ابراهیم عبدی

واژه «تحصیل» فرایندی را از آغاز یادگیری تا پایان آن در خود، جای داده است. وقتی سخن از درس خواندن می شود، تصور اولیه این است که یک کتاب و یک رشته مطالب، توسط استاد به شاگرد، منتقل شده و پس از مدتی، آزمون و در نتیجه، قبولی یا عدم قبولی رخ می دهد. حال وقتی کنش ها و واکنش های فرد یادگیرنده را بررسی کنیم به این امور برمی خوریم: باورها، تاثیر باورها بر رفتارها، خانواده، دوستان، جامعه و مسایل آن، تاثیر پاسخ مسایل جامعه بر روند تحصیل و... . همه اینها، به تناسب خویش، برآموزش فرد، اثرگذار است.

موضوع دعای پنجاه و دوم صحیفه سجادیه، یادکرد برخی از حالات بندگان و خوی ناپسند آن ها و درخواست رحمت از خداوند است. امام سجاد علیه السلام در این دعا کم تحرکی را یکی از ویژگی های ناپسند فردی شمرده اند. ایشان به درگاه الهی عرضه می دارند:فاسالک یا مولای سآل من... بدنه غافل لسکون عروقه.

تحلیل برخی از کنش ها و واکنش های امیر مومنان علیه السلام برای دوست دارانشان نیز سخت است. این رفتارها با روند عمومی و مردم پسند هم گون نبوده و موجب تعجب می شود. پذیرش درخواست مشاوره به خلفای سه گانه، پاسخ گویی به پرسش توحیدی در میانه نبرد جمل و تاخیر چندماهه در نبرد صفین با وجود آمادگی سپاه ده ها هزارنفری ایشان، نمونه هایی از این رفتارهاست. این شیوه تعامل، با روش رایج سیاست مداران و رهبران جوامع متفاوت است. در پاسخ به چرایی این رفتارها، حفظ مصلحت اسلام و مردم و یا جلوگیری از تضییع حقوقشان بیان شده است. این نوشتار درصدد است تا برای فهم این رفتارها، آن را بر دو گزاره بنیادین پایه گذاری کند؛ نخست، شناخت درست وظیفه هدایت گری امام به عنوان حجت الهی و دوم، دید فرازمند امام نسبت به آفریدگان الهی. به همین روی، رفتار امام در نظام هدایت الهی تحلیل شده است نه از زاویه نگرش سیاست مداران.

هدایت، برترین وظیفه حجج الهی علیهم السلام است. همه گفتارها و رفتارهای ایشان ذیل مفهوم هدایت انسان جای میگیرد. نادیده انگاری این تکلیف در تحلیل رفتار حجت های الهی، تحلیلگر را دچار سردرگمی میکند. قرآن کریم راه هدایت را تبیین کرده و میتوان با کنارهم قراردادن آیات کریمه، فرایندی را برای آن تصویر کرد. این نوشتار بر آن است تا نظامواره هدایت را در قرآن کریم آیه، طراحی کرده است. در 315 به تصویر بکشد. از این رو شاخصه های هفت گانه ای برگرفته از مباحث ادبی، تفسیری و اصولی مطرح شده و واژگان همنشین مورد توجه »هدایت«بررسی مشتقات قرار میگیرد.

یکی از راه های رایج در فهم متون مقدس، بهره¬گیری از لغت¬نامه است. آن¬چه لغت نامه ها برای مخاطبان روشن می کنند، معنای ریشه، مشتقات و کاربری هاست. چیزی که لغت¬نامه ها متکفل آن نیستند، تبیین مراد جدی متکلم است؛ به همین دلیل از مصطلحاتی چون «یقال کذا و کذا» استفاده می¬کنند. این مشکل برای مخاطب امروزین که از زمان صدور متون مقدس، فاصله زیادی گرفته، بیشتر می¬شود. برای حل این مشکل می¬توان به قواعد زبانی پناه برد. یکی از این قواعد، سیاق است. دانشمندان اصول، تفسیر و علوم قرآن از این قاعده برای فهم کلام مخاطب سود برده اند. تاکنون نوشتارهای مختلفی به کاربری سیاق، توجه کرده و نوشتار حاضر با تاکید بر روش تطبیقی، قواعد سیاقی را بر ریشه «کتب» در نهج البلاغه پیاده می¬کند. تبیین سیاق متصل و اهمیت آن و بررسی نقش سیاق متصل در فهم معنای «کتب» در نهج البلاغه با روش آمارگیری عددی، بخش¬های این مقاله را شکل می¬دهد.