عنوان یک نیاز اساسی و اولیه برای انسان، به صورت مستقیمی بر زندگی آن ها اثر می گذارد. امروزه با رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی، تهیه مسکن مناسب با مشکلات بسیاری مواجه شده است؛ و مسکن که باید به عنوان یک پناهگاه، مکان و حریم خصوصی برای آرامش، آسایش و زندگی انسان ها باشد، در بسیاری از جوامع در شرایط نامناسبی برای اقشار کم درآمد قرارگرفته است. شناخت و بررسی وضعیت برخورداری آن در چارچوب عدالت اجتماعی نیازمندشناسایی و تحلیل عوامل تاثیرگذار است. در این پژوهش ابتدا به بیان کلیاتی از مفهوم عدالت در زندگی اجتماعی، مفهوم مسکن مناسب و شاخص های آن مبنی بر رعایت عدالت اجتماعی و در ادامه به بررسی ابعاد مورد هدف و رعایت شده در مسکن مهر سهند به عنوان نمودی از مسکن اجتماعی در شهر جدید سهند پرداخته شده و بررسی فرضیه های موجود با استفاده از روش های توصیفی و استنباطی برای رسیدن به پاسخ سوالاتی همچون چگونه می توان به عدالت در مسکن برای قشر کم درآمد دست یافت؟ شاخص های مسکن مناسب برای اقشار کم درآمد مبنی بر رعایت عدالت اجتماعی کدم اند؟ انجام گشته که نتایج به دست آمده بیانگر این است باوجوداینکه نحوه اجرا برنامه مسکن مهر با مشکلات عدیده ای روبه رو بوده و بیشتر به شاخص های کالبدی در این مسکن ها توجه شده و به ابعاد اجتماعی فرهنگی توجه کمتری شده است ازاین رو شاهد عدم رعایت عدالت اجتماعی در این مسکن ها هستیم.

از گذشته تا کنون مسکن یا سرپناه به عنوان یک نیاز حیاتی برای جامعه بشری در همه کشور های جهان بوده و با توجه به نیاز انسان ها و فرهنگ و طبیعت هر منطقه میتواند شاخص ها و ویژگی های متفاوتی برخود بگیرد ولی در کل نیاز به مسکن دارای دو بعد کمی و کیفی است. با توجه به شرایط اقتصادی جوامع و همچنین افزایش مهاجرت از روستا ها و تغییر در شرایط زندگی و افزایش جمیعت شهرها روز به روز از اهمیت بعد کیفی آن کاسته شده که این مسئله در کشور های در حال توسعه به خاطرشرایط اقتصادی هر جامعه ای میتواند سهم زیادی در سرعت بخشیدن به مسئله عدم رعایت عدالت در محیط زندگی و سرپناه در بین اقشار مختلف جامعه را باعث شود. در اسلام نیز در مورد ضرورت رعایت عدالت در همه ابعاد فرهنگی و اجتماعی سیاسی تاکید بسیاری شده است .در جوامع امروزی هم با توجه به بررسی شاخص های مسکن مناسب شاید مهم ترین و کلیدی ترین ابزار برنامه ریزی مسکن شناخت نابرابری ها و فقدان ها و رعایت تعادل در چارچوب محدوده های جغرافیایی مختلف و پی بردن به اختلاف ها و تفاوت های موجود و سیاست گذاری در جهت کاهش نابرابری ها از وظایف اساسی متولیان توسعه مسکن به شمار آید.که در این تحقیق در رابطه با عدالت مسکن در تبریز در دو منطقه متفاوت از لحاظ موقعیت و زیر ساخت ها، سعی شده با استفاده از روش توصیفی ،تحلیلی به بررسی این مشکل در مسکن دو منطقه کوی فردوس در منطقه مرفه نشین و سیلاب به عنوان منطقه قشر ضعیف برای رسیدن پاسخ سوالاتی همچون اهمیت عدالت مسکن از دیدگاه اسلام چه جایگاهی است و مهمترین شاخص های بررسی عدالت در مسکن های جامعه اسلامی چه مواردی می تواند باشد،سوالات مطرحی هستند که پیرامون مسکن اسلامی، از طریق روش گرد آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و پژوهشی ومیدانی سعی بر بررسی و پاسخگویی به ابعاد موضوع پرداخته شده است و ،یافته های تحقیق حاکی از آن است که اکثر شاخص های رفاهی در مسکن منطقه قشر کم در آمد منطقه سیلاب رعایت نشده و توجه به عدالت در مسکن از کمترین اهمیت برخوردار بوده و فقط جنبه پاسخگویی به نیاز های ضروری به عنوان سرپناه در این مسکن ها محقق گشته است . ولی در مقابل شاخص های تامین کننده عدالت، در مسکن محله فردوس رعایت گشته اند و علاوه بر تامین نیاز ضروری ،رفاه و آسایش زندگی نیز دارای اهمیت هستند.

