سنجش، ارزیابی و تبیین محرک‏ها و موانع تجاری سازی علم و فناوری در دانشگاه (مورد مطالعه دانشگاه شاهد)

تجاری سازی علم و فناوری، از مهم ترین مصادیق نوآوری در علم و فناوری است که می تواند به این سوال مهم پاسخ دهد که چه افراد، سازمان ها و کشورهایی توانسته اند ایده و دانش را به محصول و ثروت تبدیل کنند و در این مسیر چه عواملی موثر بوده است. این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی، محرک ها و موانع تجاری شدن آنها اجرا و در شش مرحله برای دستیابی به اهداف و پاسخ گویی به سوالات تحقیق صورت پذیرفت.

در این مطالعه که از نوع تحلیلی علم سنجی و از نظر هدف کاربردی است به منظور جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای در مرحله اول و پرسشنامه در پنج مرحله بعدی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش را دو گروه متخصصان حوزه تجاری سازی و اعضای هییت علمی دانشگاه شاهد که حداقل دارای یک طرح پژوهشی بوده اند تشکیل داده اند. اطلاعات مربوط به عوامل موثر بر تجاری سازی از منابع کتابخانه ای و سایر داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است. به منظور تحلیل داده های پژوهش از روش آماری آزمون میانگین و روش های تصمیم گیری چند شاخصه دیمتل و فرایند تحلیل شبکه ای استفاده شده است.

پس از مطالعه منابع علمی مربوط به حوزه تجاری سازی رویکرد تحلیل بازار به عنوان رویکرد مناسب ارزیابی پتانسیل تجاری طرح‏های پژوهشی انتخاب و به کمک این رویکرد بیش از 214 طرح پژوهشی اجراشده در دانشگاه از نظر پتانسیل تجاری سازی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان دادند که حدود 70 درصد طرح‏های پژوهشی دارای پتانسیل تجاری سازی بوده و 30 درصد آنها فاقد چنین پتانسیلی هستند. در ادامه با بررسی مطالعات و تحقیقات داخلی و خارجی درخصوص تجاری سازی، نزدیک به 120 مولفه اصلی و فرعی موثر بر تجاری سازی استخراج و مورد پالایش قرار گرفت که نهایتا تعداد 51 مولفه در قالب 13 عنوان عامل اصلی نام گذاری و در سه بعد فردی، سازمانی و نهادی دسته‏ بندی شدند.

نتایج نظرسنجی خبرگان نشان دادند که عوامل شناسایی شده برای تجاری سازی مناسب و قابل قبول هستند. نتایج مربوط به بررسی روابط بین عوامل اصلی و ابعاد سه‏گانه که با اجرای تکنیک دیمتل انجام شد نشان داد که اثرگذارترین شاخص ها درخصوص عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی به ترتیب شامل نگرش مدیریتی، برنامه ‏ریزی و سیاست گذاری، تسهیل و پشتیبانی، زمینه‏ سازی فرهنگی، عامل سیستمی، حمایت سازمانی، ساختار سازمانی و تامین و تجهیز می‏باشند و عوامل دیگر شامل دانش و آگاهی، توانمندی و مهارت، خلاقیت و نوآوری، ریسک‏پذیری و اعتماد در گروه شاخص های معلول قرار می گیرند. اولویت‏بندی عوامل موثر بر تجاری سازی با روش فرایند تحلیل شبکه‏ای انجام و مشخص کرد که عامل برنامه‏ریزی و سیاست گذاری بالاترین اولویت را به خود اختصاص می دهد و پس از آن عامل حمایت سازمانی، طرز نگرش مدیریت، زمینه‏ سازی فرهنگی، تسهیل و پشتیبانی، سیستم‏های سازمانی و سایر عوامل قرار دارند. بررسی وضعیت هر یک از عوامل موثر بر تجاری سازی از دیدگاه صاحبان طرح‏های ‏پژوهشی نشان داد که فقدان آنها به عنوان مانعی برای تجاری‏ سازی و وجود هر یک می‏تواند محرکی برای موفقیت محققان در تجاری‏ سازی نتایج طرح‏های پژوهشی باشد.