دکتر علی جوزی خمسلویی
-
زمینه و هدف
در دهه های اخیر، تحلیل آسیب پذیری در کاربری های شهری مانند بناهای تاریخی در راستای افزایش تاب آوری و مقاومت آنها در مقابله با انواع مخاطرات انسانی و طبیعی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. کاربری های تاریخی خوانسار به دلیل شرایط ویژه جغرافیایی و توپوگرافی خاص منطقه در معرض انواع بحران ها و آسیب ها بوده و مطالعه جامع این مولفه های شهری در قالب طرح های مدیریت بحران اهمیت و ضرورت اساسی دارد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی میزان آسیب پذیری کاربری های تاریخی در پهنه شهرستان خوانسار و اولویت بندی منطقه ای آنها در عملیات های امداد و نجات و مدیریت بحران است.
روشداده های پژوهش در قالب دو گروه شاخص بنیادین و مدیریتی با استفاده از 121 چک لیست ابداعی پژوهشگران جمع آوری شده و بعد از طبقه بندی در مدل سلسله مراتبی AHP تحلیل گردیده است. نقشه ها نیز در محیط GIS ترسیم شده اند.
یافته هایافته های تحقیق نشان می دهد که کاربری های تاریخی شهرستان خوانسار از لحاظ بنیادین و زیرساختی بسیار آسیب پذیر بوده و در بحران های احتمالی تاب آوری اندکی دارند. از سوی دیگر، ضعف در فرآیندهای مدیریت و برنامه ریزی بحران در این کاربری ها سبب گردیده تا عملیات امداد و نجات، تخلیه اضطراری و مقابله با بحران در این کاربری ها با چالش های جدی همراه باشد.
نتیجه گیریکاربری های تاریخی واقع در بخش مرکزی منطقه مورد مطالعه یعنی شهر خوانسار با وزن نهایی 60/0 در هر دو شاخص بنیادین و مدیریتی در مدل AHP دارای بیشترین مقدار آسیب پذیری بوده و در اولویت اول عملیات های مقابله با بحران و امداد و نجات هستند. به طور کلی، کاربری های تاریخی شهرستان خوانسار با توجه به جمیع شاخص ها در مخاطرات احتمالی وضعیتی حاد، بحرانی و بسیار آسیب پذیر دارند. تدوین و اجرای طرح های جامع بحران، استحکام بخشی بناهای تاریخی، اجرای راهبردهای پدافند غیرعامل، مشارکت در فرآیند مدیریت بحران و بهره گیری از توان تمامی نهاد های اجرایی در شرایط حادثه از اهم راهبردهای پدافندی برای افزایش تاب آوری این کاربری ها در بحران ها و بلایای احتمالی است.
کلید واژگان: آسیب پذیری, کاربری تاریخی, شاخص بنیادین, شاخص مدیریتی, مدیریت بحرانBackground and ObjectiveIn recent decades, vulnerability assessment in urban land uses such as historic building in order to increase their resilience and resistance to various human and natural hazards has received more attention. Due to the special geographic condition and special topography of the region, Khansar historical land uses are exposed to all kind of disaster and damages and a comprehensive study of these urban components in the form of crisis management plans is of fundamental importance and necessity. The purpose of this study is to evaluate the vulnerability of historical land uses in Khansar region and their regional priority in rescue and disaster management operations.
MethodResearch data were collected in the form of both groups of fundamental and managerial indicators using the innovative 121 checklists of researchers and after classification were analyzed in AHP hierarchical model. Maps are also draw in the GIS software environment.
FindingResult show that historical land uses of Khansar region are very vulnerable in terms of fundamental and infrastructure and have little resilience in possible disasters. On the other hand, the weakness in disaster management and planning processes in these land uses has led to rescue operations, emergency evacuation and disaster management in these land uses with serious challenges.