خانه مکانی با ساختار فیزیکی متاثر از عوامل اجتماعی، فرهنگی، روانی و زیستی است که زندگی در آن اتفاق می افتد. - زیست پذیری به منزله ی مفهومی که با تمام زوایا و ابعاد ذهنی و عینی انسان سروکار دارد، قابلیت زندگی است. در واقع همان دستیابی به کیفیت محیط خوب یا مکان پایدار است که مستقیما بر ابعاد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و روانی زندگی مردم تاثیر می گذارد. هدف پژوهش حاضر این است که با ترکیب زیست پذیری با خانه به مکانی دست یافت که بتواند نیازهای انسان را از نظر جسمی و روحی پاسخگو باشد. لذا مولفه های زیست پذیری در معماری معرفی و تاثیر آنها بررسی شده است. این تحقیق، پژوهشی کاربردی و بر پایه شناخت مولفه های زیست پذیری در مسکن بوده و با روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است. به صورت خلاصه، نتایج حاصل از این تحقیق را میتوان اینگونه بیان کرد که زیست پذیری در خانه از سه مولفه کالبدی، رفتاری، معنایی تشکیل شده است و این مولفه ها دارای زیر مولفه هایی میباشد که در 26 زیرمولفه ارائه میگردد و می توان با کاربرد این مولفه ها در طرح، به خانه زیست پذیر دست یافت.

مسئله یافتن شیوه مناسب تحلیل یک فضا همواره ذهن پژوهشگران را معطوف به خودساخته است. اغلب تحقیقات فضایی تنها با استفاده از یکی از روش ها و تکنیک های تحقیق کمی و یا کیفی انجام می گردد و نتایج آن ها تنها قسمتی از ویژگی های فضایی را روشن می نماید. هدف از این پژوهش، تحلیل تطبیقی دو روش چیدمان فضایی که بر ساختار فضایی تمرکز دارد و رویکرد «پروژه برای فضاهای عمومی» (PPS[1]) که بر کیفیت محیط از طریق شاخص های تعریف شده مانند جامعه پذیری، دسترسی، کاربری ها و فعالیت ها، راحتی و تصویر تمرکز دارد و نیز امکان کاربرد هم زمان آن ها می باشد که درک کیفیت مکان موردمطالعه را ممکن می سازد. از دلایل انتخاب این شیوه ها می توان به کارایی، گستردگی استفاده و رویکرد کمی و کیفی آن ها اشاره نمود. این پژوهش از این دو روش به منظور سنجش کیفیت فضایی بازار تاریخی شهر تبریز به عنوان یک اثر شاخص معماری و شهرسازی استفاده می کند. مقادیر کمی شیوه چیدمان فضایی شامل همپیوندی، اتصال و قابل فهم بودن می باشد. در یافته های این مطالعه، تفاوت هایی بین نتایج این دو روش مشخص گردید. PPS با بازخورد کاربران بازار در مورد اثرات اجتماعی- فرهنگی، عوامل محیطی موجود در بازار را ارزیابی کرده است و تحلیل چیدمان فضا به طور کامل با مفروضاتی در مورد رفتار فردی ازنظر ساختار کالبدی بازار منطبق است. در مقایسه با چیدمان فضا که تحرک و نحوه حرکت کاربران در بازار تبریز را با شاخص های موفولوژیک تعیین می کند، PPS  با در نظر گرفتن عوامل انسانی، وضعیت زندگی در فضاهای بازار را بهتر آشکار می کند. در انتهای این مطالعه نتیجه گیری می گردد که ترکیب این دو روش می تواند رویکرد جایگزین جدیدی برای نتایج جامع و قابل اعتماد در سنجش کیفیت فضاها ارائه دهد.

