جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه "صحیفه سجادیه" در نشریات گروه "علوم قرآن و حدیث"

پژوهش حاضر با هدف مرور نظام مند به روش پژوهش پیمایشی- مقطعی و از نوع کاربردی، مقالات حوزه صحیفه سجادیه در ایران را مورد تاکید قرار داد. به منظور دستیابی به منابع، پس از تعیین پرسش و معیارهای ورود و خروج منابع، پایگاه های اطلاعاتی هدف با استفاده از کلیدواژه های مرتبط با این حوزه جست وجو شد و پس از آن، 91 منبع شناسایی و وارد مطالعه گردید. تمامی پیشینه ها در حیطه های نویسنده، سال انتشار، مجله، موضوع، موسسه و دانشگاه های برتر و پرکار این حوزه در سطح جهانی و نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و مراکز اسلامی شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد روند کلی تولید علمی این حوزه با گذشت زمان روند صعودی داشته است. زنان نقش کمی در تولیدات علمی این حوزه دارند (تنها 25%)، به ترتیب موضوعات حوزه مطالعات اسلامی، قرآن، معارف اسلامی، حدیث، ادیان، فلسفه، کلام، علوم تربیتی، زبان عربی و اخلاق اسلامی، جزء پرکارترین حوزه های موضوعی مطرح شناخته شدند. علی مرعشی استادیار گروه روان شناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز نویسنده برتر با چاپ سه مقاله و مجله اندیشه دینی با انتشار بیشترین تعداد مقالات (7/7% تولیدات علمی) و دانشگاه اصفهان با تولید نه مقاله جزء برترین های حوزه صحیفه پژوهی شناخته شدند.

جهاد امر مقدسی است که در دین اسلام مورد تاکید فراوان قرارگرفته است. در سایه ی جهاد درراه خداوند، امور دین و دنیای مسلمانان اصلاح و سعادت دنیا و آخرت نصیب آنان می شود. چنان چه مسلمانان به جهاد قیام نکنند، کفر، ظلم و فساد جامعه را فرامی گیرد و ستمگران و مستبدان بر زندگی آنان و نیز جامعه بشری مسلط می شوند. این مقاله، به بررسی رابطه دین و دفاع و جهاد از منظر منابع دینی و به ویژه صحیفه سجادیه می پردازد. این تحقیق از نوع «کاربردی» و روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و جامعه آماری آن، منابع اسلامی در خصوص رابطه دین و جهاد است. نمونه آماری تحقیق، از میان کتب دینی، قرآن مجید، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه انتخاب شده اند. نتایج پژوهش نشان داد رابطه جهاد، دفاع و دین از منظر صحیفه سجادیه با تمرکز بر دعای مرزداران عبارتند از: جهاد و دفاع برای خدای تعالی، نه دنیا؛ جهاد و دفاع برای گسترش سفره عبودیت و بندگی؛ اعتلای دین و نیرومندی حزب الله. دستورات قرآن کریم برای جهاد و دفاع، فرهنگی و برای احیای حیات توحیدی جوامع است. جهاد ابتدایی هم به جهاد دفاعی بر می گردد. در اسلام ارزش دفاع، به وجود ارزش های الهی و انسانی است و هرگز اسلام از جنگ و دفاع، غرضی دنیایی ندارد. لذا حکمت جهاد در اسلام، فرهنگی بوده و هدف از دفاع و جهاد، برداشتن موانع تبلیغ و دفاع از انسان ها و مبارزه با طواغیتی است که مانع ترویج دین و معارفند.

اهمیت دعا در دین اسلام صرفا به جنبه عبادی آن ختم نمی شود. دعا وسیله ای برای پرورش روح، تقویت باورهای دینی و تربیت اخلاقی انسان است. امام سجاد7 به دلیل شرایط خاص امامت شان از این ابزار به خوبی استفاده کردند. یکی از دعاهای مشهور امام سجاد7، دعای شریف مکارم الاخلاق است که سرشار از آموزه های اصیل دینی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی درصدد است تا با دقت در مفاهیم بلند دعای مکارم الاخلاق، عوامل زمینه ساز واقعه عاشورا را استخراج کند. یافته های پژوهش نشان می دهد این عوامل در سه حوزه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی اجتماعی بوده و هریک از این حوزه ها زیر مجموعه هایی را دربرمی گیرد که اگر امت اسلامی آنها را رعایت می کرد، حادثه تلخ عاشورا رخ نمی داد.

