کیفیت بازتاب اسطوره ها در رمان شطرنج با ماشین قیامت

رمان شطرنج با ماشین قیامت یکی از برجسته ترین آثار داستانی دفاع مقدس است که از لحاظ صوری و محتوایی اثری ارزنده به شمار می رود. علت تعالی ادبی و ممتاز بودن این اثر در بین رمان های همسو با گفتمان جنگ، بهره گیری هنرمندانه از اسطوره برای تقویت ظرفیت تفسیرپذیری و افزایش دلالت های معنایی رمان است. در این اثر برخی از دغدغه های همیشگی بشر مانند تقابل خیر و شر، رنج انسان ها و تسلط تقدیر به کمک بازآفرینی هنرمندانه اسطوره های هبوط انسان، اسطوره مرگ عیسی (ع) و اسطوره درگیری پهلوان و اژدها بازتاب داده شده است. به نظر می رسد برخی نمادهای اسطوره ای، خودآگاه و حسابگرانه به داستان وارد شده و برخی نمادها هم به شکلی ناخودآگاه بر بستر روایت رمان نشسته اند. آنچه تمام این نمادهای اسطوره ای را در وحدتی هماهنگ گرد آورده، بازتاب مفهوم اصالت مبارزه  آدمی علیه جبهه شر در برابر موضع انفعالی، به منزله درون مایه داستان است. از این گذشته بهره گیری از نمادهای اسطوره ای ظرفیت تفسیرپذیری اثر را افزایش داده و برداشت های مختلف شخصیت های داستانی از برخی عناصر نمادین اسطوره ای سبب ظهور چندصدایی در رمان شده  و آن را از حالت خشک و تک ساحتی رمان های پیشین جنگ رها ساخته است. نگارنده در این پژوهش روش نقد اسطوره ای را مبتنی بر آراء یونگ و الیاده برای تحلیل و تفسیر شخصیت ها، روایات و سایر عناصر اسطوره ای بازتاب یافته در این رمان به کار برده تا هم قابلیت های دلالت پردازانه آن ها را آشکار کند و هم تاثیر برخی از آن ها را در تقویت چندصدایی رمان روشن سازد.