با توجه به رابطه سه جانبه انسان و طبیعت  یکی از منابع شناخت و معرفت  و معماری؛ برای شناخت باطن جهان، صورت باطنی نهفته در طبیعت اهمیت مییابد. سوال تحقیق عبارت است از: تفاوت خانه های سنتی و مدرن در بهره مندی از معرفت حاصل از طبیعت چیست؟ هدف پروژه بررسی ارتباط طبیعت و معرفت و قیاس آن در خانه های مدرن و سنتی است. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و میدانی، و تحلیل به روش استدلال منطقی است. معرفت حسی حاصل از طبیعت یعنی بهره مندی مادی از طبیعت  در جهت نشاط و شادابی ؛ معرفت عقلانی و معنوی حاصل از طبیعت یعنی نگرش غیر مادی بدان که از طریق نگاه آیه ای به طبیعت صورت میگیرد. در قیاس خانه های سنتی و مدرن میتوان گفت: در هر دو معرفت حسی حاصل از طبیعت با بهره گیری از عناصر طبیعی به طور مادی صورت گرفته است. در هر دوخانه معرفت عقلانی و معنوی با بهره گیری از عناصر غیرمادی حاصل شده با این تفاوت که در خانه های سنتی در هر سه حوزه و با استفاده از  طبیعت تجریدی، مقرنس و گچکاری  و در خانه های مدرن در دو حوزه  درختان چهارفصل با یادآوری تغییر و تحول صورت گرفته است.

فرهنگ مشارکتی در معماری می تواند باعث ایجاد ارتباط موثر و کارآمد بین کارفرما، سازمان های ذیربط، معماران و کاربران فضا شود. یکی از مهم ترین موضوعات معماری، مسکن است که همه افراد جامعه با آن در ارتباط هستند. مسکن یک الگوی فرهنگی از نحوه زندگی ساکنان را به نمایش می گذارد. از این روی، تنها یک محصول تولید شده نیست بلکه نتیجه یک فرآیند است که موفقیت آن منوط به میزان مشارکت هر کدام از اجزاء و تابعی از فرهنگ مشارکت است. این پژوهش، به دنبال اولویت سنجی مولفه های فرهنگ مشارکتی در معماری مسکن می باشد که در آن تاکید ویژه ای بر مسائل مربوط به اقشار کم درآمد شده است تا با توجه به محدودیت های موجود، بتوان به راهکارهای مناسبی برای ایجاد تعامل بین کاربر با دست اندرکاران معماری و شهرسازی دست یافت. استراتژی کلی پژوهش در تحقیق حاضر، پس کاوی است. در بخش مطالعات نظری، با هدف ارائه مولفه های فرهنگ مشارکتی، از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است؛ سپس از روش میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه با افراد صاحب نظر در زمینه معماری و شهرسازی، استفاده شد. آزمون آلفای کرونباخ جهت پایایی پژوهش؛ آزمون فریدمن، جهت مشخص شدن اولویت ها و آزمون رگرسیون چندگانه، برای توصیف رابطه خطی بین متغیرهای فرهنگ مشارکتی، استفاده گردید. یافته ها نشان می دهد که در سیاست گذاری مسکن برای اقشار کم درآمد، توجه به فرهنگ مشارکتی، می تواند در مراحل مختلف برنامه ریزی، طراحی، ساخت و بهره برداری از فضا، نقش موثری در کاهش فواصل بین همه گروه های ذینفع ایفا کند و در بهبود وضع مسکن این قشر موثر باشد. فرهنگ مشارکتی در مسکن اقشار کم درآمد، به انسجام بین سه حوزه مشارکت ذی نفعان در طرح مسکن، مشارکت جویی و مشارکت پذیری میان ذی نفعان و نحوه مشارکت کاربران (ساکنان) در طرح مسکن تاکید دارد و نتایج آزمون فریدمن، نشان دهنده معناداری رتبه بندی مولفه های فرهنگ مشارکتی از نظر متخصصان و دست اندرکاران معماری و شهرسازی است، بطوریکه رتبه بندی متفاوتی از این مولفه ها دارند.