از دیر باز بشر در زندگی آگاهانه خود به دنبال یافتن معنای حقیقی زندگی خود بوده است. درک معنای زندگی وابسته به این حقیقت است که آفریننده ی عالم  و قادر برای انسان هدفی ارزشمند ترسیم کرده است. در عصر کنونی فهم معنای زندگی آن هم بر محوریت صحیفه سجادیه که ملقب به زبور آل محمد است، اهمیت و ارزش زیادی دارد. برخی به خاطر نفهمیدن یا نرسیدن به معنای درست زندگی به پوچ گرایی یا سرگردان شدن مبتلا شده اند. معنا داری زندگی دو مولفه ی «هدفمندی» و «ارزشمندی» را در پی دارد. این نوشتار با گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‏ای و  پردازش آن ها به روش تحلیلی و توصیفی به بیان عوامل اعتقادی تقویت معنای زندگی مانند: نقش خداباوری، شناخت حقیقت معاد و ثواب و عقاب در معنابخشی زندگی بر اساس آموزه ‏های صحیفه سجادیه که یکی از بهترین منابع دینی در هدایت انسان است به این نتیجه رسیده که انسان برای رسیدن به هدفی والا خلق شده و زندگی او پدیده‏ای پوچ و بی معنا نیست، بلکه پدیده‏ای کاملا با ارزش و هدفمند است.

در دوران معاصر، یکی از رویکردهای نوین در حوزه بهداشت روانی، توجه به ابعاد معنوی و روحانی زندگی است. از این رو، افسردگی به عنوان یک اختلال روانی مهم، در این راستا با رویکردهای درمانی مورد توجه قرار گرفته است. این رویکردها بر تغییر دیدگاه های منفی افراد و ادغام مفاهیم دینی در درمان تمرکز دارند تا به بهبود شرایط روحی و روانی افراد کمک کنند. به ویژه، در نوجوانان که افسردگی می تواند بر جنبه های مختلف زندگی شان تاثیر بگذارد، استفاده از مفاهیم معنوی و دعاهایی مانند صحیفه سجادیه می تواند به عنوان یک روش موثر در کنار درمان های مدرن مورد استفاده قرار گیرد. از این رو در پژوهش حاضر، این تحقیق با استفاده از روش های کیفی و کمی کاربردی انجام شده و به بررسی تاثیر سبک زندگی اسلامی بر بهبود افسردگی نوجوانان یزدی با تمرکز بر صحیفه سجادیه پرداخته است. در ابتدا، با استفاده از بررسی های کتابخانه ای و مراجعه به منابع اسلامی و روان شناسی، آثار وضعی این رویکرد با تکیه بر مضامین استخراج شده از دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه تحلیل و هم سو سازی شده اند. در مرحله بعدی، با توزیع پرسش نامه و جمع آوری نتایج، روایی یافته های اولیه و هم بستگی آن مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت، تحلیل تاثیرات وضعی این آموزه ها از حیث بینشی، منشی و انگیزشی تاثیر معناداری بر کاهش علائم افسردگی در این گروه سنی را نشان می دهد.

