تقسیم بندی علوم از منظر اخوان الصفا و فارابی

با آنکه فیلسوفان بسیاری از تقسیم علوم سخن گفته اند اما همه آنها از تقسیم واحدی سخن بمیان نیاورده اند. در این بین هم مقسم و هم اقسام متفاوت است. اخوان الصفا در تقسیم علوم مطلق دانش را در نظر میگیرند و در ابتدا علوم را به دو دسته صنایع علمی و صنایع عملی تقسیم میکنند؛ اما فارابی رشته های علمی و نه مطلق دانش را تقسیم میکند و این علوم را براساس سودمندی، به دو بخش علوم ابزاری و غیرابزاری تقسیم میکند. در تقسیمبندی اخوان-الصفا که رویکردی نوافلاطونی دارند، جایگاه نفس، سیاست، منطق و اخلاق متفاوت از جایگاه این مسائل نزد مشائیانی مانند فارابی است. مهمترین مبنای تقسیم علوم از دیدگاه اخوان الصفا، تقسیمبندی از حیث غایت است. اما فارابی همانند ارسطو، بر دو ملاک اصلی تقسیم علوم، یعنی غایت و موضوع تکیه میکند. در نوشتار حاضر، علاوه بر آنکه به بررسی تفاوت تقسیم علوم از دیدگاه اخوان الصفا و فارابی پرداخته میشود، جایگاه خاص برخی علوم نیز نزد آنها مشخص میشود.