بررسی تزیینات آجری مناره مسجدجامع کاشان

پیشینه مناره مسجدجامع کاشان، با توجه به کتیبه آن به سال 466ق بازمی‎گردد. یکی از ویژگی‎های بارز آثار معماری بازمانده از این زمان از جمله مناره‎ها، استفاده گسترده و ماهرانه از آجر و پیوستگی تزیینات آجری با ساختار بنا‎هاست. در مناره کاشان برخلاف سایر نمونه‎های هم‎دوره، کاربست ماهرانه آجر به چشم نمی‎خورد. همچنین تصاویری که از این مناره در هنگام آسیب‎دیدگی نمای آن در دست است، نشان می‎دهد که میان نما و ساختار پیوندی وجود نداشته و نما چون پوسته‎ای مجزا بدنه مناره را در بر گرفته بوده است. همین امر سبب شده تا طی زمین ‎لرزه سال 1192 هجری قمری یا به دلایل دیگر، بدون فروریختن ساختار مناره، نمای آن دچار آسیب جدی شود. به همین دلیل، صورت تزیینات اصیل و اولیه بنا و نیز میزان تطابق تزیینات پس از مرمت با صورت اصیل آن مشخص نیست. هدف مقاله حاضر این است که با بررسی اسناد تصویری، بخش‎های اصیل مناره را شناسایی کند و نسبت تزیینات فعلی را با صورت اصیل آن بسنجد و سپس به علت به‎کارگیری فنی متفاوت از فنون رایج زمانه در ساخت این مناره دست یابد. راهبرد این تحقیق، تفسیری تاریخی و توصیفی تحلیلی است و داده‎های آن از خلال اسناد تصویری و متون و نیز از راه مطالعات میدانی گردآوری شده‎اند. حاصل این پژوهش آن است که طی مرمت، تزیینات مناره اغلب بدون توجه به نقوش قبلی، از نو ساخته شده‎اند. حتی در کتیبه نیز که بر اساس تصاویر دچار آسیب جدی نبوده است، دخل و تصرف‎هایی دیده می‎شود. همچنین درباره تفاوت در فن اجرای تزیینات، بررسی‎ها در این مقاله منجر به این فرضیه شده است که مناره کاشان در دوره سلجوقی از اساس ساخته نشده بلکه مربوط به دوره‎های پیشین و احتمالا جزیی از مسجد اولیه بوده و در دوره سلجوقی نمایی آجری بدان افزوده شده است.