morteza khorami

یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم، اعجاز ادبی و بیانی این کتاب آسمانی است. مفسران و ادیبان مسلمان هر یک به وسع خود کوشیده اند پرده از اسرار بلاغت قرآن بردارند، اما حاصل تلاش ایشان در برابر فصاحت و بلاغت بی نظیر و ژرفای بی حد کتاب وحی ناچیز بوده است. محققان معاصر به بلاغت سنتی ایراداتی گرفته اند که از جمله آن ها می توان به غفلت از بافت و شرکت ندادن مسایلی چون اقتضای حال متنی و غیر متنی و پیش فرض های مخاطب در تحلیل متن و نیز ناکارآمدی روش ها، تکراری بودن تحلیل ها و ایستایی نظریه های بلاغت سنتی اشاره کرد. به همین علت، برای نشان دادن جلوه های جدیدی از اعجاز قرآن، نیازمند نظریه های جدید نقد ادبیات خواهیم بود که از جهاتی نظام مندتر، خلاقانه تر و موثرتر از بلاغت سنتی اند. از طرفی واژه اخلاق به طور مستقیم در قرآن دیده نمی شود، اما آیات بسیاری بر مسایل اخلاقی تاکید دارد. مطالعه پیش رو با هدف بررسی همگرایی فرم و ساختار با محتوا در سور عتاق با نظرداشت رویکردهای اخلاقی در قرآن به انجام رسید.

این تحقیق از نوع نظری است و روش تحقیق به شیوه توصیفی تحلیلی و بر مبنای جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و با مراجعه به اسناد،کتب و مقالات صورت گرفته است.

ملاحظات اخلاقی: 

در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.

رابطه متقابل فرم و محتوا یکی از اصول اولیه هم در سبک شناسی مدرن غربی و هم در بلاغت اسلامی است. طبق این اصل، فرم و محتوای متن نه دو عنصر مجزا، بلکه دو جنبه از پدیده ای واحدند که همان «متن» است. به بیان دیگر هیچ دو متنی هیچ گاه تاثیری یکسان بر مخاطب نمی گذارند و با توجه به کارکرد متفاوتی که در بافت های گوناگون پیدا می کنند، هیچ گاه هم معنا (مترادف) نخواهند بود. این ویژگی، یعنی درهم تنیدگی فرم و محتوا یا لفظ و معنای آن بیش از هر متن دیگری در قرآن کریم جلوه یافته است، لذا به درستی گفته اند که: «هندسه کلمات در قرآن بی نظیر است». نگاه قرآن به آموزه های اخلاقی جزو بی نظیرترین عبارات در تحلیل فرم و محتوا است و سور عتاق یکی از اعجازهای رهنمود های اخلاقی در میان سوره های قرآن است.

آنچه می توان به عنوان نتیجه حاصله مطرح کرد، این است که واژه به تنهایی نمی تواند اثری در بیان معنا و حسن ترتیب عبارات داشته باشد، بلکه حسن نظم و بلاغت اسلوب از ترکیب جملات با یکدیگر و ترکیب آن ها با معنایشان حاصل می شود. بنابراین نظم، مفهوم مرکبی است که علاوه بر اینکه دربرگیرنده علم نقد و نحو و بلاغت بوده، دربردارنده عناصری چون تعلیق، اسناد، ساختار، ترتیب و معانی نحو می باشد.

واژه های «امی» و «امیین» مجموعا شش بار به صورت مفرد و جمع در قرآن کریم به کار رفته است. در تحلیل های مفسران و قرآن پژوهان، این تعبیر قرآنی به معانی مختلفی همچون «بی سواد، عوام و فرد بدون کتاب الهی» آمده است. مترجمان قرآن کریم نیز در ترجمه این واژه، آن را به «درس ناخوانده بودن و بی سواد بودن رسول خدا (ص) و قوم او» برگردانده اند که به نظر می رسد این معانی با سیاق آیات مربوط به آن و همچنین با روایاتی که در معناشناسی این واژه صادر شده، هماهنگ نیست. لذا در این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی نوشته شده، ترجمه این واژه قرآنی مورد نقد و بررسی قرار گرفت و مشخص گردید معانی یادشده صحیح و دقیق به نظر نمی رسد بلکه بر اساس سیاق آیات و همچنین روایات معتبر شیعه، امیون کسانی هستند که کتاب الهی بر آن ها نازل نشده و فاقد کتاب هستند، لذا اکثریت مترجمان به دلیل تحت تاثیر بودن از پیش فرض های فکری و ارتکازی فقط به ترجمه تحت الفظی پرداخته اند.

 هدف پژوهش حاضر بررسی سبک شناسی سوره نجم بود.

 پژوهش حاضر از رهگذر سبک‌شناسی با سطوح مختلف آوایی، نحوی و بلاغی و با روش توصیفی- تحلیلی، به تحلیل سبک سوره‌ی مبارکه نجم پرداخته است.

 از مهم‌ترین یافته‌های مقاله پیش روی، می‌توان به نوع فواصل، سجع، جناس در سطح آوایی، تقدیم و تاخیر، استفهام و التفات در سطح نحوی و آرایه‌هایی نظیر کنایه، ایجاز و قصر در سطح بلاغی اشاره نمود.

 نتایج نشان داد تناسب میان الفاظ و معانی، در این سوره حاکی از آن است که سبک حاکم بر آن ، با روح کلی قرآن یعنی دعوت به تدبر و هدایت هماهنگ است و در نهایت نشانه‌ای از اعجاز بیانی این سوره می‌باشد.