نوسانات جمعیت و توزیع فضایی زنبورهای گال زای بلوط (Hymenoptera: Cynipidae) در کرمانشاه

درختان بلوط به عنوان مهم ترین جزء از ساختار گیاهی جنگل های زاگرس غرب ایران محسوب می-شوند. زنبورهای گال زای خانواده Cynipidae با القای تشکیل گال های متعدد روی درختان بلوط، Quercus spp.، تاثیر قابل توجهی روی بقا و زادآوری آنها می گذارند. در این تحقیق، نوسانات جمعیت و توزیع فضایی چهار گونه مهم از زنبورهای گال زا شامل Andricus aestivalis (Giraud)، Aphelonyx persica (Melika)، Neuroterus lanuginosus (Giraud) و Neuroterus saliens (Kollar) از اواسط زمستان سال 1389 تا اوایل زمستان سال 1390 در استان کرمانشاه مطالعه شد. برای این منظور، تعداد گال های هر یک از گونه های مورد مطالعه روی 100 سانتی متر انتهایی شاخه های اصلی، در چهار جهت جغرافیایی مختلف و در دو ارتفاع 5/1 و 5/2 متر از سطح زمین در هر هفت الی ده روز شمارش و ثبت شد. برای تعیین نوع الگوی توزیع فضایی، از مدل های رگرسیونی استفاده شد. براساس قانون توان تیلور، در ارتفاع 5/1 متر از سطح زمین، شیب خط رگرسیون تفاوت معنی داری با عدد یک نداشت و بر این اساس توزیع فضایی هر چهار گونه مورد مطالعه از نوع تصادفی تعیین شد. در ارتفاع 5/2 متر از سطح زمین نیز برای گونه های N. lanuginosus و N. saliens توزیع فضایی تصادفی به دست آمد. با استفاده از مدل رگرسیونی آیوائو نیز الگوی توزیع فضایی مشابهی برای گونه های مورد مطالعه به دست آمد، اگرچه در مورد گونه های A. aestivalis و N. lanuginosus در ارتفاع 5/1 متر، رگرسیون بین میانگین تراکم جمعیت و میانگین ازدحام به لحاظ آماری معنی دار نبود. گال های جنسی گونه های A. aestivalis و A. persica از ابتدای فصل روی شاخه ها تشکیل شدند، ولی گال های غیرجنسی گونه های N. lanuginosus و N. saliens از اواسط تابستان به بعد مشاهده شدند. در تجمیع داده های هر دو ارتفاع، زمان اوج تشکیل گال های گونه های A. aestivalis، A. persica، N. lanuginosus و N. saliens به ترتیب در روزهای سوم خرداد، چهارم تیر، ششم شهریور و پانزدهم شهریور و برابر با 60/1 ± 85/2، 17/22 ± 40/34، 01/40 ± 27/159 و 38/1 ± 50/4 گال ثبت گردید. در مجموع، بیش ترین تعداد گال مشاهده شده روی درختان به گونه N. lanuginosus تعلق داشت و دوره فعالیت زنبور N. saliens به طور مشخصی کوتاه تر از سایر گونه ها بود و کم تر از دو ماه به طول انجامید.