از آنجا که فضای عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره زنان و مردان میباشند، نیاز به حضور در این فضا برای استفاده تمام گروه ها موضوع مهمی است، زنان گروه بزرگی از استفاده کنندگان فضا هستند که بواسطه نقش اجتماعی مراقبت از کودکان و الگوهای رفتاری متفاوت هنگام رفت و آمد، کار، تفریح و ورزش باید به نیاز آن ها پاسخ داد. موضوع پژوهش تطبیق ویژگی فضای عمومی با عوامل تاثیرگذار بر حضورپذیری بانوان در فضای فرهنگی-تفریحی زنان است که با روش کتابخانه ای و بررسی اسناد و نظریات اندیشمندان ویژگی فضای عمومی و عوامل تاثیرگذار برحضورپذیری زنان استخراج شد سپس با تحلیل چگونگی مولفه های فضای عمومی در مولفه های حضورپذیری زنان، معیار طراحی برای فضای فرهنگی-تفریحی، بدست آمد. سپس با تحلیل آن معیارها در نمونه موردی های داخلی و خارجی نتایجی برای طراحی بهتر استخراج شد.

حریم از اصول و مبانی مهمی است که با ورود اسلام به ایران اهمیت بسیاری پیدا کرد و به دغدغه ی طراحی معماران سنتی تبدیل شد. هدف این پژوهش بررسی تاثیر فضاهای بینابینی در حفظ حریم است همچنین به بررسی و تحلیل یک خانه سنتی در شهر یزد برای این منظور پرداخته شده است. روش این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و در مبانی نظری به بررسی و تحلیل مفاهیم حریم، محرمیت و فضاهای بینابینی پرداخته می شود. سپس نمونه موردی خانه مرتاض با توجه به فضاهای بینابینی موجود در آن بررسی میشود و در نهایت نتیجه گیری های به عمل آمده نشان می دهند که فضاهای بینابینی تاثیر به سزایی در حفظ حریم و محرمیت دارند اما فضاهای بینابینی صرفا به منظور حفظ حریم استفاده نمی شوند گاهی این فضاها فقط برای ایجاد فضایی واسط هستند و کاربردی برای حفظ حریم ندارند اما می توان یکی از کارکردهای اصلی فضاهای بینابینی را حفظ حریم دانست.