از آنجا که نیایش نوعی بندگی و عبادت است و  به بیان قرآن (و ما خلقت الجن‏ و الإنس‏ إلا لیعبدون» (ذاریات،56) سبب خلقت جن و انس است؛ بنابراین بررسی آن که نوعی عبادت است- ضرورت می یابد. اگرچه تصور عمومی این است که هر کسی، با هر دینی، هر جایی و با هر محتوایی می تواند نیایش کند؛ چرا که نیایش فطری انسان است؛ اما اسلام همچنان که دیگر فطریات را تنظیم و قاعده مند کرده است، نیایش درست را نیز به روش های مختلف به پیروان خود آموزش می دهد. صحیفه سجادیه کتاب نیایش است؛ بنابراین در این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی برآنیم تا برای به دست آوردن تصوری نزدیک به واقع نیایش های امام سجاد علیه السلام را - که هم به لحاظ علم و هم به لحاظ عمل اهل نیایش و بلکه در این وادی هیچ مانندی ندارد- تجزیه و تحلیل کنیم و  الگوهای نیایش را از میان نیایش های مختلف ایشان استخراج کنیم و به ابعاد مختلف آن بپردازیم. از آن جا که عبادت رابطه ای است بین انسان و خدا پس ضرورت دارد این رابطه شکافته شده و بررسی کرد که عبادت به کدام شئون خدا تعلق دارد، مقصد آن چیست، و نیز فعل کدام ابعاد و سطوح انسان است .برای وصول به چنین درکی یا باید متوسل به تجربه درونی خود شد یا تجربه و دانش معصوم علیهم السلام را الگو قرار داد اما از آنجا که تجربه و شهود عامه مردم ناقص و محدود است و توان بازنمایی کامل ارتباط را ندارد، پس باید به تجربه  و دانش معصوم تمسک بجوییم. از بین معصومین علیهم السلام امام زین العابدین (ع) بیش تر با عبادت مانوس بودند و صحیفه سجادیه ایشان که سراسر عبادت است اینک در دسترس ما قرار دارد، بنابراین بررسی صحیفه سجادیه از این منظر امکان رسیدن به دانش عمیقی درباره عبادت را فراهم می کند.

یکی از جملات پرتکرار در ادعیه ماثوره، به ویژه ادعیه منقول از امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه، ذکر صلوات بر محمد (ص) و آل محمد (ع) است. در تحلیل چرایی این مطلب نیز نظرات مختلفی بیان شده است که ازجمله مهم ترین آن ها تلاش برای تبیین جایگاه حقیقی اهل بیت (ع) در جامعه اسلامی بوده است. بااین وجود، همچنان این مسیله مطرح است که امام سجاد (ع) چگونه و با چه راهکار هایی این اقدام را انجام داده و در هنگام ذکر صلوات بر محمد(ص) و آل محمد (ع) از چه عباراتی برای معرفی ایشان استفاده کرده و درنهایت، چه الگویی را برای تجلیل از این خاندان و آگاهی از مقام و منزلت والای آنان ترسیم کرده است.در این نوشتار، با روش تحلیلی می کوشیم مجموعه مضامین بیان شده در خصوص این مقوله را به صورت کیفی و توصیفی، تحلیل و درنهایت، الگوی جامع تجلیل از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) را استخراج کنیم. نتایج و یافته های تحقیق بیانگر آن است که مجموعه این مضامین را می توان ذیل پنج دسته با جزییات متعدد طبقه بندی کرد که عبارت اند از: چیستی تجلیل، ویژگی های مورد تجلیل، ویژگی های تجلیل مطلوب، آثار تجلیل و معرفی تجلیل کنندگان.

رشد؛ فرآیندی لاینفک از وجود انسان است که بنا به هدف خلقت او باید به نحو مطلوب بروز یابد. از این رو تحقق چنین ضرورتی وابسته به مولفه هایی است که بسیار حائز اهمیت اند و از طرفی اکثریت صاحب نظران و پژوهشگران کوشیده اند به گونه ای آن ها را به انسان ارائه دهند. حال آن که هدف این پژوهش، دستیابی به چنین شاخص های تاثیرگذار از منظر منابع دین اسلام بالاخص نیایش های هدایتگرانه صحیفه سجادیه است؛ علاوه بر پیش درآمدهای تک بعدی موثر؛ نظیر ایمان، اخلاص، عبودیت، استغفار و سایر فضایل اخلاقی و رفتاری، مولفه های جامعی، هدف نیایشی و مورد تاکید امام سجاد می باشد که موارد مذکور را تحت پوشش خود دارند. با این رویکرد و توجه به هم ارز بودن رشد با هدایت از نتایج پژوهش می توان به این مطلب دست یافت که؛ ستایش پروردگار، گشودن دروازه های علم، انگیزه صحیح، ذکر صلوات، ورود به ماه مبارک رمضان و وداع با آن، برنامه ریزی صحیح و کارآمد، انواع توفیق الهی و طیف گسترده عافیت؛ اهم سازه ها و زیرساخت هایی هستند که رشد مطلوب و متعالی انسان را برای رسیدن به قرب الهی پدیدار می سازند.

