تبیین جایگاه معنا و خیال در فرآیند طراحی معماری

در اندیشه و تفکر اسلامی، خیال، جایگاه و اهمیت ویژه ای در آفرینش هنری دارد. ماهیت برزخی خیال، باعث شده که هر مفهوم و معنایی برای تجسم یافتن در دنیای محسوس، بایستی از خیال بگذرد. عالم خیال، واسطه بین معنا و محسوس است. انسان در خلق هنری، بیشتر از ادراک خیالی و قوه خیال خود بهره می گیرد. هنرمند قدسی در هنگام آفرینش فارغ از عالم محسوس عمل می کند. حتی در هنگام بازآفرینی طبیعت یا شی ای مادی نیز، تلاش می کند حقیقت و معنای آن را در اثرش متجلی سازد. قوه خیال هنرمند به او کمک می کند تا تصاویر و مفاهیم جدیدی، فراتر از ماده خلق کند. معنا در معماری و هنر اسلامی، نقشی بنیادین دارد. معمار همچون دیگر هنرمندان، با ادراک عالم ماده و شناخت آن به معانی، مفاهیم و ارزش های ازلی نایل می آید؛ و به یاری قوه خیال، این معانی را به صورت معماری و فضا در عالم محسوس، باز می آفریند. هدف این پژوهش، تبیین جایگاه خیال به عنوان واسطه تجلی حوزه معانی در طرح معماری و نقش آن در فرایند طراحی معماری است. در این پژوهش، پیشینه مرتبط با خیال در اندیشه اسلامی در حوزه های عالم خیال و مراتب آن، ادراک خیالی، آفرینش و هنر قدسی، مورد بررسی قرار می گیرد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و متکی بر استنتاج به بررسی داده ها و مطالب گردآوری شده می پردازد. مطالعات نشان می دهد؛ سیر نزولی «معنا، خیال، معماری» به عنوان یک فرآیند سه مرتبه ای، می تواند در طراحی معماری مورد توجه قرار گیرد. با کمک این فرآیند، حوزه های معنایی در معماری، همچون ارزش ها، نمادها و مفاهیم ذهنی طراح که با فرهنگ، اجتماع و درونیات فطری او مرتبط هستند؛ مورد توجه قرار می گیرند و به واسطه خیال در ایده معماری می نشینند. این فرآیند را می توان شامل سه مرحله اصلی دانست: توجه و دستیابی به مفاهیم و معانی، تبدیل این معانی به صورت های خیالی و طراحی اولیه، بازآفرینی این صورت ها در عالم محسوس به گونه ای که هم با عالم خیال و هم با محدودیت های عالم محسوس منطبق باشد (اثر معماری).