ابن صفار و پیشبرد نجوم اسلامی در اندلس: قبله یابی در کتاب العمل بالاسطرلاب و ساعت آفتابی «بلاطه»

ابن صفار (حدود 370- 426ه) منجم و ریاضی دان مسلمان اندلسی (اسپانیایی)  آثار چندی در علم نجوم تالیف کرده است. مشهورترین اثر او کتاب العمل بالاسطرلاب و ذکر آلاته واجزایه است که در این پژوهش معرفی، بررسی و برخی نوآوری های آن عرضه خواهد شد. هم چنین ساعتی آفتابی به نام «بلاطه» از این منجم برجای مانده که قدیم ترین ساعت آفتابی در اندلس است. توجه این نجوم دان اندلسی به زیج خوارزمی (د 235ه) که خود متاثر از زیج سندهند بودهو نیز جغرافیای بطلمیوس نشان از اتکا و اعتنای او به علوم ایرانی، هندی و یونانی دارد. توجه به این نکات البته به معنای نادیدن تاثیرپذیری او از استادش، ابوالقاسم مسلمه بن احمدمجریطی (د 398ه) نیست. افزون بر این ها، تعیین قبله قرطبه با مقدار 30 درجه جنوب شرقی و یافتن مسافت و جهت تا مکه در این اثر حاکی از اهتمام او به موضوع قبله یابی است. نویسندگان نوشتار پیش رو با تمرکز بر کتاب العمل بالاسطرلاب و نیز ساعت آفتابی «بلاطه» به بحث درباره نقش ابن صفار در نجوم پرداخته و به مبحث قبله یابی و تعیین وقت نیم روز در اندلس هم اشاراتی کرده اند.