کوزه و باده

تاویل، شیوه ای کهن در تفسیر متون مقدس است که سابقه آن به حماسه ایلیاد و ادیسه برمی گردد.
در میان مسلمانان این روش، نخست در تاویل حروف مقطعه پدیدار شد و سپس فرقه های گوناگون مانند: معتزله، باطنیه،اخوان الصفا، فلاسفه، حروفیه و عرفا به تاویل قرآن کریم و حدیث دست زدند.
در عرفان، عروج از لفظ به معنا و سیر صعودی از عبارت به اشارت تاویل نام دارد و مبنای آن انسان است که با تحول و ارتقای وجودی به ادراک حقایق در هر مرتبه نایل می گردد.
مولانا در مثنوی شریف که تفسیری عارفانه به شمار می آید فراوان به تاویل دست می زند؛ روش او جمع بین ظاهر و باطن است. او الفاظ را به معنای حقیقی خود می گیرد که این، البته، جز با شهود باطنی و رویت درونی به دست نمی آید. مولانا این معنا را با تمثیلهای متعدد و متنوع و دل انگیز به تصویر می کشد.