اندیشه و کنش در سیاست جنسیت: بررسی تجربه ایران در سال های 12701320

سیاست در ایران معاص، به رغم سرشت عمدتا مردسالارانه، از سویه‏های معطوف به اصلاح وضعیت زنان خالی نبوده است. این مقاله با بررسی این موضوع در فاصله سال‏های 1270 تا 1320 می‏کوشد به این سوال پاسخ دهد که: در دوره پنجاه ساله 1270 تا 1320، ایده‏ها، جنبش‏ها و سیاست‏های معطوف به تغییر و اصلاح وضعیت زنان چه ویژگی‏ها و تحولاتی به خود دید و چگونه و تا چه اندازه به دگرگونی در وضعیت حقوقی و حقیقی زنان منجر شد؟ این مقاله با رویکرد نظری تلفیقی (کنش گرایی تاریخ مند) و استفاده از روش تاریخی اسنادی و تحلیل طولی نشان داد که سیاست جنسیت در دوره اشاره شده تحولات متعددی به‏ خود دیده ‏است. تحولات مزبور از سه متغیر ناهمزمان و ناهمسوی «ایده‏ها و جنبش‏های معطوف به اصلاحات»، «مقاومت نیروهای محافظه‏کار» و «جهت گیری و عملکرد حکومت» متاثر بوده است. در دوره پیشامشروطه، نطفه‏های اولیه ایده‏ها و تحرک‏های معطوف به تغییر وضعیت زنان شکل گرفت؛ اما مقاومت شدید محافظه‏کاران و بی‏میلی دولت مردان مانع تغییر قابل ملاحظه در وضعیت زنان بود. در فاصله جنبش مشروطیت تا کودتای 1299، با افزایش تحرک اجتماعی خود زنان و حمایت برخی نیروها و نهادهای سیاسی جدید نظیر مجلس و احزاب اصلاح طلب علاوه بر اعطای حق آموزش به زنان، ایده‏ها و مطالبات جدیدی نظیر برابری حقوقی و حق مشارکت سیاسی زنان نیز مطرح شد. در دوره بیست ساله پس از کودتا، که دولت خود عهده دار تغییر وضعیت زنان شد، گرچه تغییرات قابل ملاحظه‏ای در آموزش، اشتغال و حضور زنان در عرصه‏های عمومی رخ داد، سرشت آمرانه این تغییرات و ناسازگاری آن با فرهنگ مسلط نه تنها مانع توسعه و تعمیق ایده‏ها و جنبش‏های اصلاحی در حوزه جنسیت بود، بلکه زمینه‏ساز رشد گرایش‏ها و نیروهای واگشت‏گرا در دوره‏های بعد شد.