ConclusionHistorical land uses located in the central part of the study area, i.e. the city of Khansar with a final weight of 0.60 in both fundamental and managerial indicators in the AHP model have the highest vulnerability and are the first of disaster response and rescue operations. In general, the Historical land uses of Khansar have an acute, critical and very vulnerable situation according to all indicators in probable hazards. Develop and implement comprehensive disaster plans, strengthen historical building, implement passive defense strategies, participate in the crisis management process and use the power of all executive agencies in the event of an accident are the most important defense strategies to increase the resilience of these uses in crises and disasters.
Keywords: vulnerability, Historical Land Use, Fundamental Indicators, Managerial Indicators, Disaster Management -
مدیریت و برنامه ریزی بحران با تاکید بر رویکردهای کلیدی از قبیل امدادرسانی و تخلیه اضطراری در کاربری های شهری اهمیت و ضرورت بسیاری دارد. در کلانشهر اصفهان این ضرورت در کاربری های تاریخی این شهری به وضوح دیده می شود. تمرکز کاربری های تاریخی در مناطق مرکزی اصفهان در کنار عواملی مانند دسترسی نامناسب، معابر تنگ و باریک، عدم تناسب فضایی، ناسازگاری در ساختار، فرسایش تدریجی بنا و فقدان برنامه ریزی مدون در این کاربری ها موجب گردیده تا کاربری های تاریخی شهر اصفهان در بحران های احتمالی آسیب پذیر باشد. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع اسنادی، تحلیلی- پیمایشی و نوع آن بنیادی- کاربردی است. پژوهش حاضردر صدد است تا با تاکید بر روش مشاهده میدانی، تکمیل چک لیست و مدل سلسله مراتبی AHP به تحلیل آسیب پذیری کاربری ها و اولویت بندی آنها در عملیات تخلیه اضطراری بپردازد. اساس مطالعه بر مبنای دو گروه شاخص بنیادی و مدیریتی است. جامعه آماری تحقیق 420 بنای تاریخی شهر اصفهان است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که منطقه سه شهر اصفهان با وزن 49/0 در شاخص های بنیادین و 53/0 در شاخص های مدیریتی در صدر مناطق با کاربری های تاریخی آسیب پذیر قرار دارد. و در اولویت اول امدادرسانی و تخلیه است. مناطق یک، پنج، شش و سایر مناطق در اولویت بعد هستند. شناسایی و طیف بندی بناهای تاریخی بر مبنای درجه و شدت فرسایش، تقویت سازه ها، آموزش عملیات های تخلیه و رعایت پدافند غیرعامل در ساختارها از راهبردهای کلان در مدیریت بحران این کاربری هاست.
کلید واژگان: آسیب پذیری, شاخصهای بنیادین, شاخصهای مدیریتی, تخلیه اضطراری, کاربری تاریخیCrisis Management and planning based on critical issues as rescue and emergency evacuation in urban land uses is very important. This approach in Isfahan is necessary. Concentration of heritage land uses in central area of Isfahan along with Factors such as inadequate access, narrow streets and alleys, spatial incompatibility, structural maladaptation, gradual erosion of the building and lack of systematic planning in heritage spaces has been caused the historical land uses of Isfahan to be vulnerable in potential disaster. Method of research in the paper is descriptive and analysis- survey and its type is fundamental and practice. The research with emphasis on field work, check list and AHP model is trying to analysis of vulnerability of heritage land uses and their prioritization in emergency evacuation. Structure of research has been established on Basic Indicators, Management criteria. The case study is 420 heritage building of Isfahan the documented in national list. Results that showed Isfahan third district is very vulnerable and in the first priority of evacuation and rescue based on 0.49 weight in basic indicators and 0.53 weight in management ones. First, fifth, sixth and other urban district of Isfahan are in next stages. Identification and classification of monument based on degree and severity of destruction, reinforcement of buildings, training of evacuation operations and civil defense in land use are major strategies in disaster management of these land uses.
