سیر تحول قانون تذکره در دوره قاجار

سندی را که در منابع از آن به عنوان "تذکره"، "جواز عبور"، "باشت بورد" و "فته مرخصی" یاد کرده اند، همگی مترادف گذرنامه است. این سند، مجوز عبور از مرز برای ارائه به گذربانان، راهداران و مرزبانان است که حکومت به اتباع خود می دهد. با تشکیل دولت- ملت های جدید در جهان، قواعد نوینی بر مناسبات بین المللی حاکم شد، اما این قوانین در ایران جایگاهی نداشت. در اوایل دوره قاجار به ‏مانند حکومت های سلف خود در زمینه صدور اسناد هویتی، تنها برای ماموران ارسالی یا نمایندگان خارجی کاغذهایی جهت احراز هویت و شرح ماموریت صادر می شد؛ ناهمگونی سیستم حکومتی در ایران با نظام جهانی، ناآگاهی به نیازهای مناسبات بین المللی را نیز به همراه داشت. تحول تدریجی تذکره در کنار تشکیلاتی ‏شدن وزارت خارجه سبب تاسیس تذکره خانه در دوره ناصری شد؛ با تدوین دستورالعمل های مربوط به تذکره و اهمیت آن در ادامه حکومت قاجار در دوره مظفری نیز "اداره تذکره دولت علیه ایران" تاسیس و با انقلاب مشروطه راهکارهایی برای اعتباربخشی به گذرنامه های ایرانی در پیش گرفته شد. تدوین قوانین جدید در باره تذکره، تغییر در ساختار این اسناد را نیز به دنبال داشت؛ بنابراین در پژوهش حاضر خواهیم کوشید سیر تحول قانون تذکره در دوره قاجار و ساختار این سند را به عنوان سندی هویتی بررسی کنیم.