خانه های مسکونی مکان هایی هستند که تاثیرات زیادی روی ساکنین و نسل های آینده ما دارند. بنابراین طراحی صحیحی که بتواند پاسخگوی نیازهای روحی و روانی ساکنین باشد و رضایت آنها را از کیفیت زندگی افزایش دهد نکته ای قابل تامل و بررسی است. به دنبال پیوند مسکن با تشخص کالبدی، ضمن ارتقای کیفیت زندگی ساکنین و تامین نیازهای روانیشان، شاهد مجموعه مسکونی ماندگار و با اصالت معماری ایرانی در سطح شهر خواهیم بود. این پژوهش ابتدا به تعریف تشخص پرداخته سپس با روش استدلال منطقی به مدلی معنایی تشخص رسیده و به رابطه ی تشخص کالبدی خانه با چارچوب نظری مدل پرداخته است و با استفاده از منابع دین و احادیث معتبر و مقالات اسلامی به تبیین حدود تشخص و تاثیر وجود تشخص کالبدی خانه در حدود اسلامی بر ساکنین پرداخته می شود. تبیین حدود تشخص کالبدی مجموعه مسکونی زمانی از دیدگاه اسلامی پذیرفته است که ضمن ایجاد حس ارزش و رضایت از خود، باعث شان و منزلت اجتماعی شود که این تشخص کالبدی وحدت و نظم مطلوب شهری را در پی دارد. عدم شناخت حدود تشخص کالبدی مجموعه مسکونی از نقطه نظر اسلام، ضمن تاثیرات منفی که بر شخص و اجتماع میگذارد، باعث ناهماهنگی در سیمای شهر میشود.

شفافیت فضایی، به عنوان یک ویژگی به کار رفته در ساختار فضایی و مرز بین داخل و خارج است و می توان آن را قابلیتی معمارانه برای بسط یک فضای محدود و ارتباط آن با سایر فضاهای مجاور به منظور برخورداری از ظرفیت بیشتر و امکان حرکت بصری، فیزیکی یا ذهنی معنوی به حساب آورد. حال سوال اصلی این است: شفافیت فضایی در معماری ایران به چه نحوی تحقق یافته است؟ با توجه به کم روزن بودن بناها در تبریز به علت شرایط اقلیمی آن، شفافیت اغلب با چه فاکتورهایی به دست می آید؟ هدف از پژوهش حاضر، تبیین و بررسی شفافیت در معماری اسلامی و چگونگی رسیدن به شفافیت در بناهای سنتی اقلیم سردسیر می باشد که با توجه به کاهش روزنه ها در بناهای این اقلیم لزوم بررسی میزان شفافیت دراین منطقه مورد توجه قرار گرفت. پژوهش حاضر بر پایه پژوهش موردی، بر اساس داده های حاصل از اسناد کتابخانه ای و مشاهده میدانی است. برای تحلیل این موضوع ضمن بررسی انواع شفافیت در معماری اسلامی ایران، بناهای امامزاده سید حمزه و مسجد کبود به عنوان مطالعه موردی برای بررسی فاکتورهای شفافیت، در اقلیم سرد انتخاب گردیدند. این دو بنا با وجود وجه اشتراک آنها در مذهبی بودن، ساختار فضایی متفاوتی دارند. یافته های تحقیق نشان می دهد که ساختارفضایی عامل مستقلی برای پیش بینی شفافیت بنا نیست. ضمن این که شفافیت فضایی در معماری ایرانی صرفا شفافیت بصری نبوده و شامل شفافیت ادراکی و معنایی نیز می باشد، که در اقلیم سرد بیشتر شاهد شفافیت هایی از نوع ادراکی و معنایی می باشیم. لذا معمار بنا برای رسیدن به حس فراخی و سیالیت در فضا، عوامل مختلفی را متناسب با کالبد بنا و شرایط محیطی در نظر گرفته است تا مخاطب شفافیت فضایی را در آن حس نماید.