Keywords: vulnerability, Basic Indicators, Management criteria, Emergency Evacuation, Heritage Land Use -
مقدمه و هدف پژوهش
هدف از انجام این مقاله، بررسی میزان تاب آوری (مقاومت و انعطاف پذیری) در بحران های احتمالی و هم چنین بهره مندی مدارس ناحیه دو آموزشی کلانشهر اصفهان از شاخص های مدیریتی تاثیرگذار در برنامه ریزی و مدیریت بحران و عملیات تخلیه اضطراری جمعیت است.
روش پژوهشروش تحقیق در پژوهش حاضر، کاربردی، پیمایشی- تحلیلی است. بعد از مطالعه کامل جامعه آماری و جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی در طی پنج ماه؛ طبقه بندی، محاسبه و ترسیم نمودار در نرم افزار SPSS و فرمول های ریاضی انجام گرفت و در نهایت تحلیل ها مکتوب شد. نقشه ها نیز با استفاده از GIS ترسیم شده اند.
یافته هامدارس مورد مطالعه در بخش شاخص های بنیادین دارای وضعیت مناسبی نیستند و آسیب پذیری آنها در سوانح و بحرانهای احتمالی بالاست. در میان ده شاخص های بنیادین، فقط وضعیت توزیع جمعیت و سیستم گرمایشی مناسب است و هشت شاخص دیگر نامناسب می باشد. از میان 142 مدرسه ناحیه دو، تنها 33 مدرسه دارای استاندارد مدیریتی بوده و 109 مدرسه هیچگونه استانداردی ندارند. وضعیت برخورداری همان 33 مدرسه نیز مناسب نیست و در ده شاخص مدیریتی، میزان بهره مندی در هفت شاخص متوسط به پایین، نامناسب و بسیار نامناسب است.
نتیجه گیرینتایج تحقیق نشان می دهد که میزان تاب آوری مدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان با توجه به شاخص های بنیادین پایین می باشد. از سوی دیگر، میزان بهره مندی مدارس از شاخص های مدیریتی نیز ضعیف بوده و این ضعف آنها را در بحرانهای احتمالی به شدت آسیب پذیر کرده است. وضعیت مدارس مورد مطالعه در حوادث احتمالی با در نظر گرفتن یکپارچه شاخص ها (مجموع شاخص های بنیادین و مدیریتی) نامناسب، آسیب پذیر و بحرانی است.
کلید واژگان: مدیریت بحران, تخلیه اضطراری, مدارس, تاب آوری, اصفهانIntroduction and aim of researchthe aims of this paper are the assessment of Isfahan educational secondary district schools in resistance process (resilient and flexible) on probable disaster and having main managerial indicator in planning and management of disaster and Population Emergency Evacuation.
Research methodresearch method in the paper is Field work and analysis. Classification, computing and charting in SPSS and by mathematical formula after the survey of statistical society and collecting data from field on five months. Finally, the analysis of data has been written and maps were prepared by Arc GIS.
ResultsReviewed schools are not in suitable situation due to the fundamental indicators and therefore are very vulnerable in disaster event. In ten fundamental indicators, only population distribution and heating systems are appropriate and the eight indicators are not appropriate. Among the 121 schools, just 33 schools have management standards and 109 schools have nothing standards. Even management standards of 33 schools have not enough rates. In ten management indicators, the benefit rates of seven indicators are medium, inappropriate and critical.
ConclusionsResults of research show that resilience of school in Isfahan educational secondary districts due to fundamental indicators is low. On the other hand, benefit rates of management indicators is also weak and this weakness has severely damaged them in potential disasters. Eventually, the situation of schools in statistical society isinappropriate, vulnerable and critical due to integrated indicator (two fundamental and management indicators).