رابطه دنیا و آخرت، رابطه ای است که بین اول و آخر انسان در یک مسیر وجود دارد. در حقیقت، دنیا و آخرت، دو چهره یک واقعیت هستند. با نگرش منظومه ای به معارف صحیفه سجادیه، در می یابیم که گاهی نشئه دنیا در راستای آخرت ترسیم شده و نظام اعتباری دنیا به نظام حقیقی آخرت منتهی گشته است؛ گاهی دنیا در تقابل با آخرت قرار گرفته به طوری که گرایش به یکی، مایه دوری از دیگری خواهد بود؛ گاهی نیز با این نگاه که اساسا جهان بینی قرآن، جمع بین حسنات دنیا و حسنات آخرت است، جمع میان دنیا و آخرت مطرح شده است؛ به گونه ای که باید از هر دوی آنها بهره برد تا به مجموع سعادت دنیا و آخرت رسید.

این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی، به مطالعه روشمند صحیفه سجادیه، با بهره گیری از آیات و روایات، و نیز بررسی تفاسیر و شروح معتبر صحیفه، در موضوع دنیا و آخرت، پرداخته و نسبت و رابطه نظام مند دنیا و آخرت را از دیدگاه مبارک حضرت امام سجاد (ع) نشان داده است.

نگرش امام سجاد؟ع؟ در صحیفه سجادیه به نسبت و رابطه دنیا و آخرت، در یک محور «دنیا در راستای آخرت» است که با این نگاه، حیات طیبه و پارسایی در دنیا، مقدمه ورود به بهشت است، و اساسا دنیا تجارتخانه ای برای آخرت و راه رسیدن به بالاترین مراتب آن می تواند باشد. در محور دیگری «دنیا در تقابل با آخرت» قرار می گیرد و محبت دنیا مانع رسیدن به «ما عندالله» و قرب الهی تلقی می شود؛ چنان که رغبت به دنیا مانع آمادگی برای آخرت، کمالات اعتباری دنیا مانع رسیدن به اندوخته های جاوید آخرت، و انس با اهل دنیا مانع انس با خدا و اولیای او، یاد دنیا عامل فراموشی یاد آخرت قلمداد می گردد. آن حضرت در محور سوم یعنی «جمع میان دنیا و آخرت و امکان»، مطلوب انسان را حسنه دنیا و آخرت، حیات و ممات طیب آن، اصلاح دنیا و آخرت، و عافیت دنیا و آخرت به نحو توامان می داند؛ آن گونه که نه امور مادی و دنیوی، انسان را از امور اخروی و معنوی غافل کند نه بالعکس.

امام سجاد (ع) در موارد متعددی از صحیفه سجادیه به طور صریح یا ضمنی از آیات قرآن سخن به میان آورده اند، چنان که در دعای 24 که درباره حقوق متقابل والدین و فرزندان سخن می گوید، به طور ضمنی به آیه «و بالوالدین احسانا» اشاره کرده اند. نتایج این پژوهش حاکی است که بهره گیری از کتب تفاسیر فریقین، کتب روایی، کتب لغت و منابع فقهی برای تفسیر و شرح دعاهای امام سجاد (ع) از جمله آیه «و بالوالدین احسانا» بسیار مهم است. از تفسیر گسترده آیات در شرح دعاهای امام سجاد (ع) برمی آید که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حجم وسیعی از آیات مورد توجه امام سجاد (ع) قرار گرفته است. از نگاه امام سجاد (ع) والدین و فرزندان حقوق متقابلی دارند که رعایت آن ها برای استحکام خانواده ضروری است. از جمله حقوق والدین احسان و نیکی فرزندان به آن هاست که به شیوه های گوناگون تحقق می یابد. والدین برای فرزندان خویش باید هیبتی مانند سلطان داشته باشند و فرزندان باید از خطای ایشان چشم پوشی کنند. یکی از راه های ایجاد محبت بین اعضای خانواده، دعای آ ن ها در حق یکدیگر است. از همین رو، دعا برای والدین حتی پس از دنیا رفتن ایشان و به صورت مکرر، مطلوب است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است.