روایت را می توان شیوه ای برای یافتن یک هدف و مقصود برای معماری یا روشی برای ورود به ساختار، متن و محتوای اثر معماری دانست. فرد نابینا در برخورد با یک فضای جدید و نا آشنا شروع به ساخت تصویری ذهنی و نقشه گونه ای از مسیرها و جانمایی ریز فضاها می کنند که مسلما هرچه این روابط راحت تر و شفاف تر باشند، احساس رضایت آن ها از آن فضا بیشتر است. لذا با استفاده از ساخته ها و تصورات ذهنی نابینایان می توان فضاهای مورد استفاده آنان را طراحی کرد. روایت پردازی این امکان را فراهم می سازد که بتوان از آن به عنوان روشی برای تفکر خلاق در طراحی فضاها و از طرفی هم در درک زندگی کاربر نیز استفاده کرد و هم-چنین دارای اثر بخشی مثبت در طی مراحل فرایند طراحی است و می توان به عنوان رویدادی مفید توصیه نمود. از طرفی معماری برای نابینایان یکی از موضوعاتی است که عوامل مختلفی در شکل گیری آن تاثیر گذار است. در این میان برای ارتباط غیر بصری با فضا نیازمند دقت و توجه کافی به دیگر حواس آدمی به غیر از حس بینایی در اوست. بنابراین آنچه در این تحقیق پیش روست، تلاشی است برای چگونگی طراحی فضایی مناسب برای نابینایان بر پایه روایت گری مخاطبان فضا. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل کیفی و مطالعات کتابخانه ای به تعریف روایت و روایت گری پرداخته و با تعمیم موضوع روایت گری به افراد نابینا و توانایی های این افراد در طراحی فضای معماری برای دستیابی به فضای معماری مناسب پرداخته است. لذا پژوهش حاضر در موسسه فرهنگی هنری نابینایان بصیر شهر تبریز با شرکت 15 نفر نابینا و کم بینا انجام شده است. نتایج این بررسی ها نشان می داد که بهره گیری از طراحی اینگونه فضاهای قابل حس و درک برای نابینایان بر پایه روایت گری خود مخاطبان فضا در این امر می تواند تاثیر معنا دار و به سزایی در ارتقای کیفیت و کمیت سطح طراحی فضای معماری برای نابینایان و ارتباطات هرچه بهتر و مناسب تر برای این قشر داشته باشد. این بدین معنی است که این افراد دارای پتانسیل بالایی برای ورود به بازار کار و هم چنین آموزش مهارت های مختلف را برخوردار هستند و می توانند با قوه ی تخلیل و تفکر و بهره گیری از تفکر خلاق و فعال خود در پیشبرد فرایند طراحی طراح برای رسیدن به مقصود خاص بسیار موثر باشند.

پایداری فرهنگی بر ارتقاء کیفیت زندگی، حفظ و انتقال ارزش های ماندگار استوار است. پایداری فرهنگی نیازمند شناسایی ارزش های فرهنگی یک سرزمین و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از فرهنگ های جهانی ست تا ضمن حفاظت از هویت فرهنگی خود، با شرایط و نیازهای زمان هماهنگ شده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. مسکن امروزی با ظهور فرهنگ های جهانی و نادیده گرفتن ارزش های بومی، هویت فرهنگی خود را از دست داده و با نادیده گرفتن مفهوم پایداری فرهنگی، فاقد کیفیت موردنیاز مسکن جدید بوده است. این پژوهش تلاش نموده تصویری از وضعیت کیفی مجتمع های مسکونی تبریز به دست آورده و پایداری فرهنگی فضاهای سکونتی را با مدنظر قراردادن نیازهای نسل معاصر در بستر فرهنگی خود ارتقاء دهد.پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و راهبرد آن در بخش نظری، توصیفی_تحلیلی و در بخش میدانی، موردکاوی است. در بخش نظری، پس از رسیدن به ابعاد پایداری فرهنگی شامل هویت فرهنگی و توسعه فرهنگی، با تاثیرگذاری مولفه های توسعه_ شامل تبادل، تکامل و تغییر_ بر ارزش های فرهنگی در معماری، شاخص های پایداری فرهنگی در معماری تبیین شد. در بخش میدانی، ارزیابی مجتمع های مسکونی آسمان و ستارخان، در سه مقیاس محیط، ساختمان و واحد مسکونی، به روش مشاهده و پرسشنامه انجام گرفت. مقادیر متغیر داده های کمی حاصل از پرسشنامه ها با استفاده از آزمون Chi-Square و Fisher''s Exact تجزیه وتحلیل شد. جهت تعیین وضعیت پایداری فرهنگی در دو مجتمع مسکونی، تحلیل داده های حاصل از مشاهده و پرسشنامه، به روش مقایسه میانگین داده ها با اعمال ضریب و تفسیر آن ها به روش پرسکات الن انجام گرفت. یافته های حاصل از مقایسه مولفه های پایداری فرهنگی بین دو مجتمع مسکونی نشان می دهد، مجتمع آسمان در تمامی مولفه ها به غیر از مولفه تبادل مردم واری، نسبت به مجتمع ستارخان، از امتیاز برابر یا بالاتری برخوردار است. در بعد توسعه فرهنگی، تبادل ارزش های فرهنگی در مجتمع های مسکونی، بیشتر از تکامل یا تغییر آن ها موردتوجه قرار گرفته است. در بعد هویت فرهنگی، مولفه های امنیت وآسایش، عدالت ومساوات، طهارت وصداقت و وحدت ونظم، پایداری بالقوه(خوب) و سایر مولفه ها، پایداری متوسطی دارند که راهکارهایی جهت بهبود پایداری این مولفه ها در مجتمع های مسکونی پیشنهاد شد.