Keywords: Crisis management, Emergency Evacuation, Schools, resistance process, Isfahan -
مقدمهبرنامه ریزی و ساماندهی بلایا و مخاطرات ناشی از حوادث انسانی و طبیعی در مدیریت بحران کاربری های شهری اهمیت ویژه ای دارد. از سوی دیگر، در بین کاربری های شهری، بخش آموزش از حساسیت بیشتری برخوردارست. دانش آموزان و کارکنان مدارس و مراکز آموزشی به عنوان اصلی ترین سرمایه های انسانی یک منطقه یا کشور مسلما باید در برنامه های مدیریت بحران و تخلیه اضطراری جمعیت در اولویت اول امدادرسانی باشند.روشروش مطالعه در این پژوهش، اسنادی و تحلیلی- پیمایشی است. داده های پژوهش به دو بخش بنیادین و مدیریتی تقسیم شده و در یک دوره زمانی پنج ماهه با مطالعه کل جامعه تحقیق (142 مدرسه ناحیه دو آموزشی اصفهان) جمع آوری شدند که پس از طبقه بندی، محاسبه و ترسیم نمودار در نرم افزار SPSS با استفاده از مدل های کاربردی مانند فرمول سطح بندی تحلیل و نتایج ارائه شد. نقشه ها در محیط نرم افزار ArcGIS ترسیم شده اند.یافته هامدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان در بخش شاخص های بنیادین دارای وضعیت مناسبی نبوده و آسیب پذیری آنها در بحران های احتمالی زیاد است؛ به عبارت دیگر، در این مراکز فقط وضعیت توزیع جمعیت و سیستم گرمایشی مناسب بوده و سایر معیارهای بنیادی وضعیت مطلوب ندارند. در بخش شاخص های مدیریتی، صرفا 33 مدرسه تا حدودی استانداردهای مدیریتی دارند و 109 مدرسه باقیمانده، فاقد هر گونه استاندارد می باشند.نتیجه گیرینتایج پژوهش حاکی از این است که میزان تاب آوری مدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان از لحاظ ساختارهای بنیادین و پایه ای ضعیف است از سوی دیگر، مراکز مذکور استانداردهای مدیریتی کافی نداشته و از این رو آسیب پذیری بالایی دارند. در نهایت، وضعیت مدارس مورد مطالعه در حوادث احتمالی با درنظرگرفتن جمیع معیارها (شاخص های بنیادین و مدیریتی) نامناسب، آسیب پذیر و بحرانی است.کلید واژگان: مدیریت بحران, تخلیه اضطراری, شاخص های بنیادین, شاخص های مدیریتی, ناحیه دو آموزشی اصفهانBackgroundNatural and manmade disasters planning and organizing are especially important in crisis management of urban land use. In addition, educational section is more sensitive among urban land use. However, students and staff in school and educational centers are the main human capital of a county or region that should be in the top priority of relief efforts in crisis management and emergency evacuation programs.MethodsIn this documentary and analytical survey, data are categorized in both fundamental and management indicators. About 142 schools in Isfahan educational secondary districts have been surveyed during a five-month period. The information has been analyzed after classifying, computing, plotting the chart in SPSS by using the leveling formula. In addition, maps are drawing in ArcGIS.FindingsThe findings showed that the schools reviewed are not well positioned due to fundamental indicators; their vulnerability to potential crises is high. In other words, in ten fundamental indicators, only population distribution and heating systems are appropriate and the eight indicators are not appropriate in these centers. Among the 142 schools, just 33 schools have enough management standards and 109 remaining schools have no standards.ConclusionThe results indicated that that resilience of school in Isfahan educational secondary districts is low due to fundamental indicators. On the other hand, these centers did not have enough management standards therefore have high vulnerability. Eventually, due to all criteria (both fundamental and management indicators) the situation of schools studied is inappropriate, vulnerable, and critical.Keywords: crisis management, emergency evacuation, fundamental indicators, management indicators, Isfahan educational secondary districts
-
مقدمه
امروزه برنامه ریزی و مدیریت بحران های انسانی بر اساس رویکرد پدافند غیرعامل از مهم ترین مسائل قابل بحث در شهرها و کلان شهرها می باشد. بالا بودن تعداد جمعیت در شهرها و گردهمایی آنان در روزهای خاصی از سال باعث می شود تا احتمال وقوع بحران های انسانی از قبیل انفجار بمب در مسیرهای راهپیمایی، سرقت مسلحانه، شورش های شهری و حمله به ارگان ها و سازمان های مهم افزایش یابد. شهر اصفهان نیز از مهم ترین شهرهای ایران است که هر ساله در روزهای خاصی از سال (روز قدس و 22 بهمن) در مسیرهای هشت گانه راهپیمایی خود شاهد تجمع عظیمی از جمعیت است. بروز هر گونه حادثه ناگهانی در این مسیرها می تواند خسارات و تلفات مالی و جانی زیادی به همراه داشته باشد. به نظر می رسد که مسیرهای هشت گانه راهپیمایی در شهر اصفهان به منظور کاهش آسیب پذیری با رویکرد پدافند غیرعامل نیاز به تجدید نظر دارد.
روش هانوع مطالعه در این پژوهش میدانی و مورد مطالعه مسیرهای هشت گانه راهپیمایی شهر اصفهان است. بعد از برداشت میدانی کاربری ها و ترسیم توزیع فضایی آنها در نقشه های GIS میزان آسیب پذیری آنها بر اساس فرمول سطح بندی محاسبه و در نهایت با استفاده از مدل راهبردی SWOT راهبردهای پیشنهادی ارائه شده است.
یافته هانتایج پژوهش نشان می دهد که مسیر هشتم دارای آسیب پذیری بسیار زیاد، مسیر پنجم و ششم دارای آسیب پذیری زیاد و مسیرهای اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم نیز تا حدودی آسیب پذیر هستند. مسیر اول نیز بیشترین سازمان های متولی بحران را در خود دارد که به هنگام بحران از میزان کارایی آنها کاسته می شود. بانک ها و موسسات مالی و مراکز تجاری نیز در میان کاربری های شهری بیشترین آسیب پذیری را به هنگام وقوع بحران دارند و نیاز به مراقبت ویژه دارند.
نتیجه گیریبه منظور کاهش آسیب پذیری ناشی از بحران های احتمالی باید مسیرهای اول و ششم به طور کلی عوض شود و چهار قطعه پایانی مسیر هشتم نیز تغییر کند. نصب دوربین مدار بسته در مسیرها، همکاری بین سازمانی در برنامه ریزی، اجرا و مدیریت راهپیمایی ها، عریض سازی خیابان های تنگ، زمان بندی ساعتی و تقویت سازمان های مدیریت بحران از مهم ترین راهبردهای پیشنهادی برای کاهش بحران در مسیرها است.
کلید واژگان: پدافند غیرعامل, بحران های انسانی, مسیرهای راهپیمایی, آسیب پذیریIntroductionNowadays, planning and management of human crisis is one of the most important issues in cities and metropolitans based on the passive defense approach. High population in cities and their gathering in special days increase the probability of occurrence of human crises such as bomb explosion in march passes, armed robberies, urban riots and attacks on important organizations and institutes. Isfahan is one of the most important cities of Iran and there is great gatherings of people in special days each year in 8 march passes (such as Qods day, 22nd of Bahman). The occurrence of any sudden incident in these passes can cause financial losses and casualties. It seems that all march passes need to review and assess in order to decrease vulnerability with trend of passive defenses in Isfahan.
MethodsIn this field study, the eight march passes of Isfahan city were studied. After field study of urban land-uses and GIS maps drawing of their spatial distribution; the vulnerability rate is calculated based on leveling formula; and finally strategies have been proposed using the SWOT strategic model.
FindingsAccording to the results, the eight, then fifth and sixth passes have the most vulnerability and first, second, third, fourth and seventh passes are vulnerable up to a point. First pass has the most institutions and centers responsible for crisis management which their efficiency reduces in the time of crisis. Among all land uses in this field study; banks, financial institutions, commercial and business centers are the most vulnerable that need special care during crisis.
ConclusionIn order to reduce vulnerability to potential crises; the first and sixth march passes generally and then four routes of these eight march pass should be changed. Also, the best strategies to reduce crises in march passes are to install CCTV cameras in the routes; to cooperate between organizations in planning; to implement and manage of rallies; to widen narrow streets; to schedule time and enhance crisis management organizations.