اهمیت روابط اجتماعی در عصر حاضر به خصوص در محیط های شهری بر کسی پوشیده نیست. محیط های باز مجتمع های مسکونی به عنوان شکل تازهای از زندگی جمعی و نیز گونه ای دیگر از محیط های شهری و محل برخورد ساکنان این محیط ها، بر روابطی که در آن شکل میگیرد، تاثیر می گذارد. در عصر حاضر و با فرهنگی جدید، در مقایسه با گذشته بانوان نقشی مهم و اثرگذار در خانواده ها را ایفا می کنند و حضور بانوان در عرصه های مختلف زندگی جمعی و اجتماع، با تغییر در ذات پویای فرهنگ پر رنگتر گشته است. بنابراین، اهمیت محیط های مجتمع های مسکونی به عنوان عاملی اثر گذار بر روابط بین ساکنین و حضور بانوان در اجتماع، موجب گشته است، این پژوهش به دنبال استخراج مولفه های اثرگذار بر حضور بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، پژوهشی کاربردی از نوع کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و ساختار پژوهش حاضر برپایه ی مراجعه به منابع کتابخانه ای و مطالعه پژوهش های صورت یافته - در زمنیه حضورپذیری و مطالعه موردی مجتمع های مسکونی تبریز می باشد. در نهایت این پژوهش اذعان دارد که در واکاوی نمونه های موردی، راهبردها و پیشنهادهایی به منظور افزایش حضور بانوان به عنوان شخص مهم و تاثیرگذار خانواده ها، قابل استخراج میباشد که ارایه این راهبردها و استفاده از آنها میتواند در بهبود روابط ساکنین مجتمع ها، تاثیر گذار بوده و در عمیق ترین لایه های خانه، محیطی را فراهم سازد که حس آرامش، آسودن، دوری از دغدغه و مشغله های روزانه را فراهم سازد. شناخت مولفه های کالبدی اثرگذار بر حضورپذیری بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی، موضوعی اثرگذار بر افزایش کیفیت زندگی جمعی و بهبود وضعیت روحی، روانی و عاطفی بانوان و در نتیجه اثر مثبت بر کیفیت زندگی خانواده ها دارد. نهایتا در این پژوهش معیارهای حضورپذیری بانوان در 5 دسته ی ایمنی و امنیت، تنوع و سرزندگی، خوانایی، حذف عوامل آزار دهنده و حضور دیگران تنظیم گشت. و مجموعا در 19  شاخصه اصلی قابل استنتاج از این مولفه ها، 19 راهبرد طراحی، به منظور افزایش اجتماع پذیری و حضورپذیری بانوان در محیط های مجتمع های مسکونی در قالب جدولی ارایه شد.