Keywords: passive defense, human crisis, march pass, vulnerability -
برنامه ریزی کاربری اراضی شهری از مهم ترین برنامه هایی است که می تواند در ایجاد محیطی ایمن و پایدار در شهرها موثر واقع شود. کاهش آسیب پذیری کاربری های شهری و مدیریت بهینه بحران در جهت تقلیل میزان خسارات با بهره گیری از رویکردهای جدید مدیریت بحران از قبیل پدافند غیرعامل از مهم ترین اهدافی است که امروزه برنامه ریزان و مدیران شهری درصدد اجرای آن در کلان شهرها می باشند. وقوع هر گونه بحران به ویژه بحران های انسانی (شورش ها و آشوب های شهری و حوادث ثانویه ناشی از آن ها از قبیل سرقت، آتش سوزی و تخریب) در کلان شهرها می تواند باعث آسیب رسانی به کاربری های شهری و ایجاد ناامنی در شهر شود. مسیرهای راه پیمایی کلان شهر اصفهان نیز در برابر این بحران ها می تواند بسیار آسیب پذیر باشد. به نظر می رسد که آسیب پذیرترین کاربری های واقع در مسیرهای هشت گانه راه پیمایی همان کاربری هایی هستند که پراکنش فضایی آن ها در مسیرهای راه پیمایی زیاد می باشد. مطالعات و مشاهدات میدانی انجام گرفته در این مسیرها و ترسیم نقشه ها در محیط GIS و سپس محاسبه میزان آسیب پذیری کاربری ها بر اساس فرمول سطح بندی نشان می دهد که بانک ها و موسسات مالی و مراکز تجاری واقع در مسیرهای راه پیمایی در معرض آسیب پذیری بسیار زیادی قرار دارند و باید به هنگام وقوع بحران و حتی پیش از وقوع آن تحت مراقبت قرار بگیرند. به عبارت دیگر کثرت پراکنش این دو کاربری در مسیرهای راه پیمایی باعث آسیب پذیری بالای آن ها شده است. ایزوله کردن، مراقبت شدید و متعادل سازی پخشایش فضایی این دو کاربری از راهبردهای مهم برای کاهش آسیب پذیری آن ها به شمار می رود.
کلید واژگان: آسیب پذیری, کاربری های شهری, پدافند غیرعامل, مسیرهای راه پیمایی, اصفهانUrban land-uses planning is one of the most important plans which can be effective in providing secure and sustainable environment in cities. Reducing land-use vulnerability and efficient crisis management to decrease damage according to new trends of crisis management such as passive defence is nowadays one of the most important objectives which urban managers and planners are trying to accomplish in metropolitans. Each crisis occurrence specially human crisis (urban riots and unrests and second incidents caused by them such as rubbery, burning and etc) in metropolitans can damage land-uses and causes insecurity in cities. March passes of Isfahan can be so vulnerable too. It seems that the most vulnerable land-uses in 8 march passes, also the land-uses with high spatial distribution in march passes. Study and field observations in these passes and GIS mapping and calculating damage ratio of land-uses according to calibration function indicate that banks and financial institutes and central businesses located in march passes are so much vulnerable and must be protected during crisis occurrence and even before that. In other words, Multiplicity distribution of these two land-uses in march passes has caused their high vulnerability. Isolation, strict protection and special distribution equalization of these two land-uses are considered important strategies to reduce their vulnerability.
Keywords: Vulnerability, Urban land, uses, Passive defence, March passes, Isfahan
- این فهرست شامل مطالبی از ایشان است که در سایت مگیران نمایه شده و توسط نویسنده تایید شدهاست.
- مگیران تنها مقالات مجلات ایرانی عضو خود را نمایه میکند. بدیهی است مقالات منتشر شده نگارنده/پژوهشگر در مجلات خارجی، همایشها و مجلاتی که با مگیران همکاری ندارند در این فهرست نیامدهاست.
- اسامی نویسندگان همکار در صورت عضویت در مگیران و تایید مقالات نمایش داده می شود.