هنر اسلامی، علاوه بر زیبایی ظاهری در طرح و نقش خود، دارای مضمون و معنای درونی بوده و معماری اسلامی به عنوان اولین هنر سازگار با مفاهیم اسلامی، با مسجد آغاز می شود. مسجد از آن خداست و به مثابه نمادی از او، در نشانه های نمادین، مطرح می شود. چراکه بهترین نمونه تجلی مفاهیم در کالبد، بیان حقایق معنوی به زبان رمز و اشاره است. این پژوهش با هدف بررسی نمادهای معماری اسلامی در عناصر معماری مساجد (نمونه موردی مسجد امام اصفهان)، در پی پاسخ به این سوال بود که «جایگاه نمادها در اجزای مسجد امام اصفهان، به صورت نمادین چگونه است؟». در این راستا پژوهش حاضر از روش توصیفی تحلیلی، با مطالعات کتابخانه و شیوه های مرسوم جمع آوری اطلاعات اسنادی مرتبط با مباحث مذکور، به تحلیل بنای مسجد امام اصفهان با دو رویکرد استقرایی و استنباطی پرداخت و از آنجا که از یک سو تعدد استفاده از هر نشانه ای می تواند به مرور زمان آن را تبدیل به نماد کند و از دیگر سو، مسجد معنایی فراتر از این عالم در خود دارا است، لذا تاویل و تنزیل در مساجد بیشتر با رویکرد استنباطی و بهره جستن از نشانه های نمادین می باشد. در ادامه تحلیل مسجد امام اصفهان نیز مهر تاییدی بر این یافته ها گردید؛ زیرا این مسجد هم در کاربرد شمایل و نمایه های نمادین به علاوه نمادهای عرفانی و ساختاری که همگی با رویکرد استنباطی قابل تاویل می باشند، بیش از استقرایی، بهره جسته بود.

معماری رابطه ای تنگاتنگ با فرهنگ برقرار می سازد. فضای معماری یک نیاز بشری است و شیوه پاسخگویی و بیان معماری در تامین نیازهای ساکنان در هر جامعه نسبت به فرهنگ آن می تواند شکل منحصر به فرد خود را داشته باشد. این شکل انحصاری، مبین هویت فرهنگی در معماری و نحوه پاسخگویی به این نیازها براساس ارزش های برگرفته از فرهنگ یک جامعه است. امروزه هویت فرهنگی بومی تحت تاثیر فرهنگ های جهانی در معماری مسکونی کمرنگ شده و بعلت رشد شهرها بعنوان مفهوم کیفی در مسکن مورد توجه قرار نگرفته اند؛ به طوری که خواسته های انسانی برگرفته از ارزش های فرهنگی جامعه در فضاهای معماری، بویژه معماری مسکن نادیده انگاشته شده اند. این پژوهش برآن است تا بخشی از این هویت فرهنگی بومی را با تبیین مولفه های هویت فرهنگی در معماری احیا کند. بدین منظور این مولفه ها که براساس ارزش های معماری ایرانی_اسلامی تبیین می شوند، در سه نمونه از خانه های سنتی تبریز از جمله خانه سلماسی، بهنام و امیرنظام مورد واکاوی قرار می گیرند تا این مولفه ها در بحث مسکن تدقیق و قابلیت بهره گیری از آن ها در طراحی مسکن امروزی وجود داشته باشد. این تحقیق از نوع کیفی است. روش تحقیق در تبیین مولفه های هویت فرهنگی در معماری و تدقیق آن ها در کالبد مسکن بر روش توصیفی_تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات بر اسناد کتابخانه ای استوار است. براساس نتایج بدست آمده، مهمترین ارزش های شناسایی شده برای مسکن عبارتند از: بهره گیری از سامانه های ایستا، بسط چشم انداز افقی، مقیاس انسانی فضاها، جداسازی حرایم خصوصی و عمومی، یکپارچگی سازه و عملکرد، تنوع پذیری فعالیت در فضاها، رعایت تراکم و سطح اشغال استاندارد، حریم امن فیزیکی و روانی، اولویت فضای مهمان و همسویی کالبد بنا با محیط، که هویت فرهنگی مسکن ایرانی اسلامی را شکل می دهند.